Hoàn thiện hành lang pháp lý cho chuyển đổi số quốc gia

<p style="text-align: justify;">Hệ thống pháp luật về chuyển đổi số đã hình thành với nhiều đạo luật chuyên ngành, song các quy định còn phân tán, thiếu sự kết nối tổng thể, chưa điều chỉnh toàn diện các hoạt động của quá trình chuyển đổi số quốc gia. Việc ban hành Luật Chuyển đổi số là cần thiết để hoàn thiện hành lang pháp lý đồng bộ, tổng thể điều chỉnh và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số quốc gia.</p>

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, sáng ngày 31/10/2025, Quốc hội nghe Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình bày Tờ trình về dự án Luật Chuyển đổi số; nghe Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải trình bày Báo cáo thẩm tra dự án luật này.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, trong thời gian qua, hệ thống pháp luật liên quan đến chuyển đổi số đã hình thành khá đầy đủ với nhiều đạo luật chuyên ngành như: Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Dữ liệu, Luật Giao dịch điện tử, Luật Viễn thông, Luật An toàn thông tin mạng… Tuy nhiên, các quy định còn khu trú, thiếu sự kết nối tổng thể, chưa điều chỉnh toàn diện các hoạt động của quá trình chuyển đổi số quốc gia.

Sau gần 20 năm thi hành, Luật Công nghệ thông tin năm 2006 đã bộc lộ nhiều hạn chế, không còn theo kịp tốc độ phát triển nhanh chóng của các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây (Cloud), chuỗi khối (Blockchain) và các mô hình kinh doanh số hiện đại.

Đồng thời, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn còn nhiều khoảng trống liên quan đến số hóa thế giới thực, hạ tầng cho chuyển đổi số, chuyển đổi số trong các cơ quan thuộc hệ thống chính trị, Chính phủ số, kinh tế số nền tảng, quyền công dân trên không gian mạng, hay văn hóa số…

Vì vậy, việc ban hành Luật Chuyển đổi số là cần thiết để hoàn thiện hành lang pháp lý đồng bộ, tổng thể điều chỉnh và thúc đẩy quá trình Chuyển đổi số quốc gia.

Trong khi đó, Luật Công nghệ thông tin đã được rà soát, kế thừa các nội dung còn hợp lý và sẽ hết hiệu lực thi hành kể từ khi Luật Chuyển đổi số có hiệu lực.

Dự án Luật Chuyển đổi số gồm 8 chương, 79 điều, quy định về chuyển đổi số, bao gồm: Hạ tầng cho chuyển đổi số; Chính phủ số và chuyển đổi số hoạt động các cơ quan thuộc hệ thống chính trị; kinh tế số; xã hội số và các biện pháp bảo đảm chuyển đổi số.

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cho biết, Ủy ban cơ bản tán thành với nhiều nội dung trong các dự thảo Luật.

Về tên gọi của dự án luật: Bên cạnh các ý kiến nhất trí với tên gọi của dự thảo Luật là Luật Chuyển đổi số (CĐS), có ý kiến đề nghị đổi tên thành Luật Công nghệ thông tin và chuyển đổi số hoặc Luật Phát triển và ứng dụng công nghệ số, do nội dung của dự thảo Luật được xây dựng, phát triển dựa trên các quy định về ứng dụng công nghệ thông tin của Luật Công nghệ thông tin.

Về phạm vi điều chỉnh của Luật (Điều 1): Theo Tờ trình, phạm vi điều chỉnh của dự án Luật là "chuyển đổi số, bao gồm: hạ tầng cho CĐS; CĐS hoạt động các cơ quan thuộc hệ thống chính trị và Chính phủ số, kinh tế số; xã hội số và các biện pháp bảo đảm chuyển đổi số."

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cũng cho biết, Ủy ban nhận thấy, nội hàm của một số nội dung trên đang được điều chỉnh tại một số luật, nghị quyết khác như Luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật dữ liệu, Luật giao dịch điện tử, Luật Căn cước, Nghị quyết số 193/2025/QH 15,... Do vậy, để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và đặc biệt là tính khả thi sau khi Luật ban hành, đề nghị làm rõ mối quan hệ của Luật với các Luật nêu trên, từ đó xác định rõ giới hạn phạm vi điều chỉnh tránh trùng lặp, chồng chéo với các luật khác.

Về chính sách của Nhà nước về chuyển đổi số (Điều 4): Cơ quan soạn thảo đã thiết kế nhiều chính sách vượt trội nhằm thúc đẩy CĐS, tuy nhiên đối với các dự án, nhiệm vụ CĐS có sử dụng ngân sách nhà nước, đề nghị cân nhắc bổ sung nhóm chính sách ưu đãi, hỗ trợ đặc biệt về đầu tư, mua sắm và quản lý tài chính nhằm bảo đảm tính linh hoạt, hiệu quả.

