Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo: Linh hoạt để đổi mới, chặt chẽ để an toàn

<p style="text-align: justify;">Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo” ngày 15/10, do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp Bộ Khoa học và Công nghệ, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức nhấn mạnh yêu cầu xây dựng khung pháp lý vừa đủ chặt để bảo đảm an toàn, đạo đức và trách nhiệm, vừa đủ mở để khơi thông đổi mới sáng tạo và thúc đẩy hệ sinh thái AI “Make in Vietnam”.</p>

Đặt nền tảng pháp lý cho AI an toàn, nhân văn, có trách nhiệm.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội khẳng định, Luật Trí tuệ nhân tạo là đạo luật có ý nghĩa chiến lược trong thời đại số, khi AI đã trở thành công nghệ đột phá của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Việt Nam đã xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, giữ vai trò then chốt trong chuyển đổi số và phát triển kinh tế tri thức.

Ông Trần Văn Khải cho biết, theo Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Việt Nam đặt mục tiêu nằm trong nhóm ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu, phát triển AI; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, phát triển mạnh mẽ các ứng dụng AI dựa trên dữ liệu lớn (Big Data).

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm, đòi hỏi một hành lang pháp lý đủ linh hoạt và cập nhật. "Luật phải vừa bảo đảm quản lý chặt chẽ, vừa tạo không gian để công nghệ phát triển vì lợi ích con người".

Ông Trần Văn Khải đề nghị các đại biểu tập trung vào các nhóm vấn đề trọng tâm, như: Nguyên tắc phát triển và ứng dụng AI lấy con người làm trung tâm; chính sách của Nhà nước trong việc phát triển AI minh bạch, bền vững; quy định về các hành vi bị cấm; phân loại và quản lý hệ thống AI theo cấp độ rủi ro; cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) để khuyến khích đổi mới sáng tạo; bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư cá nhân; chính sách hợp tác công – tư trong phát triển AI, phát triển hạ tầng và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Đặc biệt, ông Trần Văn Khải nhấn mạnh, cần sớm xây dựng cơ chế quản lý AI tạo sinh, xác định bản quyền và trách nhiệm pháp lý đối với nội dung do AI tạo ra. Đồng thời, đề xuất các chính sách cụ thể nhằm khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam nghiên cứu, sản xuất và thương mại hóa sản phẩm AI Make in Vietnam.

"Hội thảo là diễn đàn quan trọng để các cơ quan quản lý, các chuyên gia và cộng đồng doanh nghiệp, đóng góp trí tuệ, kinh nghiệm, tâm huyết hoàn thiện khung pháp lý cho phát triển AI tại Việt Nam", ông Trần Văn Khải kỳ vọng.

Khung khổ pháp lý AI phải linh hoạt, tránh bóp nghẹt đổi mới sáng tạo

Chia sẻ quan điểm với Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) khẳng định: "AI đang trở thành thành tố cốt lõi trong chiến lược phát triển của các quốc gia, doanh nghiệp và tổ chức trên toàn cầu. Việc Quốc hội và Chính phủ Việt Nam chủ động xây dựng Luật AI là bước đi thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ và khơi mở không gian đổi mới sáng tạo."

Đồng thời, ông Đậu Anh Tuấn ghi nhận nỗ lực của Ban soạn thảo dù thời gian chuẩn bị rất ngắn, song đã tiếp cận chuẩn mực quốc tế như: quản lý dựa trên rủi ro, sandbox, đạo đức và quyền con người, minh bạch thông tin, và gắn nhãn nội dung do AI tạo sinh.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, đại diện VCCI nêu 4 nhóm kiến nghị lớn để Luật AI thực sự đi vào cuộc sống:

Thứ nhất, đảm bảo tính linh hoạt và thích ứng trong khung khổ pháp lý vì AI là lĩnh vực thay đổi nhanh. Luật quá cứng nhắc sẽ bóp nghẹt đổi mới sáng tạo.

