Luật Trí tuệ nhân tạo: Hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy đổi mới sáng tạo

<p>Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) là luật khung, được thiết kế linh hoạt và thích ứng với tốc độ phát triển nhanh của công nghệ; quy định một cách có hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam.</p>

Sáng 21/11/2025, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội khóa XV họp phiên toàn thể tại Hội trường để xem xét tờ trình của Chính phủ về dự án Luật AI.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng thay mặt Chính phủ trình bày nội dung dự thảo, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện khung pháp lý nhằm quản lý toàn diện và kiểm soát rủi ro phát sinh từ AI.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, việc xây dựng Luật nhằm cụ thể hóa các nghị quyết lớn của Đảng và Nhà nước về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (KH,CN, ĐMST và CĐS). Đồng thời, kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy ĐMST, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Dự thảo Luật gồm 8 chương, 36 điều, quy định chi tiết về hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống AI tại Việt Nam; xác định quyền, nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân; và quy định trách nhiệm quản lý nhà nước đối với hoạt động AI tại Việt Nam.

Luật AI là luật khung, được thiết kế linh hoạt và thích ứng với tốc độ phát triển nhanh của công nghệ; quy định một cách có hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam.

Đồng thời, Luật đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là AI phục vụ con người, không thay thế con người, các quyết định quan trọng phải có giám sát của con người; hệ thống AI phải minh bạch, có trách nhiệm và an toàn.

Dự thảo Luật tiếp cận quản lý dựa trên mức độ rủi ro (thấp, trung bình, cao và không chấp nhận được), phân loại hệ thống AI theo các mức độ khác nhau tương ứng với yêu cầu về minh bạch, gắn nhãn, giải trình, đánh giá sự phù hợp và xử lý sự cố.

Đặc biệt, một số lĩnh vực đặc thù như quốc phòng, an ninh, tình báo, cơ yếu được tách khỏi phạm vi điều chỉnh để phù hợp cơ chế quản lý riêng.

Khung pháp lý kế thừa và hoàn thiện

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự thảo Luật kế thừa, đồng thời bãi bỏ các quy định liên quan đến AI trong Luật Công nghiệp công nghệ số (Luật số 71/2025/QH15). Luật cũng bổ sung các "khoảng trống" pháp lý để hoàn thiện hệ thống pháp luật về AI.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật cũng tham khảo có chọn lọc pháp luật cũng như kinh nghiệm quốc tế, phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Luật quy định rõ quyền, nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài có hoạt động AI tại Việt Nam, hoặc cung cấp kết quả AI sử dụng tại Việt Nam. Bộ KH&CN được giao làm cơ quan chủ trì soạn thảo, đóng vai trò "trục kết nối" giữa các bộ, ngành, chuyên gia, doanh nghiệp và cộng đồng nghiên cứu trong nước, đồng thời tham khảo kinh nghiệm lập pháp của nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế.

Đề xuất bổ sung quy định về đào tạo, nghiên cứu và đánh giá tác động xã hội trong Luật AI

Thay mặt cơ quan chủ trì thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (Ủy ban) Nguyễn Thanh Hải cho biết, dự thảo Luật đã bám sát các chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước về phát triển KH, CN, ĐMST và CĐS; đồng thời khẳng định quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập. Quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững. Đây là vấn đề rất cốt lõi, chi phối toàn bộ các chính sách trong dự thảo Luật, đề nghị nghiên cứu chuyển cụm từ "cân bằng" thành "hài hòa" giữa quản lý và thúc đẩy" để thể hiện đúng quan điểm này.

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (Ủy ban) Nguyễn Thanh Hải khẳng định: Dự thảo Luật bám sát các chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước về phát triển KH, CN, ĐMST và CĐS.

Bà nhấn mạnh, quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập. Quản lý minh bạch và hiệu quả chính là nền tảng cho phát triển bền vững. Đây là vấn đề rất cốt lõi, chi phối toàn bộ các chính sách trong dự thảo Luật, do đó Ủy ban đề nghị nghiên cứu chuyển cụm từ "cân bằng" thành "hài hòa" giữa quản lý và thúc đẩy" để thể hiện đúng quan điểm này.

Ủy ban cũng đánh giá cao sự cần thiết ban hành Luật AI để bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý hiện có, thiết lập cơ chế quản lý thống nhất, đồng bộ, toàn diện và linh hoạt hơn, phù hợp với đặc thù của lĩnh vực AI; cùng với đó là thúc đẩy hội nhập, công nhận lẫn nhau về công nghệ. Qua đó, nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu và mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực AI.

Ủy ban đề nghị Bộ KH&CN tiếp tục rà soát, thể chế hóa các chủ trương của Đảng, Nhà nước về phát triển AI vì con người, vì phát triển bền vững; nâng cao năng suất lao động dựa trên ứng dụng AI; thúc đẩy hợp tác công - tư trong phát triển hạ tầng dữ liệu, hạ tầng tính toán hiệu năng cao và đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Một trong những nội dung được cơ quan thẩm tra nhấn mạnh là phạm vi điều chỉnh của Luật. Theo Ủy ban, dự thảo hiện tiếp cận khá rộng, tuy nhiên, ranh giới giữa Luật AI với các luật liên quan như Luật KH, CN và ĐMST, Luật Dữ liệu, Luật Công nghiệp công nghệ số… vẫn cần được làm rõ hơn để tránh chồng lấn.

Đồng thời, cần nghiên cứu, mở rộng phạm vi điều chỉnh và bổ sung quy định liên quan đến các chủ thể trung gian nêu trên, nhằm bảo đảm quản lý toàn diện chuỗi giá trị AI và ngăn ngừa rủi ro phát sinh từ hoạt động cung cấp nền tảng, mô hình gốc.

Ủy ban cũng đề nghị đưa thêm quy định về hoạt động đào tạo, nghiên cứu, phát triển, thử nghiệm nội bộ, vì các hệ thống AI rủi ro cao dù trong môi trường nội bộ vẫn có thể gây ra sự cố kỹ thuật, hoặc an ninh mạng nghiêm trọng nếu không được kiểm soát.

Ngoài ra, Ủy ban cũng nhận định, Luật xây dựng theo hướng Luật khung là phù hợp thực tiễn. Tuy nhiên, do lĩnh vực AI phát triển rất nhanh nên việc phải sửa đổi Luật trong một thời gian ngắn là có thể xảy ra. Có ý kiến cho rằng, Luật AI có thể trở thành luật gốc, và mỗi lĩnh vực chuyên ngành sau này cần có 1 chương riêng về AI.

Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Thanh Hải cũng đề nghị bổ sung một mục riêng về việc sử dụng AI trong đào tạo, nghiên cứu và ĐMST. Dự thảo Luật hiện chưa có quy định về nội dung này. Đây đang là một khu vực tạo ra những đột phá, giá trị vượt trội mà con người chưa thể vươn tới được theo cách truyền thống, chẳng hạn như AI đã hỗ trợ thiết kế protein, tìm ra vật liệu mới mà con người chưa từng biết đến, nhưng vấn đề vẫn còn bỏ ngỏ.

Ngoài ra, AI phát triển sẽ ảnh hưởng mạnh đến cơ hội việc làm của con người, đến quyền riêng tư và nhiều giá trị văn hóa, đạo đức. Do đó, cần bổ sung quy định về nguyên tắc đối với việc đánh giá tác động xã hội của AI kèm theo biện pháp để ứng phó với sự thay đổi xã hội do AI mang lại./.