Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Hoàn thiện thể chế, khơi thông động lực KHCN,ĐMST&CĐS cho giai đoạn phát triển mới

<p style="text-align: justify;">Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng xác định: Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (KHCN,ĐMST&CĐS) là một trong những quyết sách chiến lược đột phá, giữ vai trò động lực trung tâm để kiến tạo mô hình tăng trưởng mới và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.</p>

Trong quá trình triển khai 3 đột phá chiến lược, Đảng ta luôn chú trọng chỉ đạo đầu tư, phát triển mạnh KHCN,ĐMST&CĐS quốc gia. Đây được coi là quyết sách lịch sử, mở ra bước ngoặt quan trọng cho sự phát triển bứt phá của đất nước trong kỷ nguyên số.

Đổi mới thể chế: Tạo nền tảng cho động lực tăng trưởng mới

Những năm qua, hệ thống thể chế KH&CN từng bước được đổi mới, hoàn thiện và phát triển đồng bộ hơn. Tiềm lực KH&CN tiếp tục được tăng cường, tạo môi trường thuận lợi cho sáng tạo và hội nhập quốc tế. Hoạt động ĐMST, hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST được khuyến khích, hỗ trợ mạnh mẽ; hội nhập quốc tế về KH&CN được mở rộng.

Đáng chú ý, công tác chuyển đổi số đã đạt được các kết quả thực chất, như: Xây dựng trung tâm dữ liệu quốc gia, đẩy mạnh ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử… Những nỗ lực này tạo động lực đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất và giá trị gia tăng của nền kinh tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, KHCN,ĐMST&CĐS vẫn còn những hạn chế, ảnh hưởng đến tốc độ phát triển chung của nền kinh tế, đặc biệt khi phải đối mặt với nguy cơ tụt hậu về công nghệ.

Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng đã nghiêm túc đánh giá: Cơ chế, chính sách KHCN,ĐMST&CĐS còn nhiều hạn chế, vướng mắc. Một số cơ chế, chính sách, nguồn lực đầu tư, quản lý tài chính trong khoa học, công nghệ và chế độ đãi ngộ đối với đội ngũ trí thức chưa phù hợp… Từ đó, dự thảo các văn kiện nhấn mạnh yêu cầu: Xây dựng và hoàn thiện thể chế phù hợp để xác lập mô hình tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lấy KHCN,ĐMST&CĐS làm động lực chính... Khẩn trương, quyết liệt đổi mới và hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển KH&CN phù hợp với nguyên tắc thị trường, chuẩn mực và thông lệ quốc tế; hoàn thiện cơ chế, chính sách vượt trội, phù hợp với đặc thù của lao động sáng tạo; tháo gỡ dứt điểm các nút thắt, rào cản trong hoạt động KHCN,ĐMST&CĐS...

Nhiều ý kiến thảo luận, đánh giá, nội dung này phản ánh tinh thần quyết tâm đổi mới tư duy và hành động của Đảng, tạo xung lực mới trong phát triển KH&CN, góp phần đưa đất nước tiến bước mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới; mà minh chứng cụ thể nhất là Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị. Trong đó, thể chế được Đảng xác định là điều kiện tiên quyết, cần hoàn thiện và đi trước một bước, thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển KHCN,ĐMST&CĐS.

Cần các cơ chế vượt trội và đồng bộ hơn

Kỳ vọng từ chủ trương hoàn thiện thể chế, lấy KHCN,ĐMST&CĐS làm động lực chính được đề cập trong dự thảo các văn kiện, nhiều chuyên gia, nhà khoa học đã bày tỏ ý kiến tán thành, ủng hộ, liên hệ trực tiếp với thực tiễn công tác tại cơ quan, đơn vị của mình.

TS. Chử Đức Hoàng, Chánh Văn phòng Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF), Bộ KH&CN nhận định, việc thể chế hóa đầy đủ và thực hiện có hiệu quả hệ thống quan điểm của Đảng về KHCN,ĐMST&CĐS mà trọng tâm là sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật trong lĩnh vực này sẽ tháo gỡ điểm nghẽn, giải phóng các nguồn lực, tạo bứt phá trong phát triển kinh tế - xã hội.

Trong nhiệm kỳ vừa qua, NATIF đã chủ trì, phối hợp tham mưu, xây dựng dự thảo, trình ban hành hơn 80 văn bản quy phạm pháp luật và hành chính; tiếp nhận gần 50 đề xuất vay vốn, thẩm định gần 10 hồ sơ; cho vay 2 dự án. Cùng đó, NATIF đã tham gia đánh giá tác động toàn diện sau khi thử nghiệm hoạt động, làm cơ sở dự thảo hoàn thiện hệ thống văn bản theo Luật KH,CN&ĐMST năm 2025.

