Đổi mới sáng tạo tạo đà cho Việt Nam tăng tốc

<p style="text-align: justify;">Trong bối cảnh công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật và những thành tựu của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang định hình lại trật tự kinh tế thế giới, đổi mới sáng tạo trở thành yếu tố then chốt giúp các quốc gia rút ngắn khoảng cách phát triển. </p><p style="text-align: justify;">Với Việt Nam, đây không chỉ là cơ hội mà còn là yêu cầu cấp thiết để tạo dựng lợi thế cạnh tranh mới và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.</p>

Bối cảnh mới mở ra không gian phát triển cho các mô hình sáng tạo

Sự giao thoa giữa tiến bộ công nghệ và nhu cầu phát triển bền vững đang tạo ra "không gian mở" cho những quốc gia năng động, biết tận dụng thời cơ. Các công nghệ số, AI, IoT, dữ liệu lớn… ngày càng phá vỡ ranh giới truyền thống, cho phép các mô hình kinh doanh mới hình thành và lan tỏa nhanh chóng.

Tại Việt Nam, những năm gần đây ghi nhận sự phát triển mạnh của đổi mới sáng tạo. Nhiều ngành nghề, lĩnh vực hoàn toàn mới đã xuất hiện từ sự bùng nổ của công nghệ như livestream, KOL/KOC, streamer, sáng tạo nội dung số với quy mô thị trường vượt xa các ngành nghề truyền thống. Điều này cho thấy nhu cầu về "môi trường số thuận lợi" và mạng lưới hỗ trợ sáng tạo trên quy mô toàn xã hội đang tăng nhanh.

Theo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) 2024, Việt Nam đứng thứ 44/133 nền kinh tế, tăng thêm hai bậc, tiếp tục củng cố vị trí trong nhóm nước dẫn đầu về đổi mới sáng tạo trong nhóm thu nhập trung bình thấp. 

Hệ sinh thái sáng tạo quốc gia đã chuyển động rõ nét, TP. Hồ Chí Minh lần đầu lọt top 5 trung tâm đổi mới sáng tạo Đông Nam Á, Hà Nội và Đà Nẵng tăng hạng mạnh mẽ. Cả nước hiện có khoảng 4.000 doanh nghiệp sáng tạo, trong đó đã xuất hiện những doanh nghiệp giá trị trên 1 tỷ USD, phản ánh tiềm năng phát triển mạnh của lực lượng doanh nghiệp mới.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức quy mô doanh nghiệp nhỏ, năng lực mở rộng thị trường quốc tế còn hạn chế; số lượng doanh nghiệp sáng tạo chưa tương xứng với quy mô dân số; hoạt động đổi mới sáng tạo chưa thực sự trở thành văn hóa chung trong xã hội; và hệ sinh thái vẫn thiếu tính liên kết bền vững.

Đổi mới sáng tạo: Trụ cột chiến lược cho tăng trưởng

Trong bối cảnh mới, Việt Nam xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là trụ cột đột phá, là động lực để hình thành lực lượng sản xuất mới và phương thức phát triển mới. Đây là nền tảng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất và tạo ra ngành nghề, dịch vụ mới.

Đổi mới sáng tạo không chỉ tạo việc làm mà còn mở ra cơ hội phát triển cho mọi người dân. Mỗi cá nhân, bằng sáng tạo của mình, có thể tạo ra sản phẩm, dịch vụ mới, giải quyết vấn đề xã hội và đóng góp cho sự phát triển chung. Khi đổi mới sáng tạo trở thành tư duy và lối sống, động lực phát triển sẽ được lan tỏa từ người dân tới doanh nghiệp.

Cùng với đó, khoa học công nghệ và chuyển đổi số tạo ra môi trường mới cho phát triển kinh tế: không gian ảo, công cụ số, nền tảng dùng chung… giúp giảm chi phí, tăng năng suất và mở rộng năng lực cạnh tranh. Đây cũng là nền tảng để hình thành các mô hình doanh nghiệp mới đặc biệt là mô hình "doanh nghiệp một người", tận dụng sức mạnh công nghệ để vận hành sản xuất kinh doanh hiệu quả.

