Luật Trí tuệ nhân tạo: 4 trụ cột chính để phát triển AI an toàn, bền vững

<p style="text-align: justify;">Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) đang được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận nhằm tạo hành lang pháp lý toàn diện cho phát triển AI tại Việt Nam. Luật đặt ra 4 trụ cột chính: Thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền con người, quản lý rủi ro và hợp tác quốc tế, giữ vững chủ quyền dữ liệu quốc gia. Đây là bước đi quan trọng giúp Việt Nam phát triển AI an toàn, bền vững, vừa khai thác tiềm năng công nghệ, vừa kiểm soát rủi ro, đảm bảo lợi ích quốc gia và quyền con người trong thời đại số.</p>

Tối ngày 17/11, tại Phiên họp thứ 51, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật AI, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan.

Hành lang pháp lý chặt chẽ để kiểm soát rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Đề cập về sự cần thiết và mục đích của dự án Luật AI, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự án Luật gồm 08 Chương, 36 điều, nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Dự án Luật AI đảm bảo thể chế hoá các chủ trương, định hướng đã được xác định trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước. Đây là luật khung, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển của công nghệ. 

Luật AI quy định một cách hệ thống, toàn diện các biện pháp bảo đảm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam. Đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là AI phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát trí tuệ nhân tạo ở những quyết định trọng yếu; AI phải minh bạch, trách nhiệm và an toàn.

Luật AI quản lý hệ thống AI theo mức độ rủi ro, khuyến khích phát triển AI trong nước và tự chủ về AI, lấy AI làm động lực tăng trưởng nhanh, bền vững và bảo đảm chủ quyền số quốc gia.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, nội dung Luật AI kế thừa và bãi bỏ các quy định về AI tại Luật Công nghiệp công nghệ số (số 71/2025/QH15); bổ sung các "khoảng trống" pháp lý để hoàn thiện pháp luật về AI. Đồng thời, tham khảo có chọn lọc pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn về xu hướng phát triển AI của một số quốc gia phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Luật quy định về thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống AI; quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân có liên quan; và quản lý nhà nước đối với các hoạt động này tại Việt Nam. Đối tượng áp dụng của Luật là cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài có hoạt động phát triển, cung cấp, triển khai, sử dụng hệ thống AI tại Việt Nam hoặc có hệ thống AI tạo ra kết quả được sử dụng tại Việt Nam.

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (KH,CN&MT) của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải cho biết, trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ dự án Luật, kết quả khảo sát, ý kiến tại Phiên họp toàn thể, Ủy ban đã có Báo cáo thẩm tra số 4439/UBKHCNMT15 ngày 17/11/2025 thẩm tra dự án Luật gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Đối với quan điểm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển (nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam), Ủy ban KH,CN&MT nhận thấy, nội hàm của quan điểm tiếp cận "cân bằng" là chưa rõ và chưa thật sự phù hợp. Quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập; quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững. Đây là vấn đề rất cốt lõi, căn bản và chi phối toàn bộ cách thiết kế các quy định, chính sách trong dự thảo Luật, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực thi và tác động kinh tế - xã hội sau khi Luật được ban hành. Nếu quản lý quá chặt sẽ có nguy cơ kìm hãm sự phát triển mạnh mẽ, hạn chế năng lực và lợi thế cạnh tranh. Nếu quản lý quá lỏng sẽ khó kiểm soát được các rủi ro, tác động bất lợi, khó lường trước hậu quả. Vì vậy, Ủy ban KH,CN&MT đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, xác định quan điểm chính sách xây dựng Luật theo hướng thay cụm từ "cân bằng" thành "hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy" đối với chuỗi các chủ thể có liên quan để bảo đảm tính khả thi.

Về quan điểm xây dựng Luật khung, Ủy ban KH,CN&MT của Quốc hội nhất trí với quan điểm của Cơ quan soạn thảo. Ngoài ra, có ý kiến cho rằng, việc phát triển AI trên thế giới diễn biến nhanh, nhiều vấn đề chưa dự báo được hoặc khó dự báo nên mặc dù là Luật khung nhưng việc sửa đổi, bổ sung luật trong thời gian ngắn có thể xảy ra. Cũng có ý kiến cho rằng, Luật AI là Luật gốc và đối với mỗi Luật chuyên ngành nên có 01 chương riêng về AI trong lĩnh vực chuyên môn, chuyên sâu.

Về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo Luật với hệ thống pháp luật và tính tương thích với điều ước quốc tế, Ủy ban KH,CN&MT nhận thấy, nội dung của dự thảo Luật cơ bản phù hợp với quy định của Hiến pháp và thống nhất với hệ thống pháp luật. Tuy nhiên, đề nghị cơ quan thẩm tra tiếp tục rà soát tính đồng bộ với một số luật, như Bộ Luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật… và làm rõ mối quan hệ giữa Luật này với các luật chuyên ngành có liên quan (trong lĩnh vực giáo dục, y tế, giao thông, báo chí..., dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ (về vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra, về nội dung chương trình giáo dục phổ thông, đại học, giáo dục nghề nghiệp về AI).

Về tính tương thích với các điều ước quốc tế, Ủy ban KH,CN&MT đề nghị tiếp tục rà soát đặc biệt cập nhật nội dung Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) vừa được ký kết tại Hà Nội vào ngày 25-26/10/2025.

