GS.TS. Chu Tuấn Nhạ trọn đời cống hiến cho khoa học và công nghệ Việt Nam

<p style="text-align: justify;">GS.TS. Chu Tuấn Nhạ có hơn 42 năm công tác liên tục trong lĩnh vực giáo dục đại học, khoa học, công nghệ và môi trường, trong đó có 21 năm giữ trọng trách tại Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, nay là Bộ Khoa học và Công nghệ.</p>

Dấu ấn của một trí thức lớn

GS.TS. Chu Tuấn Nhạ sinh ngày 10/01/1939 tại phường Cổ Nhuế, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội (nay là phường Nghĩa Đô, Hà Nội). Ông là một trong những trí thức tiêu biểu trưởng thành từ tinh thần tự lực của thế hệ những năm đầu xây dựng đất nước.

Từ tháng 8/1962 bắt đầu công tác và đến tháng 10/1964, GS.TS. Chu Tuấn Nhạ vinh dự đứng vào hàng ngũ Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông đã dành trọn hơn 42 năm cống hiến cho giáo dục đại học, khoa học, công nghệ và môi trường, trong đó có 21 năm gắn bó với Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, nay là Bộ Khoa học và Công nghệ.

Sự nghiệp của ông bắt đầu trên bục giảng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội vào năm 1962. Không bao lâu sau, ông được cử đi nghiên cứu sinh tại Cộng hòa Ba Lan, một bước ngoặt quan trọng mở ra hành trình học thuật bài bản, nuôi dưỡng tư duy khoa học theo mô hình các nước Đông Âu thời bấy giờ. Khi trở về nước, ông tiếp tục giảng dạy tại Trường Đại học Mỏ - Địa chất và sớm được tín nhiệm giao giữ các trọng trách: Bí thư Đảng ủy, Phó Hiệu trưởng Nhà trường.

Từ những năm 1983 trở đi, tài năng và bản lĩnh của ông tiếp tục được khẳng định khi ông đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng tại Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước, tiếp đến là Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường.

Giai đoạn từ 1997- 2002, ông là Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường. Sau khi thay đổi cơ cấu tổ chức, ông trở thành Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, người dẫn dắt ngành Khoa học và Công nghệ trong giai đoạn bản lề của công cuộc đổi mới và hội nhập.

Năm 2003, ông được bổ nhiệm là Chủ tịch Hội đồng Chính sách khoa học và công nghệ quốc gia để tư vấn cho Thủ tướng Chính phủ về những vấn đề quan trọng liên quan đến phát triển khoa học và công nghệ của đất nước.

Nhìn lại cuộc đời và sự nghiệp, có thể thấy GS.TS. Chu Tuấn Nhạ là một trong những trí thức có hành trình xuyên suốt từ giảng dạy, nghiên cứu đến quản lý khoa học và để lại dấu ấn đậm nét cả trong học thuật và trong cải cách thể chế khoa học và công nghệ quốc gia.

Với hơn bốn thập kỷ cống hiến, GS.TS. Chu Tuấn Nhạ không chỉ là nhà khoa học, mà còn là người thầy, nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách lớn.

Người đặt nền móng cho khoa học và công nghệ Việt Nam hiện đại

Trong thời kỳ giữ trọng trách Bộ trưởng, GS.TS. Chu Tuấn Nhạ là một trong những người đặt nền tảng quan trọng cho hệ thống chính sách khoa học công nghệ và môi trường hiện đại mà Việt Nam đang vận hành ngày nay. Ông đã có những đóng góp sâu rộng trên nhiều phương diện:

Xây dựng chiến lược và chính sách chủ chốt: GS.TS. Chu Tuấn Nhạ trực tiếp chỉ đạo, tham gia xây dựng nhiều chiến lược quan trọng, tạo cơ sở để KH&CN trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, GS.TS. Chu Tuấn Nhạ có vai trò nổi bật trong quá trình hình thành hệ thống văn bản pháp luật nền tảng như: Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Bảo vệ môi trường, cùng nhiều nghị định, thông tư và chính sách quản lý liên quan đến nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và phát triển tiềm lực KH&CN. Đây là các văn bản pháp lý có ý nghĩa thiết lập hệ thống, tạo cơ chế để hoạt động khoa học đi vào thực tiễn sản xuất và đời sống.

Đổi mới cơ chế quản lý khoa học: GS.TS. Chu Tuấn Nhạ là một trong những người có những đóng góp đổi mới quan trọng trong cơ chế quản lý, theo hướng: Tôn trọng nghiên cứu, giảm thủ tục hành chính, lấy hiệu quả ứng dụng làm thước đo, khuyến khích liên kết giữa viện - trường - doanh nghiệp. Những cải cách này tạo đà cho phong trào nghiên cứu ứng dụng, đưa nhiều đề tài khoa học đến gần hơn với đời sống sản xuất, trở thành tiền đề cho các đổi mới sâu rộng về sau.