Hiện nay, NATIF đang tập trung rà soát, hoàn thiện dự thảo liên quan đến các hoạt động quỹ tài chính nhằm bảo đảm tính đồng bộ trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, bám sát yêu cầu các nghị quyết của Bộ Chính trị, Quốc hội, Chính phủ và chỉ đạo của Ban Thường vụ Đảng ủy Bộ KH&CN. Công tác này đang được NATIF tiến hành khẩn trương khi Bộ KH&CN đặt mục tiêu Quỹ sẽ dành ít nhất 40% ngân sách hỗ trợ AI; nguồn vốn vay gắn liền với những chỉ số cụ thể và đo lường được, làm căn cứ chứng minh chính sách đạt hiệu quả thực tế.

Ở lĩnh vực giáo dục - đào tạo, TS. Nguyễn Trung Hiếu, Bí thư Chi bộ, Trưởng khoa Kỹ thuật Điện tử 1, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông cho biết, hiện nhiều cơ chế đầu tư và tài chính trong đào tạo, nghiên cứu KH&CN còn thiếu thống nhất, chưa có hướng dẫn rõ ràng. Vì vậy, thời gian qua, Chi ủy và lãnh đạo Khoa Kỹ thuật Điện tử 1 đang tập trung nghiên cứu các nội dung trong Nghị quyết số 57-NQ/TW, tham mưu cấp ủy cấp trên vận dụng, xây dựng cơ chế, chính sách về khoa học, công nghệ của Học viện xứng đáng vị thế đại học trọng điểm trong lĩnh vực này. Các đảng viên, giảng viên trong Khoa tích cực nghiên cứu xác lập chỉ tiêu cụ thể cho từng loại hình sản phẩm khoa học công nghệ làm cơ sở đề xuất Đảng ủy Học viện ban hành chính sách khuyến khích phù hợp.

Theo TS. Nguyễn Trung Hiếu, các văn bản chính trị, pháp lý về KHCN,ĐMST&CĐS như Nghị quyết số 57-NQ/TW và Luật KH,CN&ĐMST năm 2025 có nhiều nội dung mới, đề cao tính tự chủ, vận dụng sáng tạo, tự chịu trách nhiệm về tổ chức, cán bộ, tài chính, chuyên môn; do đó cũng yêu cầu nâng cao hơn nữa hiệu quả quản lý nhà nước về KHCN,ĐMST&CĐS.

Những phân tích, đánh giá trong dự thảo Văn kiện Đại hội XIV và các ý kiến thảo luận cho thấy sự thống nhất cao về quan điểm: Muốn phát triển nhanh và bền vững, Việt Nam phải ưu tiên hàng đầu cho KHCN,ĐMST&CĐS. Đây không chỉ là nhiệm vụ thường xuyên mà là đột phá chiến lược, là "đường băng" để đất nước cất cánh trong thập niên tới.

Tinh thần đó tiếp tục được khẳng định bằng những chủ trương lớn như Nghị quyết số 57-NQ/TW và Luật KH,CN&ĐMST năm 2025 - những công cụ quan trọng giúp hoàn thiện thể chế, giải phóng nguồn lực, khuyến khích sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Thực tiễn từ các cơ quan, đơn vị như NATIF, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông cho thấy các chủ trương của Đảng đang được cụ thể hóa bằng hành động, bằng những mô hình triển khai mới, tư duy quản trị mới.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển với tốc độ chưa từng có, kinh tế tri thức và kinh tế số trở thành trụ cột của tăng trưởng, yêu cầu đặt ra là phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cơ chế, tạo không gian rộng mở cho đổi mới sáng tạo, coi doanh nghiệp là trung tâm, coi trí thức là tài sản đặc biệt, và coi KHCN,ĐMST&CĐS là động lực chính.

Với quyết tâm chính trị cao, với hệ thống thể chế ngày càng hoàn thiện, với lực lượng KH&CN ngày càng lớn mạnh, Việt Nam có đầy đủ điều kiện để bước vào giai đoạn phát triển mới - nhanh hơn, bền vững hơn, dựa trên tri thức, KHCN,ĐMST&CĐS. Đây chính là kỳ vọng lớn nhất được đặt vào Đại hội XIV của Đảng: Mở ra một thời kỳ phát triển đột phá, đưa đất nước tiến xa trong kỷ nguyên số và hội nhập sâu rộng với thế giới.