NAFOSTED tạo đột phá: Rút ngắn thời gian xét duyệt nhiệm vụ KH&CN từ 2 năm xuống 4 tháng

<p style="text-align: justify;">Từ chỗ phải chờ tới hai năm để được cấp kinh phí, nay các nhà khoa học chỉ mất 4 tháng để nhận nguồn lực triển khai đề tài. Đây không chỉ là bước cải cách thủ tục, mà còn là cuộc cách mạng trong tư duy quản lý khoa học và công nghệ (KH&CN), mở đường cho hệ sinh thái nghiên cứu và đổi mới sáng tạo (ĐMST) Việt Nam phát triển mạnh mẽ, hội nhập sâu hơn với thế giới.</p>

Hợp nhất đầu mối, tạo sức mạnh quản lý thống nhất

Trao đổi với phóng viên Trung tâm Truyền thông KH&CN, PGS.TS Đào Ngọc Chiến, Giám đốc NAFOSTED cho biết: "Trước đây, ngoài NAFOSTED, Bộ KH&CN còn có các đơn vị sự nghiệp và các văn phòng chương trình quốc gia cùng tham gia xét duyệt, tài trợ các nhiệm vụ nghiên cứu KH&CN. Điều này nhiều khi dẫn đến sự phân tán nguồn lực, thiếu đồng bộ trong quản lý". Theo định hướng tinh gọn bộ máy và triển khai Luật KH,CN&ĐMST, Bộ KH&CN đã hợp nhất ba đầu mối lớn quản lý ngân sách KH&CN cấp quốc gia về một mối duy nhất - NAFOSTED.

Theo ông Đào Ngọc Chiến, "Sứ mệnh mới của Quỹ không chỉ là tài trợ, mà còn tổng hợp, điều phối toàn bộ nguồn kinh phí nghiên cứu quốc gia - từ nghiên cứu cơ bản, ứng dụng đến sản xuất thử nghiệm". 

Sự thay đổi này không chỉ mang ý nghĩa tổ chức, mà còn là bước đi chiến lược, tạo ra sự thống nhất trong chính sách, chuyên nghiệp hóa quy trình và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước cho KH&CN. Theo đó, NAFOSTED trở thành đầu mối trung tâm, góp phần điều phối các dòng chảy tài chính một cách khoa học, minh bạch và hiệu quả, bên cạnh các quỹ của bộ, ngành và địa phương.

Chấp nhận rủi ro: Cởi trói tư duy, khuyến khích đột phá

Chia sẻ về cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, ông Đào Ngọc Chiến cho biết, nghiên cứu khoa học, về bản chất, luôn tiềm ẩn sự không chắc chắn, yếu tố bất định. Việc quá chú trọng vào thành công tuyệt đối đã vô hình trung tạo ra một rào cản tâm lý, khiến các nhà khoa học ngần ngại theo đuổi những ý tưởng táo bạo.

"Khái niệm chấp nhận rủi ro đã được nhắc đến nhiều, nhưng đến nay mới chính thức được luật hóa. Nếu nhà khoa học làm đúng quy trình, chi tiêu hợp lý, nỗ lực hết sức mà vì yếu tố khách quan đề tài không đạt kết quả cuối cùng, thì đó được xem là rủi ro trong nghiên cứu. Khi đó, kinh phí đã sử dụng hợp lý sẽ không bị thu hồi, và nhà khoa học không bị xử lý chế tài," ông Đào Ngọc Chiến giải thích.

Đây là bước tiến lớn trong tư duy quản lý khoa học, cởi trói hoàn toàn về tâm lý, giúp nhà khoa học mạnh dạn đề xuất các ý tưởng lớn, có tính đột phá, thậm chí "xa tầm với".

"Nếu chỉ hoạt động trong vùng an toàn thì sẽ không bao giờ có đột phá. Chấp nhận rủi ro có kiểm soát chính là tiền đề cho những thành tựu khoa học đỉnh cao," Giám đốc NAFOSTED nhấn mạnh.

4 tháng xét duyệt: Cuộc cách mạng về tốc độ và hiệu quả

Trước đây, quy trình cấp kinh phí có thể kéo dài tới 2 năm, khiến nhiều ý tưởng tiên phong lỗi thời, mất cơ hội ứng dụng. Với Luật KH,CN&ĐMST, cùng quyết tâm cải cách, NAFOSTED đặt mục tiêu rút ngắn toàn bộ quy trình xuống chỉ còn 4 tháng - một "cuộc cách mạng về tốc độ" trong quản lý khoa học - rút ngắn gần 6 lần so với trước đây.

Để đạt được mục tiêu tham vọng này, NAFOSTED đang tiến hành nhiều cải cách đồng bộ. Cụ thể, Quỹ đã số hóa toàn diện quy trình tài trợ. Toàn bộ hồ sơ, đánh giá phản biện kín, xét duyệt hội đồng đều diễn ra trực tuyến trên nền tảng quản lý thống nhất của Bộ KH&CN. Đơn vị chủ trì chỉ cần gặp Quỹ một lần duy nhất để ký hợp đồng.

Về chủ động về tài chính, Quỹ sẽ được cấp kinh phí từ đầu năm. Thay vì chờ đợi phân bổ theo kế hoạch, Quỹ có thể cấp tiền cho đề tài ngay sau khi hợp đồng được ký thông qua lệnh chi tiền. Nguồn lực tài chính luôn sẵn sàng, không còn độ trễ.

Cùng với đó, cơ chế "khoán chi đến sản phẩm cuối cùng" thay thế mô hình tiền kiểm cũ. Nhà khoa học được trao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm, còn Quỹ tập trung giám sát, đánh giá đầu ra, hiệu quả và tác động của nghiên cứu giúp nhà khoa học tập trung hoàn toàn vào chuyên môn.

Doanh nghiệp là trung tâm của liên kết ba nhà

Với quan điểm "doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia", Quỹ đẩy mạnh mô hình liên kết ba nhà: Nhà nước - Nhà khoa học - Doanh nghiệp.

"Chúng tôi thấy nhiều doanh nghiệp có nhu cầu công nghệ nhưng không biết tìm đến ai, trong khi nhiều viện, trường có năng lực lại chưa tìm được đầu ra. Quỹ sẽ chủ động hơn nữa trong việc tạo cơ hội, thậm chí đi thúc đẩy việc kết nối giữa các bên", ông Đào Ngọc Chiến chia sẻ. Thông qua vai trò cầu nối này, các kết quả nghiên cứu sẽ được định hướng giải quyết các bài toán thực tiễn, nâng cao khả năng thương mại hóa và đóng góp trực tiếp vào phát triển kinh tế - xã hội.

Ông Đào Ngọc Chiến cho biết thêm, trong các đợt kêu gọi gần đây, Quỹ đã tiếp nhận gần 1.000 đề xuất, trong đó có 644 đề tài nghiên cứu cơ bản và 339 đề tài nghiên cứu ứng dụng. Đặc biệt, có khoảng 60 đề tài tiềm năng hướng tới phát triển sản phẩm công nghệ chiến lược quốc gia, cho thấy sự hưởng ứng mạnh mẽ từ cộng đồng khoa học.

Nhân lực và liêm chính khoa học vẫn là "nút thắt"

Dù hành lang pháp lý và cơ chế tài chính đã "mở", nhưng thách thức vẫn còn nhiều. Theo ông Đào Ngọc Chiến, khó khăn lớn nhất là thiếu nguồn nhân lực đánh giá chuyên sâu, vừa am hiểu khoa học kỹ thuật, vừa nắm vững thị trường, tài chính, sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ - lực lượng này ở Việt Nam hiện còn mỏng.

Bên cạnh đó, khi cơ chế được "mở" ra (đầu vào thông thoáng, chấp nhận rủi ro, không thu hồi tiền), nguy cơ một số đối tượng lợi dụng chính sách cũng hiện hữu. "Để hạn chế rủi ro này, chúng tôi đang xây dựng một nền tảng quản lý hoạt động KH&CN quốc gia. Mọi hoạt động của đề tài, từ tiến độ đến chi tiêu, đều phải được cập nhật trên hệ thống để Quỹ thực hiện giám sát từ xa. Mọi thứ được công khai, minh bạch và khi đó, chính cộng đồng khoa học, xã hội và các cơ quan báo chí sẽ cùng chúng tôi giám sát. Chúng tôi tin rằng, với tinh thần liêm chính khoa học được đề cao, những lo lắng này sẽ dần được khắc phục," ông Đào Ngọc Chiến bày tỏ.

Nếu được triển khai hiệu quả, những cải cách của NAFOSTED sẽ trở thành "cú hích" lớn, đưa hoạt động KH&CN Việt Nam tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế, góp phần xây dựng nền kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên mới.