Chuyển đổi số trong quản lý sở hữu trí tuệ: Cơ hội và thách thức

<p>Trong bối cảnh Chính phủ đẩy mạnh cải cách hành chính và xây dựng Chính phủ số, Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai nhiều giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ (SHTT), coi đây là một cấu phần quan trọng của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia. Việc ban hành Kế hoạch số 02-KH/BCĐTW về chuyển đổi số liên thông, đồng bộ, nhanh, hiệu quả đã mở ra cơ hội để tích hợp hoạt động quản lý SHTT vào tiến trình chuyển đổi số quốc gia, góp phần nâng cao hiệu quả phục vụ người dân, doanh nghiệp và tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.</p>

Theo Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và khoa học – công nghệ là ba đột phá chiến lược, là động lực then chốt cho phát triển quản trị quốc gia và kinh tế – xã hội. Trong bối cảnh đó, lĩnh vực SHTT được xác định là một trong những trụ cột quan trọng, nơi chuyển đổi số không chỉ giúp cải cách thủ tục hành chính, mà còn mở ra khả năng khai thác, thương mại hóa và quản trị hiệu quả tài sản trí tuệ của quốc gia.

Thời gian qua, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) đã tập trung đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong cải cách thủ tục hành chính, từng bước chuyển toàn bộ quy trình xử lý đơn, cấp văn bằng bảo hộ, tra cứu, và công bố thông tin lên môi trường số. 

Hệ thống công nghệ thông tin của Cục đã được nâng cấp, vận hành ổn định, tốc độ xử lý nhanh hơn, giúp giảm đáng kể thời gian giải quyết hồ sơ. Đặc biệt, dịch vụ công trực tuyến toàn trình đã cho phép người nộp đơn thực hiện 100% thủ tục về sở hữu công nghiệp qua môi trường trực tuyến. Tỷ lệ đơn nộp trực tuyến hiện chiếm gần 50% tổng số đơn và dự kiến đạt 85% vào năm 2025 – đúng mục tiêu của Bộ KH&CN.

Song song, Cục SHTT đã hoàn thiện kết nối với nền tảng định danh điện tử quốc gia, triển khai ký số điện tử trực tiếp cho kết quả giải quyết thủ tục, đồng thời đẩy mạnh số hóa toàn bộ hồ sơ mỗi ngày. Việc trả kết quả cũng được đa dạng hóa qua nhiều kênh như email, Zalo, và cổng dịch vụ công trực tuyến, bảo đảm thuận tiện, minh bạch cho người dân và doanh nghiệp.

Những kết quả bước đầu này là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của chuyển đổi số trong lĩnh vực SHTT, giúp tinh giản thủ tục, giảm chi phí xã hội và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Đồng thời, chúng cũng đặt nền móng để tiến tới xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia chuyên ngành về SHTT, hướng tới một hệ thống quản lý thống nhất, liên thông giữa các bộ, ngành và địa phương.

Trong giai đoạn tới, Bộ KH&CN định hướng phát triển hệ thống đăng ký và quản lý quyền SHTT hiện đại, tích hợp trí tuệ nhân tạo trong phân tích, tra cứu, và cảnh báo xâm phạm quyền; đồng thời xây dựng "hộp cát" (sandbox) thử nghiệm cho các thủ tục SHTT mới, áp dụng chữ ký số, xác thực điện tử và xử lý nghiệp vụ tự động. Cục SHTT cũng lên kế hoạch phát triển các công cụ hỗ trợ thông minh như chatbot IP, hệ thống giám sát tự động, góp phần phục vụ tốt hơn nhu cầu của doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, chuyển đổi số trong quản lý SHTT vẫn đối mặt với không ít thách thức. Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng đều giữa các địa phương; việc chuẩn hóa và liên thông dữ liệu còn hạn chế; vấn đề bảo mật, an toàn thông tin, bảo vệ bí mật công nghiệp và dữ liệu cá nhân ngày càng phức tạp. Hơn nữa, hành lang pháp lý cho các giao dịch điện tử, xác thực số, giải quyết tranh chấp trong môi trường trực tuyến vẫn cần được hoàn thiện đồng bộ.

Trước những yêu cầu đó, Bộ KH&CN với vai trò cơ quan chủ lực trong thực hiện Kế hoạch 02 đã, đang và sẽ tiếp tục phối hợp với Ban Chỉ đạo Trung ương, các bộ, ngành, địa phương để xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật, quy chuẩn dữ liệu, nền tảng số dùng chung, bảo đảm các hệ thống quản lý SHTT tích hợp hài hòa trong kiến trúc chuyển đổi số quốc gia. Bộ cũng chú trọng đào tạo, nâng cao năng lực số cho đội ngũ cán bộ quản lý SHTT, hướng tới đội ngũ "vừa giỏi chuyên môn, vừa thông thạo công nghệ".

Chuyển đổi số trong lĩnh vực SHTT không chỉ là bước cải cách kỹ thuật, mà còn là thay đổi tư duy quản lý, nhằm biến quyền sở hữu trí tuệ từ đối tượng bảo hộ đơn thuần thành tài sản số có thể khai thác, thương mại hóa, đóng góp thiết thực vào phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đây cũng chính là hướng đi phù hợp với mục tiêu của Kế hoạch 02 – xây dựng một nền quản trị hiện đại, hiệu quả, minh bạch, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ.

Cùng với đó, việc bảo đảm an ninh thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân và bí mật công nghiệp là yêu cầu bắt buộc. Công tác đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý, phát triển nhân lực số trong lĩnh vực SHTT cần được đẩy mạnh, đi đôi với hợp tác quốc tế và chia sẻ kinh nghiệm với các quốc gia đã thành công trong chuyển đổi số.

Việc chuyển đổi số trong quản lý SHTT không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật, mà còn là bước tiến quan trọng trong xây dựng nền quản trị quốc gia hiện đại, minh bạch và sáng tạo, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế tri thức, khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ đổi mới sáng tạo toàn cầu.