Giảm nghèo bền vững ở Lâm Đồng: Đổi mới từ nhận thức đến mô hình sinh kế

<p style="text-align: justify;">Trong những năm gần đây, công tác giảm nghèo bền vững tại Lâm Đồng đã có bước chuyển biến mạnh mẽ, tạo nên những thay đổi rõ rệt trong diện mạo nông thôn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Việc triển khai đồng bộ các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025, đặc biệt là Chương trình giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới, đã góp phần cải thiện điều kiện sống, nâng cao thu nhập, mở rộng cơ hội tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản cho người dân.</p>

Ứng dụng khoa học kỹ thuật để mở rộng sinh kế bền vững

Nỗ lực giảm nghèo không chỉ thể hiện ở kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo mà còn ở sự thay đổi về tư duy phát triển, từ hỗ trợ đơn thuần sang trao cơ hội và tăng năng lực sinh kế cho người dân. Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, chính sách giảm nghèo không chỉ dừng ở việc đáp ứng nhu cầu trước mắt, mà tập trung tăng năng lực sản xuất và tạo sinh kế để người dân tự chủ vươn lên từng bước mở ra những mô hình kinh tế có khả năng duy trì ổn định và phát triển lâu dài.

Giai đoạn 2021-2025, tỷ lệ nghèo đa chiều toàn tỉnh giảm từ 6,94% xuống còn khoảng 1,97% vào cuối năm 2024; dự kiến đến cuối năm 2025 còn 1,67%. Riêng vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tỷ lệ nghèo giảm bình quân 3,5% mỗi năm. Các con số này phản ánh nỗ lực của chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể và chính người dân trong việc chung tay xây dựng mô hình sinh kế bền vững.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn còn nhiều khó khăn. Việc lập kế hoạch và triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia đôi lúc bị ảnh hưởng bởi hướng dẫn chuyên môn ban hành chưa kịp thời hoặc phải điều chỉnh nhiều lần. Một số dự án hỗ trợ sản xuất và giáo dục nghề nghiệp giải ngân chậm do đối tượng thụ hưởng đã nhận hỗ trợ từ các chương trình khác. Mặt khác, đến cuối năm 2024, địa bàn tỉnh không còn xã đặc biệt khó khăn, dẫn đến tiểu dự án về giảm nghèo thông tin khó triển khai. Những yếu tố này tạo nên áp lực trong điều hành và tổ chức thực hiện.

Dù vậy, với sự đồng thuận xã hội và quyết tâm nâng cao nội lực của người dân, chương trình giảm nghèo tiếp tục đi đúng hướng, hình thành được nền tảng quan trọng cho giai đoạn phát triển tiếp theo.

Một trong những điểm nhấn trong giảm nghèo ở Lâm Đồng những năm gần đây là việc áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp. Thông qua các dự án đa dạng hóa sinh kế, chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo đã hỗ trợ hàng nghìn hộ dân tham gia mô hình trồng trọt, chăn nuôi theo hướng nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

1.880 hộ gia đình đã được hỗ trợ tham gia mô hình sinh kế; trong đó có hơn 1.000 hộ nghèo và cận nghèo được hướng dẫn phát triển sản xuất thông qua hỗ trợ cây giống, con giống, vật tư thiết yếu. Các hộ tham gia chương trình được tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn sử dụng phân bón hợp lý, phòng trừ sâu bệnh, chăm sóc vật nuôi an toàn, và từng bước tiếp cận quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn.

Những mô hình sản xuất như trồng dâu nuôi tằm, chăn nuôi heo giống, trồng rau hoa trong nhà kính, hay canh tác cà phê theo hướng nông nghiệp thông minh không chỉ giúp tăng thu nhập trước mắt mà còn đặt nền móng cho chuyển đổi tư duy sản xuất. Điểm chung của các mô hình này là đều hướng tới sản xuất có kế hoạch, có đầu ra ổn định, dựa trên khoa học kỹ thuật và chuẩn hóa quy trình. Điều này khắc phục được hạn chế lâu nay của sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ: không có thương hiệu, chất lượng không đồng nhất và phụ thuộc mạnh vào thương lái.

Trong đó, mô hình trồng dâu nuôi tằm được xem là điển hình vì hội đủ ba yếu tố: Vốn đầu tư thấp, phù hợp điều kiện tự nhiên, và dễ tổ chức chuỗi giá trị. Ở nhiều địa phương, diện tích trồng dâu có thể tận dụng trên đất vườn, đất ruộng chuyển đổi.

Ngoài ra, mô hình này có khả năng tạo việc làm tại chỗ cho nhiều nhóm lao động: người lớn chăm vườn dâu, người cao tuổi và phụ nữ có thể đảm nhiệm khâu nuôi tằm, thu kén. Điều đó giúp các hộ nghèo giảm phụ thuộc vào lao động thời vụ xa nhà, tăng tính ổn định thu nhập.

Điểm quan trọng là liên kết với doanh nghiệp thu mua. Nhờ có doanh nghiệp đứng ra bao tiêu kén tằm hoặc đưa vào chuỗi sản xuất tơ lụa, sản phẩm của bà con không bị rủi ro về giá cả. Nhờ đó, mô hình không chỉ tạo thêm thu nhập mà từng bước định hình sinh kế ổn định, có liên kết thị trường và khả năng duy trì lâu dài.

