AI - Hạ tầng trí tuệ của kỷ nguyên mới: Sức mạnh không giới hạn và thách thức khó dự báo

<p style="text-align: justify;">AI là hạ tầng trí tuệ của thời đại mới, vừa mở ra cơ hội phát triển chưa từng có, vừa đặt ra thách thức an ninh, đạo đức và quản trị toàn cầu. Việt Nam cần phát triển AI nhanh, an toàn, nhân văn, dựa trên bốn trụ cột: thể chế minh bạch, hạ tầng hiện đại, nhân lực chất lượng cao và văn hóa AI vì con người.</p>

Đây là thông tin được đưa ra tại Hội thảo khoa học "Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của trí tuệ nhân tạo (AI) - Tác động và ứng phó chính sách" do Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức ngày 15/9/2025, tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Việt Nam (VEC).

Diễn đàn quan trọng nhằm nhận diện cơ hội và thách thức của AI, từ đó đề xuất định hướng chính sách, chiến lược phát triển và ứng phó hiệu quả, góp phần bảo đảm an ninh, an toàn và phát triển bền vững đất nước trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.

Phát triển AI phải cân bằng giữa tốc độ và kiểm soát, hội nhập và tự chủ

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Đại tướng Lương Tam Quang, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an nhấn mạnh: AI không còn là công nghệ của tương lai, mà đã và đang hiện diện sâu sắc trong thực tại, định hình lại cấu trúc kinh tế, xã hội và thậm chí trật tự an ninh toàn cầu. Ông nhấn mạnh, Nghị quyết 31 và 57 của Bộ Chính trị xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là "chìa khóa vàng" để đất nước vượt qua bẫy thu nhập trung bình, vươn lên nhóm quốc gia phát triển vào giữa thế kỷ XXI.

Trong đó, AI được coi là công nghệ đột phá có tính quyết định, có khả năng tái cấu trúc phương thức quản trị quốc gia, thúc đẩy lực lượng sản xuất hiện đại, xây dựng nền kinh tế tri thức. Theo các đánh giá quốc tế và nội lực trong nước, tiềm năng phát triển AI của Việt Nam là rất lớn. Nếu được khai thác hiệu quả, AI có thể đóng góp khoảng 79,3 tỷ USD - tương đương 12% GDP của Việt Nam vào năm 2030. Việt Nam hiện đã hình thành hệ sinh thái sơ khởi gồm hàng trăm doanh nghiệp AI, đứng thứ hai Đông Nam Á về số lượng startup trong lĩnh vực này. Đồng thời, tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng AI trong hoạt động bán hàng đạt tới 75% - một con số cho thấy sự chuyển mình mạnh mẽ của khu vực kinh tế tư nhân.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Bộ Công an lưu ý, kết quả đạt được mới chỉ là bước khởi đầu. Thách thức hiện nay không chỉ là phát triển nhanh, mà còn phải phát triển an toàn, có kiểm soát và vì con người. AI không thể chỉ là công nghệ của thị trường, mà phải là cấu phần trong chiến lược quốc gia về phát triển bền vững và an ninh toàn diện. Ông nhấn mạnh: "Phát triển AI cần cân bằng tinh tế giữa đổi mới và kỷ cương, tốc độ và kiểm soát, hội nhập và tự chủ, bảo đảm chủ quyền công nghệ, an ninh dữ liệu và lợi ích quốc gia".

Định vị Việt Nam trong hệ sinh thái AI toàn cầu

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Xuân Thắng, Uỷ viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cho biết, sức mạnh của AI thể hiện rõ ở khả năng ứng dụng đa ngành và AI đang trực tiếp đảm nhiệm nhiều hoạt động sản xuất. Trong nhiều lĩnh vực như sản xuất, tài chính, y tế, giáo dục hay truyền thông, AI đã thay thế hoặc bổ sung cho lao động trí óc của con người, trở thành yếu tố thúc đẩy đổi mới sáng tạo, cải tiến kỹ thuật, tối ưu hóa quy trình, nâng cao năng suất và tạo ra giá trị gia tăng ngày càng bền vững. 

Theo báo cáo Chỉ số sẵn sàng AI của Chính phủ do Oxford Insights công bố, thứ hạng của Việt Nam đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây. Năm 2024, Việt Nam xếp hạng 51 trên tổng số 188 quốc gia và vùng lãnh thổ; trong khu vực Đông Á, Việt Nam đứng thứ 9 và xếp thứ 5 trong số 10 quốc gia ASEAN. AI đang trở thành một phần không thể thiếu trong quá trình xác lập mô hình tăng trưởng mới và sự vận hành, quản trị, quản lý nền kinh tế - xã hội của đất nước, mang lại "thời cơ vàng" để Việt Nam bứt phá phát triển. 

Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra những điểm nghẽn: Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, hạ tầng kỹ thuật còn hạn chế, đầu tư R&D manh mún, hệ sinh thái AI phân mảnh, và đặc biệt là Việt Nam chưa có luật chuyên ngành về AI. Điều này khiến việc quản trị rủi ro, bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư còn bất cập. Ông đề nghị các chuyên gia, nhà khoa học và cơ quan quản lý tại Hội thảo không chỉ phân tích những cơ hội mà AI mang lại, mà còn phải "đưa ra các giải pháp cụ thể, đồng bộ và thiết thực để định vị Việt Nam trong hệ sinh thái AI toàn cầu, phát triển AI một cách có trách nhiệm, nhân văn, lấy con người làm trung tâm".