Xây dựng tiềm lực khoa học và công nghệ quốc gia: GS.TS. Chu Tuấn Nhạ đặc biệt quan tâm đến việc đào tạo và phát triển đội ngũ cán bộ khoa học. Dưới sự chỉ đạo của ông, Việt Nam đã hình thành những phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia, những cơ sở nghiên cứu hiện đại, những thiết chế khoa học nền tảng mà đến nay vẫn tiếp tục được nâng cấp và phát huy hiệu quả.

Thúc đẩy hợp tác và hội nhập quốc tế: Với kinh nghiệm học tập, làm việc tại nước ngoài, cùng sự nhạy bén trong bối cảnh hội nhập, GS.TS. Chu Tuấn Nhạ là người đặt nền móng cho nhiều chương trình hợp tác khoa học và công nghệ quốc tế quy mô lớn. Ông đảm nhiệm nhiều trọng trách mang tính đối ngoại như: Phó Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Chủ tịch Hội Việt - Mỹ, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Ba Lan, góp phần mở rộng quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và bạn bè quốc tế trong lĩnh vực khoa học, giáo dục và văn hóa.

Trong suốt sự nghiệp, GS.TS. Chu Tuấn Nhạ là gương mặt quen thuộc trong hàng loạt hội đồng quan trọng, như: Chủ tịch Hội đồng Chính sách KH&CN quốc gia, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước, Ủy viên Hội đồng Quốc gia Giáo dục, Phó Chủ tịch Hội đồng Học hàm Nhà nước, Phó Chủ tịch Hội đồng Đánh giá Trữ lượng Khoáng sản… Mỗi vị trí đều ghi dấu sự quyết liệt và tận tụy của GS.TS. Chu Tuấn Nhạ đối với lựa chọn, đánh giá, và phát triển nguồn lực tri thức của đất nước.

Với một nhà khoa học - nhà quản lý như GS.TS. Chu Tuấn Nhạ, cống hiến không nằm ở những lời nói lớn, mà ở các cơ chế, chiến lược, quyết sách bền bỉ, âm thầm mà hiệu quả, những "viên gạch" quan trọng tạo nên nền móng vững chắc cho khoa học và công nghệ Việt Nam thời kỳ hiện đại.

Vĩnh biệt một nhân cách lớn, một đời tận hiến cho khoa học

Dù được đội ngũ giáo sư, bác sĩ, y tá tận tình cứu chữa và luôn nhận được sự chăm sóc chu đáo từ gia đình, đồng chí, đồng nghiệp nhưng GS.TS. Chu Tuấn Nhạ đã từ trần hồi 05 giờ 31 phút ngày 01/12/2025 (tức ngày 12 tháng 10 năm Ất Tỵ) tại nhà riêng, hưởng thọ 87 tuổi.

Những đóng góp bền bỉ, tinh thần cống hiến không ngừng nghỉ của GS.TS. Chu Tuấn Nhạ đã được Đảng và Nhà nước ghi nhận bằng phần thưởng cao quý: Huân chương Độc lập hạng Nhì, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến hạng Ba, Huy chương Vì sự nghiệp khoa học và công nghệ, Huy chương Vì hòa bình hữu nghị giữa các dân tộc, các huy chương Vì sự nghiệp xây dựng, Vì sự nghiệp giao thông vận tải, sáng tạo khoa học công nghệ, Huân chương Công trạng của Cộng hòa Ba Lan (Krzyz2 Komandorski order). Ông cũng được trao Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng, minh chứng cho một đời kiên trung, tận hiến và liêm khiết.

Những người từng làm việc với GS.TS. Chu Tuấn Nhạ luôn nhớ về ông với sự kính trọng. Ở GS.TS. Chu Tuấn Nhạ hội tụ phẩm chất của một trí thức lớn, hiểu biết - trách nhiệm - trung thực - khiêm nhường.

Với ngành khoa học và công nghệ Việt Nam, tên tuổi GS.TS. Chu Tuấn Nhạ mãi gắn liền với giai đoạn đặt nền móng của một hệ thống quản lý khoa học và công nghệ hiện đại, giai đoạn chuyển mình từ tư duy bao cấp sang cơ chế ứng dụng, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Di sản lớn nhất của GS.TS. Chu Tuấn Nhạ không chỉ là những văn bản pháp luật, những chương trình quốc gia, hay các phòng thí nghiệm trọng điểm được xây dựng. Di sản của GS.TS. Chu Tuấn Nhạ là niềm tin về trí tuệ Việt Nam hoàn toàn có thể vươn xa; khoa học và công nghệ phải phục vụ con người và đất nước; sự tận tụy và liêm chính của người cán bộ là giá trị không bao giờ cũ.

GS.TS. Chu Tuấn Nhạ đã ra đi, nhưng những gì ông để lại vẫn tiếp tục được ngành khoa học và công nghệ kế thừa, tiếp nối và phát triển. Cuộc đời ông sẽ mãi là tấm gương về một người trí thức suốt đời cống hiến cho tri thức, cho khoa học, và cho tương lai đất nước.

Một số hình ảnh của GS.TS. Chu Tuấn Nhạ (ảnh do gia đình cung cấp):