Nhờ vậy, các mô hình sinh kế ở Lâm Đồng không chỉ giúp hộ nghèo thoát nghèo, mà còn có khả năng giữ được mức sống mới, tiến tới khá giả, chứ không rơi vào tình trạng tái nghèo vốn là thách thức lớn trong giảm nghèo lâu dài.

Phát huy vai trò cộng đồng và doanh nghiệp

Giảm nghèo bền vững cần sự tham gia chủ động của cộng đồng, doanh nghiệp và người dân. Nhận thức được điều đó, Lâm Đồng đã triển khai cách làm dựa trên nguyên tắc "Nhà nước kiến tạo - cộng đồng đồng hành - doanh nghiệp dẫn dắt - người dân tự chủ sinh kế". Trong đó, Nhà nước giữ vai trò điều phối chính sách, tạo khung pháp lý và đầu tư hạ tầng; doanh nghiệp đảm nhiệm kết nối thị trường và công nghệ; còn người dân là chủ thể trực tiếp biến nguồn lực thành thu nhập và giá trị bền vững.

Việc lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia được xem là bước đi mang tính chiến lược. Khi Chương trình xây dựng nông thôn mới được kết nối với Chương trình phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nguồn lực được sử dụng hiệu quả hơn, tránh trùng lặp và dàn trải. Hạ tầng giao thông, điện, nước, trường học, trạm y tế ở vùng sâu, vùng xa được đầu tư đồng bộ đã mở đường cho phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn, giúp người dân tiếp cận thị trường dễ dàng hơn. Hạ tầng tốt cũng là điều kiện quan trọng để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư chế biến, bảo quản nông sản, nâng cao giá trị thu nhập thay vì chỉ bán thô.

Doanh nghiệp giữ vai trò then chốt trong chuỗi giá trị giảm nghèo. Việc tham gia liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm và hỗ trợ quy trình kỹ thuật giúp sản phẩm nông nghiệp địa phương có đầu ra ổn định và khả năng cạnh tranh cao hơn. Thông qua các hợp đồng liên kết, người dân chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất theo kế hoạch, tuân thủ quy trình và tiêu chuẩn chất lượng. Điều này không chỉ nâng cao thu nhập mà còn tạo nền tảng hình thành sinh kế ổn định, hạn chế rủi ro và đảm bảo hiệu quả lâu dài cho hộ nghèo và cận nghèo.

Bên cạnh triển khai chính sách, công tác tuyên truyền được tăng cường nhằm nâng cao nhận thức của người dân về vai trò tự chủ trong phát triển sinh kế. Trọng tâm là khuyến khích người dân tham gia chủ động vào quá trình thoát nghèo, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào hỗ trợ của Nhà nước. Khi nhận thức thay đổi, nhiều hộ đã tự nguyện đăng ký thoát nghèo, chuyển đổi mô hình sản xuất, tham gia tổ nhóm liên kết và hợp tác xã. Sự chuyển biến từ ý thức đến hành động này được xem là yếu tố nền tảng, tạo nên hiệu quả giảm nghèo bền vững và lâu dài.

Nhờ sự triển khai đồng bộ từ chính sách, nguồn lực đến tổ chức thực hiện ở cơ sở, công tác giảm nghèo tại Lâm Đồng không dừng ở việc kéo giảm tỷ lệ hộ nghèo, mà hướng tới thay đổi tư duy phát triển và hình thành các mô hình sinh kế tự chủ trong cộng đồng. Nhiều hộ sau khi thoát nghèo đã tiếp tục nâng cao thu nhập, ổn định đời sống và vươn lên nhóm khá, cho thấy hiệu quả bền vững và hạn chế nguy cơ tái nghèo trong dài hạn.

Giai đoạn 2026-2035, việc tích hợp Chương trình giảm nghèo bền vững với Chương trình xây dựng nông thôn mới được kỳ vọng sẽ tạo nên hệ thống chính sách thống nhất và hiệu quả hơn. Bên cạnh việc tiếp tục hỗ trợ y tế, giáo dục, dạy nghề, tín dụng ưu đãi và nhà ở, tỉnh dự kiến huy động thêm nguồn lực xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư chuỗi giá trị nông nghiệp, tạo việc làm ổn định tại địa phương.

Đặc biệt, khoa học công nghệ tiếp tục là chìa khóa. Từ chuyển giao kỹ thuật sản xuất, xây dựng vùng nguyên liệu, phát triển nông nghiệp tuần hoàn đến kinh tế số trong nông nghiệp, các mô hình mới sẽ mở ra cơ hội nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập cho người dân.

Giảm nghèo bền vững không chỉ hướng đến việc hạ thấp tỷ lệ hộ nghèo, mà quan trọng hơn là nâng cao năng lực tự chủ sinh kế của người dân. Thực tiễn tại Lâm Đồng cho thấy cách làm đặt con người ở vị trí trung tâm, ứng dụng khoa học và công nghệ trong sản xuất, phát huy vai trò cộng đồng và tăng cường liên kết với doanh nghiệp đã tạo động lực phát triển rõ rệt. Đây là hướng đi mở ra nền tảng lâu dài để người dân ổn định thu nhập, từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống và hạn chế nguy cơ tái nghèo.