Phổ cập AI rộng rãi theo mô hình "bình dân học vụ AI"

Phát biểu tại Hội thảo, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, mặc dù chiến lược AI quốc gia lần đầu được ban hành năm 2021 nhưng trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ. Việt Nam sẽ cập nhật toàn diện Chiến lược AI quốc gia ban hành năm 2021, đồng thời xây dựng Luật AI đầu tiên, dự kiến công bố ngay trong năm nay. Đây vừa là khung pháp lý, vừa là tuyên ngôn tầm nhìn, khẳng định AI là hạ tầng trí tuệ quốc gia - tương tự như điện hay viễn thông.

Theo Bộ trưởng, Việt Nam sẽ tập trung vào ba định hướng lớn: Phát triển hạ tầng với Trung tâm siêu tính toán AI quốc gia và hệ thống dữ liệu mở dùng chung; Phổ cập AI rộng rãi cho toàn dân theo mô hình "bình dân học vụ AI" như phong trào học tiếng Anh trước đây, để mỗi người dân đều có một trợ lý số cá nhân, giúp nhân đôi trí tuệ xã hội mà không cần tăng dân số; Xây dựng Bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia, hài hòa với chuẩn mực quốc tế nhưng phù hợp thực tiễn Việt Nam. Luật AI sẽ được thiết kế trên các nguyên tắc cốt lõi: Quản lý theo mức độ rủi ro, minh bạch - trách nhiệm giải trình, ưu tiên phát triển AI trong nước và bảo vệ chủ quyền số.

Về chiến lược công nghệ, Việt Nam cam kết phát triển AI dựa trên chuẩn mở, mã nguồn mở, nhằm vừa làm chủ công nghệ, vừa đóng góp cho cộng đồng quốc tế. Bộ trưởng khẳng định đây không chỉ là cam kết mà còn là định hướng chiến lược để tạo ra nền tảng "Make in       Viet Nam", thúc đẩy sáng tạo và phát triển bền vững.

Về phát triển thị trường AI trong nước, Bộ trưởng chỉ rõ, không có ứng dụng AI thì không có thị trường và không có thị trường thì doanh nghiệp AI Việt Nam khó phát triển. Chính phủ sẽ ưu tiên chi tiêu cho AI, trong đó Quỹ Đổi mới công nghệ Quốc gia dành ít nhất 40% ngân sách để hỗ trợ ứng dụng AI, đồng thời cấp voucher cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ sử dụng giải pháp AI Việt Nam.

Theo Bộ trưởng, Việt Nam có lợi thế lớn từ đội ngũ 100 triệu dân trẻ, năng động, am hiểu công nghệ; từ hệ sinh thái startup sôi động đến ưu tiên quốc gia đối với AI. Ông khẳng định: "Việt Nam có thể vừa là người sử dụng nhanh, vừa là người sáng tạo ra các sản phẩm AI cho chính mình và cho thế giới".

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhấn mạnh sự cân bằng giữa các "big tech" toàn cầu và lợi thế của các doanh nghiệp, tổ chức am hiểu ngữ cảnh, ngôn ngữ, văn hóa địa phương, dữ liệu chuyên ngành để phát triển các ứng dụng AI chuyên dụng trong nước. "Con đường phát triển AI của Việt Nam là chữ 'và': toàn cầu và địa phương, hợp tác và tự chủ, big tech và startup, công nghệ mở và kiểm soát, dữ liệu mở và dữ liệu bảo vệ, AI nền tảng và AI tùy biến chuyên ngành. Đây chính là chìa khóa để phát triển AI nhanh, bền vững, và nhân văn", Bộ trưởng chia sẻ.

Bộ trưởng khẳng định, AI là công cụ mạnh mẽ giúp giải phóng sức lao động con người cho những công việc sáng tạo có giá trị cao hơn, nhưng con người vẫn là chủ thể ra quyết định cuối cùng. AI là trợ lý, không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người.

Tại Hội thảo, đã diễn ra hai phiên tọa đàm chuyên đề về AI với nhiều ý kiến sâu sắc và sôi nổi từ các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp. Phiên thứ nhất với chủ đề "AI: Sức mạnh, rủi ro và khả năng kiểm soát" tập trung phân tích mặt tích cực lẫn tiêu cực của AI, nhấn mạnh việc khai thác sức mạnh công nghệ này cần song hành với những giải pháp kiểm soát rủi ro về đạo đức, an toàn, bảo mật và tác động xã hội.

Phiên thứ hai mang chủ đề "Chiến lược phát triển AI quốc gia: Từ tầm nhìn đến hành động", bàn luận về lộ trình triển khai các chiến lược, chính sách nhằm đưa AI trở thành một trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam.

Các ý kiến tại Hội thảo đã chỉ rõ tác động đa chiều của AI, từ nguy cơ bất bình đẳng, lộ lọt dữ liệu, vi phạm quyền riêng tư đến thách thức đối với an ninh quốc gia khi pháp lý chưa theo kịp công nghệ. Trên cơ sở đó, nhiều định hướng được đề xuất nhằm phát triển AI theo hướng tự chủ, đổi mới sáng tạo, xây dựng hệ sinh thái nhân văn, an toàn và vì con người. Những kiến nghị này sẽ là cơ sở quan trọng để tiếp tục hoàn thiện các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng.