Phát huy giá trị cây nông nghiệp bản địa

<p>Tỉnh Điện Biên chú trọng bảo tồn và phát huy giá trị các giống cây nông nghiệp bản địa thông qua nhiều đề tài, dự án khoa học. Trong đó, giống lúa tẻ đỏ Điện Biên đã được phục tráng thành công, giúp năng suất tăng 10-15%, chất lượng gạo cải thiện rõ rệt, giữ được hương vị đặc trưng và giá trị hàng hóa. Thành công này không chỉ góp phần bảo tồn nguồn gen quý mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho nông nghiệp đặc sản của địa phương.</p>

Tẻ đỏ Điện Biên là giống lúa mùa đặc sản được trồng phổ biến trên các chân ruộng bậc thang, nương và ven suối các xã vùng cao, như: Tuần Giáo, Mường Chà, Tủa Chùa, Mường Nhé... Đây là giống lúa có thời gian sinh trưởng dài, đẻ nhánh khỏe, cứng cây, bông to, hạt gạo đỏ nâu, ít bạc bụng, giàu vitamin và các khoáng chất B1, B2, B6, Fe, Mg, Ca… 

Không chỉ có giá trị hàng hóa cao, tẻ đỏ Điện Biên còn là giống lúa bản địa thích nghi bền bỉ với nhiều điều kiện tự nhiên bởi khả năng sinh trưởng tốt trên nhiều loại đất và tiểu vùng khí hậu, chịu hạn tốt, chống chịu được nhiều loại sâu bệnh hại chính như đạo ôn, bạc lá, rầy nâu.

Tuy nhiên, do được canh tác lâu năm lại chưa qua chọn lọc, phục tráng, thiếu đầu tư nghiên cứu về kỹ thuật canh tác cho nên theo thời gian, năng suất và chất lượng giảm sút rõ rệt. Nông dân nhiều xã duy trì gieo trồng nhưng không giữ được sự thuần chủng, khiến giá trị đặc sản của giống lúa dần mai một.

Trước thực trạng đó, năm 2020, tỉnh Điện Biên quyết định dùng kinh phí hỗ trợ thực hiện đề tài "Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen giống lúa tẻ đỏ Điện Biên", có sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học. Kết quả phục tráng thành công đã góp phần nâng cao chất lượng giống, đáp ứng nhu cầu sản xuất lúa gạo chất lượng cao của địa phương.

Năng suất lúa tăng từ 10-15%, tỷ lệ hạt gạo đạt tiêu chuẩn hàng hóa cao hơn, hương vị thơm ngon, đậm đà được người tiêu dùng ưa chuộng. 

Việc phục tráng thành công giống tẻ đỏ Điện Biên góp phần bảo tồn nguồn gen quý, mở ra hướng phát triển bền vững cho nông nghiệp đặc sản Điện Biên.

Tiếp nối thành công này, năm 2023, Sở Khoa học và Công nghệ Điện Biên chủ trì, triển khai đề tài "Phục tráng giống, xây dựng mã số vùng trồng, liên kết sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm lúa nếp tan Mường Phăng-Điện Biên".

Năm 2025, Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với UBND xã Mường Phăng triển khai mô hình thí điểm 2.500 m² nhằm khảo sát, thu thập và đánh giá nguồn gen nếp tan Mường Phăng; phục tráng và sản xuất hạt giống các cấp; hoàn thiện quy trình kỹ thuật sản xuất giống. Đồng thời, đề tài xây dựng mô hình liên kết sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ gạo nếp tan; thực hiện công nhận đặc cách giống lúa và thiết lập, quản lý, giám sát mã số vùng trồng.

Nếp tan Mường Phăng hôm nay không chỉ là sản vật quý của vùng đất lịch sử, mà còn là minh chứng cho sự đổi thay trong tư duy sản xuất của người nông dân. Giữ gìn, phát huy giá trị giống lúa truyền thống, Mường Phăng đang khẳng định vị thế của mình trên bản đồ nông sản đặc sản Điện Biên.

Việc triển khai thành công đề tài tạo tiền đề để Sở Khoa học và Công nghệ xây dựng mô hình liên kết sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ gạo nếp tan Mường Phăng, với quy mô dự kiến 100-150 ha trong vòng hai năm; đồng thời hình thành chuỗi tiêu thụ 300-400 tấn thóc nếp tan thương phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP. 

Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Vũ Xuân Linh nhấn mạnh, đây là nhiệm vụ quan trọng nhằm phục tráng nguồn gen quý và đưa nếp tan Mường Phăng trở thành sản phẩm chủ lực, có mã số vùng trồng, được truy xuất nguồn gốc và phát triển thương hiệu bền vững trên thị trường.

Từ thành công trong bảo tồn và phục tráng các giống cây trồng bản địa như nếp tan và tẻ đỏ, tỉnh Điện Biên tiếp tục mở rộng nghiên cứu, chọn tạo và bảo hộ nhiều giống đặc sản khác. Đến nay, tỉnh đã được Cục Trồng trọt công nhận đặc cách cho 11 giống cây địa phương, gồm dứa Queen, dứa Cayenne Pu Lau, sa nhân tím, chè Shan tuyết Tủa Chùa, khoai sọ Tủa Chùa, khoai sọ Phì Nhừ, lạc đỏ Na Son, bí xanh Tìa Dình, lạc đỏ Mường Nhé, sắn LT16 và dưa chuột Mông Điện Biên.

Nhiều giống trong số này đã khẳng định vị thế trên thị trường, trở thành sản phẩm nông nghiệp chủ lực của từng vùng. Tiêu biểu là chè Shan tuyết Tủa Chùa, với hương vị đậm, hậu ngọt, búp chè phủ tuyết trắng đặc trưng, đạt chuẩn OCOP và được xuất khẩu sang các thị trường khó tính. Việc phát triển các giống cây đặc sản đã tạo chuyển biến rõ rệt cho kinh tế nông nghiệp địa phương, hình thành nhiều vùng sản xuất hàng hóa, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Các sản phẩm góp phần đa dạng hóa cơ cấu cây trồng, thúc đẩy phát triển du lịch, xây dựng thương hiệu địa phương. Một số doanh nghiệp, hợp tác xã đã liên kết với nông dân trong sản xuất, chế biến, tiêu thụ, giúp ổn định đầu ra và nâng cao giá trị sản phẩm, tạo nền tảng cho nông nghiệp đặc sản phát triển bền vững.

Việc bảo tồn và phát triển giống cây trồng bản địa mang ý nghĩa khoa học và giá trị văn hóa, xã hội sâu sắc. Bởi mỗi giống cây trồng đều gắn với đời sống, tập quán canh tác, lễ hội, tri thức dân gian và một vùng đất của đồng bào các dân tộc thiểu số. Do vậy, giữ gìn giống cây bản địa chính là giữ gìn bản sắc văn hóa vùng cao, tạo nền tảng cho du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp phát triển.