Về các hành vi bị nghiêm cấm (Điều 5): Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cơ bản tán thành với các quy định về các hành vi bị nghiêm cấm tại dự thảo luật. Tuy nhiên, để bao quát và phù hợp tình hình thực tế hiện nay, Ủy ban đề nghị bổ sung về các hành vi phạm tội công nghệ cao mới nổi như sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI)  hoặc các công nghệ số khác để tạo nội dung giả mạo hoặc gây chia rẽ, kỳ thị trên không gian mạng.

Về hạ tầng cho CĐS (Điều 10): Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo cần làm rõ mối quan hệ giữa trung tâm dữ liệu hệ thống trí tuệ nhân tạo tại dự thảo Luật và hạ tầng công nghiệp công nghệ số được quy định trong Luật Công nghiệp công nghệ số đảm bảo thống nhất trong áp dụng.

Tại dự thảo luật có quy định đối với các dự án đầu tư phát triển hạ tầng cho CĐS được hưởng các ưu đãi, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát các quy định liên quan trong Luật Đầu tư đang trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp đảm bảo đồng bộ, thống nhất giữa các dự thảo luật về danh mục ngành nghề, địa bàn ưu đãi đầu tư,...

Về chuyển đổi số trong hệ thống chính trị và Chính phủ số (Chương III): Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị bổ sung quy định chung, mang tính nguyên tắc để điều chỉnh toàn diện hoạt động CĐS trong hệ thống chính trị bao gồm công tác chỉ đạo, điều hành, giám sát, kiểm tra, thanh tra và quản trị nội bộ. Quy định cụ thể lộ trình chuyển tiếp về CĐS trong hệ thống chính trị, bảo đảm cung cấp dịch vụ thông suốt, không phát sinh thêm thủ tục gây khó khăn cho người dân. Bảo đảm quá trình chuyển đổi được đồng bộ về hạ tầng, công nghệ, nhân lực và năng lực quản trị.

Ngoài ra, tại Điều 22 quy định về Trách nhiệm pháp lý của các cơ quan nhà nước trong việc khai thác dữ liệu và không được yêu cầu nộp lại giấy tờ, đây là một quy định rất mới thể hiện quyết tâm cao trong cải cách thủ tục hành chính, tuy nhiên để đảm bảo tính khả thi và đồng bộ cần tiếp tục rà soát với các quy định tại Luật Cán bộ, công chức, Luật xử lý vi phạm hành chính,...

Về kinh tế số (Chương IV): Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị phân định rõ phạm vi "kinh tế số" tại dự thảo Luật với những lĩnh vực kinh tế có sử dụng công nghệ số, nền tảng số đã được quy định trong pháp luật về thương mại, thương mại điện tử, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tín dụng, ngân hàng, bảo hiểm,…

Đối với các quy định về nền tảng số, trách nhiệm của chủ quản nền tảng số và nền tảng số trung gian đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát thận trọng, kỹ lưỡng đảm bảo phù hợp với Luật Thương mại điện tử, Luật Cạnh tranh, Luật Giao dịch điện tử, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đảm bảo không phát sinh mâu thuẫn, chồng chéo.

Về xã hội số (Chương V): Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đánh giá cao việc dự thảo Luật đã thể chế hóa các quy định về quyền con người, quyền công dân trên môi trường số tại Điều 50 dự thảo Luật. Để các quy định này phát huy hiệu quả trên thực tế, đề nghị bổ sung các quy định chung về quy trình thủ tục và giao Chính phủ quy định chi tiết giúp người dân dễ dàng thực hiện các quyền của mình trên môi trường số.

Về các biện pháp bảo đảm chuyển đổi số (Chương VI): Đối với quy định về quản lý đầu tư sản phẩm, hàng hóa; thuê dịch vụ; đặt hàng nhiệm vụ CĐS (Điều 64), Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị bổ sung quy định về cơ chế mua sắm đặc thù (ngoài các hình thức trong Luật Đấu thầu (như đặt hàng, giao nhiệm vụ trực tiếp đối với các sản phẩm, dịch vụ có tính chất phức tạp, độc quyền, sở hữu trí tuệ hoặc mang tính chiến lược quốc gia); bổ sung quy định cho phép áp dụng các hình thức thanh toán linh hoạt (thanh toán trước một phần hoặc toàn bộ) đối với các dịch vụ thuê công nghệ (như thuê hạ tầng điện toán đám mây, thuê nền tảng phần mềm,...) để phù hợp với thông lệ thị trường./.