KH,CN,ĐMST&CĐS: Đột phá chiến lược thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững tại TP. Hồ Chí Minh

<p style="text-align: justify;">Trong bối cảnh phát triển bền vững gắn với mục tiêu giảm nghèo đa chiều và nâng cao chất lượng sống đô thị, thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) đang đứng trước yêu cầu phải chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh, tuần hoàn và phát thải thấp. Đây vừa là nhu cầu đổi mới kinh tế, môi trường, vừa là giải pháp bảo đảm sinh kế bền vững và mở rộng cơ hội phát triển cho cộng đồng, nhất là nhóm yếu thế. Trên tinh thần đó, Thành phố xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (KH,CN, ĐMST&CĐS) là đột phá chiến lược thúc đẩy chuyển đổi xanh và hướng tới phát triển bền vững trong giai đoạn mới.</p>

KHCN,ĐMST&CĐS: Nền tảng kiến tạo mô hình phát triển mới

Việc mở rộng địa giới hành chính sau khi sáp nhập tỉnh Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu đã hình thành siêu đô thị liên vùng rộng khoảng 6.770 km² với hơn 13,6 triệu dân. Mô hình chính quyền hai cấp giúp tăng cường quản lý và quy hoạch đồng bộ, song cũng đặt ra nhiều thách thức: tốc độ đô thị hóa nhanh, hạ tầng quá tải, ô nhiễm môi trường và tác động gia tăng từ biến đổi khí hậu.

Là trung tâm kinh tế, tài chính, KH,CN,ĐMST&CĐS lớn của cả nước, TP.HCM đồng thời là địa phương phát thải khí nhà kính cao nhất, chiếm khoảng 23,3% tổng phát thải quốc gia. Áp lực từ giao thông, chất thải rắn, nước thải đô thị và sử dụng năng lượng hóa thạch đang cản trở mục tiêu phát triển bền vững, đòi hỏi một mô hình tăng trưởng mới, xanh và hiệu quả hơn.

Cùng với hệ thống chính sách quốc gia như Luật Bảo vệ môi trường 2020, Chiến lược tăng trưởng xanh, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu và Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn, TP.HCM đã xác định phát triển KH,CN,ĐMST&CĐS là trụ cột chiến lược để tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng các-bon thấp, nâng cao năng suất và cùng cả nước hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Để nâng cao nhận thức và tạo sự thống nhất trong hành động, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy đã tham mưu Ban Thường vụ Thành ủy triển khai nghiêm túc việc học tập Nghị quyết 57-NQ/TW và Kế hoạch hành động 459-KH/TU. Riêng hội nghị trực tuyến toàn quốc quán triệt Nghị quyết 57 được tổ chức với 1.013 điểm cầu tại TP.HCM, thu hút 36.188 đại biểu tham dự, cho thấy quyết tâm cao của toàn hệ thống chính trị. Song song, nhiều chương trình tuyên truyền phong phú đã đưa nội dung KH,CN,ĐMST&CĐS vào đời sống cộng đồng, tạo nền tảng thay đổi nhận thức xã hội về chuyển đổi xanh.

Vai trò của KH,CN,ĐMST&CĐS còn được cụ thể hóa qua loạt chính sách lớn như Đề án phát triển kinh tế số, kinh tế chia sẻ và kinh tế tuần hoàn giai đoạn 2022–2025, tầm nhìn 2030; Kế hoạch triển khai Chiến lược chuyển đổi số quốc gia; và sự kết nối ngày càng chặt chẽ giữa chính quyền – doanh nghiệp – viện trường – hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Những yếu tố này đang tạo nền móng cho một mô hình phát triển mới của Thành phố: dựa trên năng suất cao, quản trị hiện đại và khả năng thích ứng mạnh mẽ trước biến động.

Điểm nghẽn và giải pháp tháo gỡ bằng KHCN,ĐMST&CĐS

Dù có nhiều lợi thế, mô hình tăng trưởng của TP.HCM vẫn phụ thuộc vào tài nguyên và năng lượng hóa thạch. Năm 2020, phát thải khí nhà kính của Thành phố ước tính khoảng 57 triệu tấn CO₂eq, chủ yếu từ năng lượng, giao thông và chất thải. Giao thông với hơn 7,6 triệu xe máy và 700.000 ô tô tạo áp lực lớn lên môi trường; năng lượng tái tạo như điện mặt trời mái nhà dù có tiềm năng cao nhưng chưa phát triển tương xứng do thiếu cơ chế thuận lợi.