Để thúc đẩy mạnh mẽ đổi mới sáng tạo, nhiều giải pháp trọng tâm được đưa ra. Trước hết là việc nâng cao nhận thức và lan tỏa văn hóa đổi mới sáng tạo trong toàn xã hội. Điều này bao gồm khuyến khích người dân coi sáng tạo như một lựa chọn nghề nghiệp, tôn vinh vai trò doanh nhân và đưa nội dung khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo vào giáo dục các cấp, từ đó hình thành môi trường coi trọng sáng tạo và dám chấp nhận rủi ro.

Song song với đó là phát triển hạ tầng số và hệ sinh thái hỗ trợ sáng tạo, thông qua đầu tư các nền tảng số dùng chung, hoàn thiện hạ tầng số quốc gia và khai thác hiệu quả cơ sở hạ tầng, tài sản công để hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo. Các dịch vụ số phục vụ doanh nghiệp như kế toán, thuế, tài chính hay quản trị nhân sự cần được phát triển để giảm chi phí và nâng cao năng lực vận hành cho doanh nghiệp sáng tạo.

Một nhóm giải pháp quan trọng khác là hoàn thiện khung pháp lý cho các mô hình, sản phẩm và dịch vụ mới. Việc gỡ bỏ rào cản, ban hành cơ chế đặc thù, số hóa toàn bộ thủ tục hành chính liên quan tới doanh nghiệp và thí điểm các cơ chế pháp lý linh hoạt (sandbox) sẽ tạo điều kiện cho các ý tưởng sáng tạo được thử nghiệm và thương mại hóa thuận lợi hơn.

Về nhân lực, cần đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ phát triển đội ngũ sáng tạo, bao gồm xây dựng mạng lưới cố vấn cộng đồng tại các địa phương, phát triển mô hình đại học đổi mới sáng tạo, thu hút chuyên gia và nhà sáng lập quốc tế thông qua cơ chế thị thực và giấy phép lao động thuận lợi.

Ngoài ra, việc phát triển thị trường vốn cho đổi mới sáng tạo và đầu tư mạo hiểm giữ vai trò then chốt. Điều này đòi hỏi huy động nguồn lực từ Nhà nước, tư nhân và quốc tế; thúc đẩy sự phát triển của các quỹ đầu tư mạo hiểm; hoàn thiện sàn giao dịch chứng khoán cho doanh nghiệp sáng tạo; và khuyến khích doanh nghiệp lớn, viện - trường thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm.

Cuối cùng, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cần được hoàn thiện thông qua hoạt động ươm tạo, tăng tốc và mở rộng thị trường cho doanh nghiệp sáng tạo. Việc hỗ trợ các doanh nghiệp nền tảng và công nghệ sâu trong các lĩnh vực như AI, thương mại điện tử, công nghệ cao, kinh tế số, kinh tế xanh hay kinh tế đêm là rất quan trọng. Đồng thời, cần lựa chọn một số viện, trường để xây dựng vườn ươm công nghệ, qua đó thúc đẩy sự hình thành của các doanh nghiệp tiên phong tạo đột phá trong từng ngành, từng lĩnh vực.

Đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực cốt lõi của tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn mới. Khi khoa học công nghệ và chuyển đổi số đi vào mọi lĩnh vực, Việt Nam có cơ hội để hình thành thế hệ doanh nghiệp mới, mô hình kinh doanh mới và nền tảng cạnh tranh mới. Điều quan trọng là cần tạo ra môi trường thể chế thuận lợi, hạ tầng hỗ trợ đầy đủ và văn hóa đổi mới sáng tạo lan tỏa sâu rộng. Khi các điều kiện đó hội tụ, đổi mới sáng tạo sẽ trở thành sức bật mạnh mẽ để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển cao hơn, bền vững hơn trong thập kỷ tới.