Đưa công nghệ vũ trụ trở thành trụ cột trong đổi mới sáng tạo quốc gia

<p style="text-align: justify;">Các chuyên gia nhận định: Ngành công nghệ vũ trụ vốn được xem là lĩnh vực hàn lâm, xa vời nay đã hội tụ đầy đủ các điều kiện để trở thành một ngành kinh tế tiềm năng và Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi.</p>

Từ thành tựu ban đầu đến yêu cầu bứt phá

Trong bối cảnh thế giới bước sâu vào kỷ nguyên đổi mới sáng tạo, công nghệ vũ trụ không chỉ là biểu tượng của trình độ khoa học mà còn là hạ tầng chiến lược thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Nhiều chuyên gia cho rằng Việt Nam cần thay đổi tư duy: Đầu tư cho công nghệ vũ trụ không phải là xa xỉ mà là yêu cầu tất yếu, mở ra cánh cửa cho một ngành kinh tế mới.

Theo Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và Công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Lý Hoàng Tùng, trong nhiều năm qua, Bộ KH&CN đã triển khai Chương trình khoa học và công nghệ quốc gia về công nghệ vũ trụ qua bốn giai đoạn từ năm 2008 đến nay; đồng thời xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích chuyển giao các công nghệ lưỡng dụng giữa dân sự và quốc phòng, đẩy mạnh hợp tác quốc tế với các đối tác lớn như NASA (Mỹ), JAXA (Nhật Bản), CNES (Pháp)... Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam tiến xa hơn trong lĩnh vực vũ trụ.

Đặc biệt, hàng loạt văn bản chiến lược đã được ban hành, trong đó có Nghị quyết 57-NQ/TW, Quyết định 169/QĐ-TTg, và gần đây nhất là Quyết định 1131/QĐ-TTg ngày 12/6/2025 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược, đưa công nghệ hàng không - vũ trụ vào nhóm 11 công nghệ được ưu tiên đầu tư. Đây là bước khẳng định rõ ràng vị thế của lĩnh vực này trong định hướng phát triển khoa học và công nghệ quốc gia.

Việt Nam đã có những dấu ấn đáng ghi nhận trong hành trình chinh phục vũ trụ, với việc phát triển và vận hành các vệ tinh như VNREDSat-1, MicroDragon, NanoDragon hay LOTUSat-1. Việc xây dựng Trung tâm Vũ trụ Việt Nam tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc cũng là một trong những công trình hiện đại nhất khu vực Đông Nam Á, góp phần đào tạo nhân lực và làm chủ công nghệ vệ tinh.

Tuy vậy, theo các chuyên gia, các thành tựu này vẫn còn rời rạc, thiếu sức bật nếu không có chiến lược dài hạn và cơ chế đầu tư mạnh mẽ, đồng bộ. Ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám quốc gia (Bộ Tài nguyên và Môi trường), cho rằng Việt Nam hiện chưa có kế hoạch phát triển hạ tầng bài bản, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành. Cùng với đó, nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực viễn thám và công nghệ vũ trụ còn hạn chế, trong khi nhu cầu ứng dụng ngày càng lớn trong các lĩnh vực viễn thông, định vị, quản lý tài nguyên, môi trường, thiên tai.

Ông Ngọc đề xuất cần đầu tư hạ tầng công nghệ đồng bộ, đào tạo chuyên sâu và có chính sách thu hút nhân tài để phát triển bền vững ngành công nghệ vũ trụ Việt Nam.

Hướng tới nền kinh tế vũ trụ

Theo PGS.TS. Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam), kinh tế vũ trụ toàn cầu dự kiến đạt 1.400 tỷ USD vào năm 2030. Nếu không nhanh chóng nắm bắt, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội lớn trong cuộc đua công nghệ. "Đã đến lúc chúng ta cần xác định vũ trụ không chỉ là công nghệ chiến lược mà còn là một ngành kinh tế tiềm năng, mở ra cơ hội phát triển mới từ ứng dụng vệ tinh, viễn thông đến dữ liệu và dịch vụ liên quan", ông nói.

Ông cũng nhấn mạnh, Việt Nam cần xem không gian vũ trụ là một trong năm không gian chiến lược quốc gia, bên cạnh đất liền, biển, bầu trời và không gian mạng. Để đạt được điều đó, Việt Nam nên thành lập Cơ quan Hàng không Vũ trụ quốc gia trực thuộc Chính phủ để điều phối thống nhất, thay vì chia cắt như hiện nay.

PGS.TS. Phạm Anh Tuấn cho biết, Việt Nam đang từng bước tự chủ chế tạo vệ tinh, yếu tố cốt lõi giúp giảm chi phí, chủ động dữ liệu và đảm bảo an ninh quốc gia. Việc phát triển các vệ tinh quan sát Trái Đất không chỉ phục vụ quản lý tài nguyên, môi trường, biến đổi khí hậu mà còn hỗ trợ quy hoạch nông nghiệp, đô thị, bảo vệ đa dạng sinh học, góp phần thúc đẩy các quyết định dựa trên dữ liệu thực tế.

Hiện Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đang trình Thủ tướng phê duyệt Đề án "Tăng cường năng lực quốc gia về quan sát Trái Đất dựa trên hệ thống vệ tinh nhỏ" giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến 2040. Đề án đặt mục tiêu chế tạo và phóng một vệ tinh radar độ phân giải siêu cao, hai vệ tinh quang học độ phân giải cao; xây dựng trung tâm tích hợp, thử nghiệm vệ tinh tại Hòa Lạc và đào tạo nguồn nhân lực vũ trụ trong nước.

Nếu được triển khai hiệu quả, đây sẽ là bước tiến quan trọng giúp Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ vệ tinh nhỏ, hình thành hệ sinh thái công nghiệp vũ trụ, tăng cường năng lực cạnh tranh và chủ động trong các vấn đề an ninh, kinh tế, khoa học.

Công nghệ vũ trụ đang bước sang kỷ nguyên thương mại hóa và hội nhập sâu rộng. Không chỉ các cơ quan nhà nước mà hàng loạt tập đoàn tư nhân, công ty khởi nghiệp trên thế giới cũng đang tham gia mạnh mẽ. Việt Nam, với nền tảng đã được xây dựng, đang đứng trước cơ hội vàng để biến lĩnh vực này thành động lực phát triển mới.

Đầu tư cho công nghệ vũ trụ không còn là câu chuyện "xa xỉ" mà là chiến lược mang tầm nhìn dài hạn, nơi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và kinh tế cùng hòa quyện. Khi những vệ tinh Việt Nam bay lên không gian, đó không chỉ là dấu mốc về công nghệ, mà còn là biểu tượng của khát vọng làm chủ bầu trời và khẳng định vị thế quốc gia trong kỷ nguyên vũ trụ.