Hoàn thiện bảo hộ sở hữu trí tuệ để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia

<p style="text-align: justify;">Việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ ngày càng tinh vi trong khi chế tài xử lý chưa đủ mạnh đang làm suy giảm động lực sáng tạo của doanh nghiệp. Hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực thi quyền sở hữu trí tuệ vì vậy trở thành yêu cầu cấp bách, là nền tảng để xây dựng môi trường sáng tạo lành mạnh, bền vững và tạo động lực phát triển kinh tế tri thức đến năm 2045.</p>

Trong những năm gần đây, tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ diễn ra ngày càng phức tạp, tinh vi hơn, trong khi hệ thống chế tài xử lý vẫn còn nhiều hạn chế, quy trình giải quyết vụ việc thiếu linh hoạt và chưa theo kịp tốc độ phát triển của thị trường. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến động lực đầu tư cho sáng tạo của doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ số. Do đó, hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ và tăng cường thực thi là yêu cầu cấp thiết nhằm kiến tạo môi trường sáng tạo bền vững, nơi doanh nghiệp có thể yên tâm đầu tư, phát triển và thương mại hóa tài sản trí tuệ của mình. Đây cũng là nhiệm vụ quan trọng trong tiến trình phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Từ năm 2019, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược sở hữu trí tuệ đến năm 2030 và giao Bộ Khoa học và Công nghệ triển khai nhiều đề án, chương trình nhằm nâng cao năng lực bảo hộ. Đến năm 2020, Chương trình phát triển tài sản trí tuệ tiếp tục được ban hành với nhiệm vụ củng cố cơ chế ngân sách, hoàn thiện chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và địa phương. Những bước đi này cho thấy chủ trương nhất quán của Chính phủ trong việc coi công cụ sở hữu trí tuệ là đòn bẩy thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời đưa hệ thống pháp luật tiệm cận chuẩn quốc tế.

Dù vậy, theo phản ánh của doanh nghiệp, hệ thống pháp luật vẫn đang vận hành chậm hơn tốc độ sáng tạo của thị trường. Trong nền kinh tế số, vòng đời của sản phẩm công nghệ, từ phần mềm, nội dung số đến thiết kế trải nghiệm, có thể chỉ kéo dài vài tuần, trong khi quy trình đăng ký bảo hộ hiện nay mất hàng tháng, thậm chí cả năm. Điều này khiến nhiều sáng tạo bị đưa ra thị trường mà không có sự bảo vệ pháp lý cần thiết, làm gia tăng nguy cơ bị sao chép hoặc bị cạnh tranh không lành mạnh.

Không ít doanh nghiệp cũng gặp khó khăn trong định danh và định giá tài sản trí tuệ. Thiếu tiêu chuẩn đánh giá rõ ràng, thiếu cơ quan giám định chuyên nghiệp và thiếu cơ sở dữ liệu chuẩn khiến nhiều tài sản vô hình mất đi cơ hội được bảo vệ đúng mức. Khoảng trống pháp lý này đặc biệt tác động đến hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, nơi giá trị cốt lõi của doanh nghiệp nằm ở công nghệ và các giải pháp trí tuệ.

Luật sư Lê Quang Vinh, đồng sáng lập Công ty SHTT Bross & Partners, nhận định hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đang xuất hiện với hình thức đa dạng và khó lường hơn. Trong khi đó, các biện pháp xử lý hiện hành chưa đủ mạnh, thủ tục hành chính và tố tụng dân sự còn phức tạp, khiến doanh nghiệp ngại theo đuổi vụ việc. Ông cho rằng tình trạng “bảo hộ trên giấy, vô hiệu ngoài đời” đang làm thui chột động lực sáng tạo, buộc doanh nghiệp phải chạy theo mục tiêu kinh doanh ngắn hạn thay vì đầu tư phát triển sản phẩm cốt lõi. Nếu không cải thiện, vòng luẩn quẩn “không bảo hộ – không đầu tư – không đổi mới – không phát triển” sẽ tiếp tục kéo dài.

Thực tế cho thấy bảo hộ sở hữu trí tuệ mạnh mẽ đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ người tiêu dùng. Khi quyền lợi hợp pháp được bảo đảm, các nhà sáng tạo và doanh nghiệp có niềm tin để đầu tư nghiên cứu, phát triển và đưa ra thị trường những sản phẩm có giá trị cao hơn. Đồng thời, việc bảo hộ hiệu quả còn góp phần loại bỏ hàng giả, hàng nhái, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, lành mạnh.

Đảng và Nhà nước xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là ba trụ cột chiến lược đưa Việt Nam trở thành nước phát triển vào năm 2045. Trong tất cả các trụ cột này, sở hữu trí tuệ giữ vai trò then chốt. 

Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm 2025, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định tỷ lệ tài sản trí tuệ chiếm tới 80% tổng giá trị tài sản là chỉ dấu của một quốc gia phát triển. Vì vậy, phát triển, giao dịch và bảo vệ tài sản trí tuệ phải trở thành trung tâm của chính sách phát triển, đồng thời xử lý nghiêm hành vi xâm phạm.

Bộ trưởng cho biết Bộ Khoa học và Công nghệ đang trình Quốc hội bốn dự án luật trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó, sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ sẽ tập trung vào việc thương mại hóa các kết quả nghiên cứu khoa học, đưa tài sản trí tuệ vào hệ thống kế toán như một loại tài sản được ghi nhận và sử dụng trong giao dịch, đặc biệt trong hoạt động tín dụng. Bên cạnh đó, chế tài xử phạt hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ cũng sẽ được hoàn thiện theo hướng tương xứng với hành vi xâm phạm tài sản vật chất, nhằm bảo đảm tính răn đe và bảo vệ quyền của doanh nghiệp.

Theo Bộ trưởng, việc gắn bảo hộ quyền với thương mại hóa và thị trường hóa kết quả nghiên cứu sẽ là bước chuyển quan trọng, tạo nền tảng để hình thành thị trường khoa học – công nghệ phát triển, khuyến khích đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong giai đoạn mới.