Hành trình chuyển đổi số của Tòa án TP.HCM

<p style="text-align: justify;">Tòa án nhân dân TP.HCM đang chuyển mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên số. Từ những phiên tòa trực tuyến đến biên bản điện tử, từ phần mềm trợ lý ảo hỗ trợ thẩm phán đến cổng dịch vụ công tư pháp, mọi đổi mới đều hướng đến mục tiêu chung: mang lại sự thuận tiện, minh bạch cho người dân khi tiếp cận công lý.</p>

Từ tòa án truyền thống đến tòa án điện tử

Chánh án Lê Thanh Phong cho biết, Tòa án hai cấp TP.HCM đã triển khai 16.993 phiên tòa, phiên họp trực tuyến chỉ trong 5 năm qua, một con số kỷ lục trong hệ thống TAND. "Công nghệ không làm thay công lý, nhưng giúp công lý đến gần dân hơn", ông Phong nói.

Từ năm 2021, TAND TP.HCM đã chủ động xây dựng đề án tống đạt, thông báo văn bản tố tụng qua phương tiện điện tử, một bước tiến lớn trong giảm thủ tục hành chính. Tháng 8/2024, đề án được TAND Tối cao chấp thuận thí điểm, mở đường cho mô hình "Tòa án không giấy".

Người dân nay có thể nhận thông báo, biên bản và án phí điện tử ngay trên điện thoại, không cần đến trụ sở tòa. Đặc biệt, trong vụ "đại án đăng kiểm", tòa lần đầu tiên áp dụng mô hình xét xử kết hợp trực tiếp – trực tuyến, bảo đảm an ninh, tiết kiệm thời gian, mà vẫn giữ vững tính nghiêm minh của pháp luật.

Khi trí tuệ nhân tạo bước vào phòng xử án

Không dừng ở số hóa quy trình, TAND TP.HCM còn ứng dụng AI để "đọc và hiểu" hồ sơ án, công việc vốn chiếm phần lớn thời gian của thẩm phán.

Phần mềm "Trợ lý ảo" có thể tìm điều luật, án lệ tương ứng, trích dẫn nội dung liên quan chỉ bằng vài lệnh thoại. Thẩm phán có thể hỏi: "Hồ sơ vụ án 102 về hợp đồng dân sự vi phạm điều nào của Bộ luật dân sự?" và hệ thống trả về câu trả lời tức thì.

Bên cạnh đó, AI nhận dạng giọng nói đang được thử nghiệm để tự động lập biên bản phiên tòa. Thay vì thư ký phải gõ hàng chục trang, toàn bộ nội dung đối thoại được chuyển thành văn bản và lưu trữ an toàn.

Chatbot hỗ trợ người dân tra cứu, hướng dẫn thủ tục khởi kiện, nộp tạm ứng án phí; mã QR đặt tại khu vực tiếp dân giúp tra cứu tiến độ vụ án.

"Công lý trong thời đại số không chỉ thể hiện ở bản án, mà ở cách vận hành minh bạch của cả hệ thống", Thẩm phán Phan Sỹ Hùng, Tòa án khu vực 1 TP.HCM, khẳng định.

Tại các phiên tòa điện tử, toàn bộ chứng cứ, từ hình ảnh, video, sơ đồ hiện trường được trình chiếu công khai trên màn hình lớn. Các bên có thể cùng quan sát, đối chiếu và tranh luận trực tiếp. Theo ông Hùng, điều này giúp rút ngắn thời gian xử lý gần 40% và tạo ra "phiên tòa đối thoại", nơi tranh tụng được coi là trung tâm.

Tòa án khu vực 1 còn thí điểm hệ thống so sánh song song hai văn bản và bút điện tử đánh dấu điểm khác biệt, phục vụ đối chất trực quan. "Chúng tôi không còn cảnh đọc hồ sơ 5 phút để rồi tất cả chờ đợi. Bây giờ, công lý diễn ra ngay trên màn hình", ông nói.

Không chỉ nhanh, các phiên tòa điện tử còn an toàn hơn. Toàn bộ dữ liệu được xử lý trong mạng nội bộ khép kín, không kết nối Internet, đảm bảo bí mật thông tin.

Theo Thẩm phán Hùng, đổi mới quan trọng nhất không nằm ở máy móc, mà ở tư duy tranh tụng. Phiên tòa hiện đại phải là nơi các bên được đối thoại công khai, tôn trọng lẫn nhau, thẩm phán chỉ giữ vai trò trọng tài công lý.

"Tòa án không còn là nơi đọc hồ sơ, mà là nơi tìm sự thật qua tranh luận", ông nói.

Sự thay đổi này kéo theo văn hóa phiên tòa mới, nơi thẩm phán, luật sư và kiểm sát viên cùng sử dụng nền tảng số để phân tích chứng cứ, đối chiếu dữ kiện. Mỗi phiên xử trở thành một "mô phỏng công lý" đúng nghĩa.

"Tòa án không giấy" – đích đến của năm 2027

Từ ngày 01/7/2025, theo Nghị quyết 81/2025/UBTVQH15, hệ thống TAND TP.HCM được tổ chức lại theo mô hình mới: 19 Tòa án khu vực trực thuộc. Cơ cấu tinh gọn này là nền tảng cho mục tiêu Tòa án điện tử vào năm 2027.

TAND TP.HCM phối hợp với cơ quan Thi hành án dân sự TP để kết nối dữ liệu thu, nộp án phí, lệ phí, giúp người dân thanh toán và nhận biên lai trực tuyến.

Luật sư Vũ Phi Long, nguyên Phó Chánh tòa Hình sự TAND TP.HCM, đánh giá: "Những cải tiến này mang lại lợi ích lớn cho luật sư và người dân. Chúng ta có thể tra cứu, nộp hồ sơ, tham gia xét xử từ xa".

"Tòa án TP.HCM đang đặt những viên gạch đầu tiên cho tòa án thông minh Việt Nam," ông Lê Thanh Phong khẳng định. "Công nghệ có thể thay đổi cách chúng ta làm việc, nhưng niềm tin của nhân dân vẫn là thước đo cao nhất của công lý"./.