Sơn La bứt phá nhờ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

<p style="text-align: justify;">Những năm gần đây khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST) đang mở ra những mô hình sản xuất mới, nâng cao năng suất, chất lượng và tạo sinh kế bền vững cho người dân Sơn La. Việc ứng dụng KH&CN đã góp phần tăng thu nhập, thu hẹp khoảng cách phát triển và thúc đẩy giảm nghèo một cách thực chất, bền vững.</p>

KH&CN gắn liền với đời sống, sản xuất

Giai đoạn 2022–2024, Sơn La triển khai hơn 55 nhiệm vụ KH&CN cấp tỉnh cùng nhiều đề tài, dự án thuộc Chương trình Nông thôn miền núi và các đề án quốc gia. Điểm chung là các nhiệm vụ đều xuất phát từ nhu cầu đào tạo nhân lực, nâng cao năng suất và tạo ra mô hình sản xuất quy mô, bài bản.

Một trong những dự án cho thấy rõ hiệu quả là dự án "Ứng dụng KH&CN trong việc phát triển nguồn giống và trồng thâm canh rừng Thông Caribê (Pinus caribaea Morelet) tại tỉnh Sơn La". Nhờ chủ động áp dụng quy trình ươm giống tiên tiến, vườn ươm 1.200 m² đạt công suất 240.000 cây/năm, tỷ lệ sống của 100 ha rừng trồng thí điểm vượt 90%. Đây là cơ sở để địa phương mở rộng vùng nguyên liệu gỗ lớn, tăng giá trị kinh tế rừng và tạo thêm nguồn thu ổn định cho người dân.

Cùng với đó, đề tài cấp thiết địa phương cấp Quốc gia "Nghiên cứu đặc điểm chính và giải pháp quản lý bền vững sâu keo mùa thu hại ngô tại Sơn La và miền núi phía Bắc" đã triển khai các nội dung nghiên cứu mức độ xâm lấn, đánh giá thiệt hại của sâu keo mùa thu trên cây ngô, một số cây trồng quan trọng khác tại Sơn La và miền núi phía Bắc; Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái học, quy luật thiết lập quần thể và yếu tố ảnh hưởng đối với sâu keo mùa thu.

Việc triển khai đề tài "Nghiên cứu ứng dụng xây dựng mô hình trồng Nho giống mới chịu hạn (giống Hạ Đen) theo hướng hữu cơ tại Sơn La" đã xây dựng được quy trình kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hái theo hướng hữu cơ trong nhà màng cho hiệu quả kinh tế cao cao, hiện đang được chuyển giao và nhân rộng tại Mộc Châu, Mai Sơn. Các mô hình trồng nho mới không chỉ nâng cao năng suất mà còn mở ra hướng sản xuất nông nghiệp đặc sản, chất lượng cao, phù hợp khí hậu vùng cao.

Cùng với đó, mô hình lai tạo giống bò BBB và Lai Sind tạo ra đàn bê F1 có khả năng sinh trưởng vượt trội đã được nhiều hộ chăn nuôi tiếp nhận và nhân rộng, góp phần tăng giá trị gia súc, cải thiện thu nhập. Nhiều nhiệm vụ KH&CN khác hướng đến thích ứng biến đổi khí hậu, như nghiên cứu đặc điểm sâu keo mùa thu hại ngô hay xây dựng quy trình sản xuất hữu cơ cho nhãn, xoài, bơ, thanh long, đều có tác động tích cực đến sản xuất và quản lý dịch bệnh.

Không chỉ ứng dụng khoa học, công nghệ phục vụ nông nghiệp, Sơn La còn ứng dụng mạnh mẽ công nghệ mới, đặc biệt đã triển khai hiệu quả đề tài "Ứng dụng thiết bị máy bay không người lái (UAV) tích hợp công nghệ 4.0 theo dõi sinh trưởng, sức khỏe một số cây trồng nông nghiệp (xoài, nhãn) trên địa bàn tỉnh". Phần mềm Pix4D Mapper giúp xây dựng bản đồ số hóa vườn cây. 

Việc triển khai đề tài "Ứng dụng công nghệ thông tin xây dựng mô hình (BIM) quản lý công trình hệ thống thoát nước và xử lý nước thải đô thị trên địa bàn thành phố Sơn La" đã thiết lập được môi trường dữ liệu chung (CDE) để áp dụng BIM vào công tác quản lý các dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật đô thị trên địa bàn tỉnh Sơn La. 