Thứ hai, giảm tối đa rào cản hành chính, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và startup. Các quy định về đăng ký, công bố, đánh giá phù hợp cần minh bạch, có lộ trình hợp lý.

Thứ ba, đầu tư nghiêm túc cho hạ tầng dữ liệu và tính toán, vì "dữ liệu là nhiên liệu sống còn của AI". Nếu không có nguồn dữ liệu chất lượng và năng lực tính toán đủ mạnh, Việt Nam sẽ phụ thuộc vào các tập đoàn nước ngoài.

Cuối cùng, là phải xác định rõ trách nhiệm pháp lý trong chuỗi AI, từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai; cần có cơ chế bảo hiểm, phân bổ rủi ro hợp lý.

Ông Đậu Anh Tuấn đánh giá cao việc Ủy ban và Bộ KH&CN chủ động tham vấn rộng rãi ý kiến của các cơ quan, chuyên gia, doanh nghiệp trong và ngoài nước – dù theo quy trình rút gọn không bắt buộc. "Đây là minh chứng cho cách tiếp cận cởi mở, cầu thị và quyết tâm xây dựng một đạo luật đặc thù – vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo, vừa bảo đảm an toàn, trách nhiệm trong phát triển AI tại Việt Nam", ông nói.

Tại Hội thảo, các đại biểu đến từ các cơ quan, hiệp hội, doanh nghiệp trong và ngoài nước đã đóng góp nhiều ý kiến đa chiều, tập trung vào tính khả thi, linh hoạt và khả năng khuyến khích đổi mới sáng tạo của dự thảo luật.

Các chuyên gia cho rằng, Việt Nam đang ở giai đoạn đầu phát triển AI, do đó luật cần được thiết kế để vừa quản lý hiệu quả, vừa thúc đẩy sáng tạo, bảo đảm an toàn, nhân văn và phù hợp thực tiễn.

Đại diện doanh nghiệp Hoa Kỳ và châu Âu lưu ý, mô hình quản lý quá chặt theo hướng rủi ro cao của EU có thể kìm hãm sự phát triển của dịch vụ AI, vì vậy Việt Nam nên lựa chọn cách tiếp cận cân bằng giữa rủi ro và cơ hội, có tính linh hoạt cao và thân thiện với đổi mới sáng tạo.

Thúc đẩy phát triển, đầu tư hạ tầng và thành lập Quỹ AI

Từ góc độ của cơ quan soạn thảo, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long đánh giá cao các ý kiến đóng góp rất thiết thực, hiệu quả và thẳng thắn của các đại biểu, chuyên gia, doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Thứ trưởng Phạm Đức Long, cho biết, dù thời gian xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo rất ngắn nhưng Ban soạn thảo vẫn đang liên tục cập nhật, hoàn thiện các quy định để bảo đảm tính khả thi và sát thực tiễn nhất.

Theo Thứ trưởng, mỗi quốc gia có cách tiếp cận khác nhau: Trung Quốc chưa có Luật AI nhưng có hệ thống quy định chi tiết; châu Âu quản lý chặt chẽ để bảo vệ người tiêu dùng song điều đó phần nào làm chậm quá trình phát triển. Việt Nam sẽ tham khảo cách tiếp cận quản lý tối thiểu – thúc đẩy tối đa, lấy phát triển làm trọng tâm.

Nhà nước sẽ đầu tư hạ tầng AI quốc gia, phát triển kho dữ liệu để đào tạo AI, xem xét thành lập Quỹ phát triển AI nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu, ứng dụng và thương mại hóa các sản phẩm AI "Make in Vietnam".

Kết luận Hội thảo, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội Trần Văn Khải cho biết, cơ quan chủ trì sẽ tổng hợp toàn bộ ý kiến góp ý, phối hợp chặt chẽ với Bộ KH&CN để tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, bảo đảm khi trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ X sẽ phù hợp thực tiễn, khả thi, có tầm nhìn chiến lược và thúc đẩy đổi mới sáng tạo vì phát triển bền vững.