Công nghiệp vẫn chủ yếu là công nghiệp truyền thống, tiêu hao năng lượng và phát thải lớn; mô hình khu công nghiệp sinh thái, cộng sinh công nghiệp chưa được nhân rộng. Chất thải rắn sinh hoạt khoảng 13.000 tấn/ngày, chủ yếu chôn lấp, trong khi tỷ lệ tái chế chỉ đạt 10–15%. Nước thải đô thị mới được xử lý khoảng 20%. Ngập lụt và rủi ro khí hậu ngày càng tăng, ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường sống và kinh tế – xã hội đô thị. Nông nghiệp ven đô nhỏ lẻ, thiếu công nghệ và chưa hình thành chuỗi giá trị tuần hoàn. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu dữ liệu xanh, hạn chế trong giám sát phát thải, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao và khó khăn trong tiếp cận vốn xanh tiếp tục là rào cản lớn với tiến trình chuyển đổi xanh.

Để vượt qua những điểm nghẽn này và đạt mục tiêu chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn đến năm 2030, Thành phố cần tập trung đầu tư cho hạ tầng KH,CN,ĐMST&CĐS, xây dựng các trung tâm nghiên cứu mạnh, thúc đẩy nghiên cứu và phát triển công nghệ sạch, công nghệ phát thải thấp, công nghệ tuần hoàn. Chuyển đổi số phải trở thành nền tảng trong quản trị tài nguyên và môi trường, với cơ sở dữ liệu xanh tích hợp, hệ thống giám sát phát thải bằng IoT và AI, bản đồ các-bon và nền tảng dữ liệu mở phục vụ cộng đồng.

Nguồn nhân lực xanh phải được đào tạo bài bản thông qua các chương trình về kỹ thuật môi trường, quản lý phát thải, sản xuất sạch hơn và khoa học dữ liệu. Việc xây dựng bản đồ việc làm xanh sẽ giúp kết nối đào tạo với nhu cầu lao động của doanh nghiệp. Hệ sinh thái khởi nghiệp xanh cần được mở rộng để thu hút sáng kiến, công nghệ mới và tạo động lực đổi mới.

Việc ứng dụng KH,CN,ĐMST&CĐS trong các lĩnh vực trọng điểm như công nghiệp, năng lượng, giao thông, nông nghiệp, du lịch và y tế đóng vai trò then chốt. Điều này bao gồm chuyển đổi các khu công nghiệp theo hướng sinh thái; phát triển năng lượng tái tạo; điện hóa giao thông; đẩy mạnh nông nghiệp công nghệ cao và mô hình tuần hoàn; phát triển cơ sở du lịch xanh và bệnh viện xanh. Đồng thời, Thành phố cần tận dụng cơ chế đặc thù theo Nghị quyết 98, phát triển tín dụng xanh, quỹ tái chế và nâng cao tỷ lệ mua sắm công xanh.

Thành phố HCM xác định KH,CN,ĐMST&CĐS là động lực then chốt thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển các-bon thấp và nâng cao khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu. Khi được triển khai đồng bộ, các trụ cột này sẽ giúp Thành phố xây dựng mô hình tăng trưởng bền vững, năng suất cao và có khả năng đóng góp thực chất vào mục tiêu Net Zero 2050. Với vai trò đầu tàu vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, Thành phố sẽ tiếp tục phát huy sức mạnh phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp, giới khoa học và cộng đồng; mở rộng hợp tác công – tư và quốc tế; huy động nguồn lực và đưa công nghệ tiên tiến vào thực tiễn. Thành công của chiến lược phát triển dựa trên KH,CN,ĐMST&CĐS sẽ đưa Thành phố HCM trở thành đô thị tiên phong về tăng trưởng xanh và phát triển bền vững trong khu vực.