Đặt nền móng Luật khung quản trị toàn diện

Đóng góp ý kiến vào dự án Luật AI, Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu phân loại các mức độ rủi ro và những điều cấm, không cấm được đưa vào dự án Luật AI. Ngoài ra, cần cân nhắc sử dụng AI để tránh ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng; quản lý, vận hành năng lượng, hàng không và những yếu tố liên quan đến sức khỏe con người.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương, dự án Luật AI có liên quan đến Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân nên đề nghị Cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu để có sự thống nhất về sự quản lý của các cơ quan chức năng. Ngoài ra, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cũng yêu cầu Cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung tác động của AI với trí não và làm suy giảm khả năng học tập của trẻ em cũng như có giải pháp để phòng tránh tác động của AI đối với những vấn đề này.

Nêu quan điểm và chỉ đạo tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, Quốc hội đã ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số, trong đó bao gồm một chương về AI nhằm thiết lập nền tảng pháp lý ban đầu mang tính nguyên tắc cho việc phát triển và ứng dụng AI. Tuy nhiên, các quy định này chưa hình thành một hành lang pháp lý toàn diện, đủ thông thoáng và tạo thuận lợi cho việc nghiên cứu, phát triển, triển khai, sử dụng AI và hệ sinh thái toàn diện về AI.

Khẳng định AI không chỉ là sự phát triển của KH&CN mà đang trở thành động lực cốt lõi để  phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và hội nhập quốc tế, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, việc ban hành Luật AI để Việt Nam phát triển, quản lý AI trong thời gian tới là cần thiết. Bên cạnh những lợi ích do AI mang lại thì cũng có nhiều thách thức đặt ra như rủi ro an ninh mạng, vi phạm quyền riêng tư, phân biệt và đối xử, nguy cơ lạm dụng AI vào mục đích xấu... Nếu không có một khung pháp lý chặt chẽ, kịp thời về AI thì Việt Nam có thể đánh đổi sự phát triển bằng những hệ lụy là không thể kiểm soát. Vì vậy, Luật AI phải đảm bảo 04 trụ cột chính:

Một là, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho nghiên cứu, ứng dụng, thương mại hóa AI.

Hai là, đảm bảo quyền con người, đảm bảo minh bạch, công bằng, trách nhiệm giải trình trong mọi hệ thống AI.

Ba là, quản lý rủi ro, cấp độ phân loại AI theo mức độ ảnh hưởng là thấp, trung bình, cao, không thể chấp nhận được và áp dụng các biện pháp tương ứng.

Bốn là, hợp tác quốc tế hài hòa và các tiêu chuẩn toàn cầu; đồng thời giữ vững chủ quyền dữ liệu quốc gia.

Theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, dự án Luật cần bảo đảm nét riêng, lấy con người là trung tâm, bảo đảm an toàn an ninh mạng, tự chủ quốc gia và hội nhập quốc tế, phát triển bao trùm bền vững, quản trị cân bằng và hài hòa. Việc phân loại quản lý AI theo mức độ rủi ro là một điểm nhấn sáng tạo, giúp kiểm soát hiệu quả hệ thống AI có khả năng ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, quyền con người và trật tự xã hội. Việt Nam cần vừa làm vừa rút kinh nghiệm, vừa làm vừa nâng cấp, vừa làm vừa học tập.

Ngoài ra, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng lưu ý, Cơ quan soạn thảo dự án Luật AI cần nghiên cứu kỹ lưỡng các nội dung được đề cập trong dự án Luật để đảm bảo tính khả thi, tránh chồng chéo với các luật chuyên ngành. Việc ban hành Luật chỉ là luật khung, những vấn đề hướng dẫn thực hiện chi tiết sẽ do Chính phủ chịu trách nhiệm.

Phát biểu kết luận Phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao Chính phủ, Bộ KH&CN, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội đã tích cực, quyết liệt chuẩn bị hồ sơ dự án Luật AI và tổ chức nghiên cứu thẩm tra trong thời gian ngắn. 

Mặc dù dự án Luật AI có nhiều nội dung mới, phức tạp, chuyên sâu và thời gian chuẩn bị rất gấp nhưng Chính phủ, Bộ KH&CN, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, các cơ quan của Quốc hội đã rất cố gắng, nỗ lực để thực hiện nhiệm vụ được giao nhằm đảm bảo chất lượng dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, thông qua.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đề nghị Chính phủ chỉ đạo cơ quan chủ trì soạn thảo, các cơ quan hữu quan rà soát, nghiên cứu, tiếp thu, giải trình đầy đủ ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại phiên họp, các ý kiến thẩm tra của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội thống nhất đây là luật khung để trình Quốc hội xem xét.

Ngoài ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến về dự án Luật AI tại kỳ họp này. Cơ quan chủ trì soạn thảo chịu trách nhiệm toàn diện đối với những kết quả tiếp thu, chỉnh lý và đảm bảo chất lượng của dự thảo Luật trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội; giao Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội chủ trì, phối hợp với Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội thẩm tra dự án Luật AI; báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định theo chương trình Kỳ họp lần thứ 10, Quốc hội khóa XV.

Luật AI không chỉ mở đường cho đổi mới sáng tạo, mà còn thiết lập trụ cột quản lý rủi ro, bảo vệ quyền con người và chủ quyền số. Đây là bước đi then chốt giúp Việt Nam làm chủ AI, phát triển bền vững và an toàn trong kỷ nguyên số.