Đề tài "Ứng dụng công nghệ VR (công nghệ thực tế ảo) xây dựng mô hình tham quan Di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La" đã xây dựng mô hình tham quan thực tế ảo Khu di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La bằng công nghệ VR chạy trên môi trường Web 3D và máy tính, qua đó tái hiện và phát huy giá trị lịch sử của Khu di tích...

Ở lĩnh vực xã hội và nhân văn, nghiên cứu phát triển du lịch xanh tại Mộc Châu và Vân Hồ đã xây dựng được mô hình du lịch cộng đồng mang tính mẫu, đồng thời giúp người dân được đào tạo kỹ năng làm du lịch: phục vụ khách, phát triển dịch vụ, quảng bá văn hóa dân tộc. Những mô hình này trực tiếp tạo thêm việc làm và tăng thu nhập cho cộng đồng địa phương.

Các nghiên cứu về logistics, thị trường xuất khẩu trái cây sang châu Âu hay giải pháp giám sát cộng đồng trong đầu tư công cũng đóng vai trò quan trọng, tạo nền tảng khoa học cho hoạch định chính sách của tỉnh.

Thúc đẩy chuyển giao công nghệ, phát triển giá trị nông sản chủ lực

Cùng với nghiên cứu, Sơn La đẩy mạnh chuyển giao công nghệ và hoàn thiện chuỗi giá trị gắn với nông sản chủ lực. Các nhiệm vụ KH&CN đang triển khai góp phần hình thành quy trình sản xuất hiện đại, nâng cao năng suất và chất lượng cây trồng, vật nuôi, đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ số trong quản lý và phát triển du lịch.

Hoạt động xây dựng thương hiệu đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập đáng kể cho người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Sơn La. 

Bên cạnh đó, sản phẩm có thương hiệu làm tăng giá trị sản phẩm, thay đổi nhận thức của người dân từ thói quen canh tác lạc hậu đến canh tác, sản xuất ứng dụng tiến bộ KH&CN; sản xuất hàng hóa theo thị trường và nhu cầu của người tiêu dùng. Qua đó, thu hút nhiều doanh nghiệp, tập đoàn lớn vào xây dựng nhà máy, đầu tư dây chuyền công nghệ tiên tiến chế biến sản phẩm (Trung tâm chế biến rau quả Doveco Sơn La của Công ty cổ phần thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao, Nhà máy chế biến, bảo quản công nghệ cao của Công ty IC Food Sơn La, nhà máy chế biến cà phê của Công ty cổ phần Phúc Sinh,...), hỗ trợ hình thành và thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp, hợp tác xã gắn với Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chương trình mỗi xã một sản phẩm…

Công tác hỗ trợ bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, xúc tiến thương mại hóa các kết quả nghiên cứu KH&CN được đẩy mạnh. Tỉnh hiện có 28 sản phẩm nông sản được Cục Sở hữu trí tuệ cấp văn bằng bảo hộ, trong đó 2 sản phẩm (và Xoài tròn Yên Châu) được bảo hộ tại thị trường Châu Âu theo hiệp định EVFTA từ tháng 7.2020; 01 sản phẩm chè Shan Tuyết được bảo hộ tại thị trường Thái Lan (năm 2017). 

Hiện nay, tỉnh Sơn La đang tiếp tục triển khai 8 nhiệm vụ KH&CN cấp tỉnh thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ trên địa bàn tỉnh Sơn La giai đoạn 2021-2025 và đến năm 2030 và Phối hợp triển khai nhiệm vụ KH&CN cấp Quốc gia. Hiện đang tiến hành các bước thẩm định, phê duyệt triển khai nhiệm vụ xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận Dâu tây Sơn La, Măng Vân Hồ, Sơn La, Gạo nếp tan Ngọc Chiến, Hồng giòn Mộc Châu, Sơn La.

Sơn La cũng đẩy mạnh ứng dụng truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm OCOP và nông sản chủ lực. Đến nay, 74 sản phẩm OCOP và 15 sản phẩm nông nghiệp đã được hỗ trợ gắn mã truy xuất. Điều này giúp minh bạch sản phẩm, đáp ứng yêu cầu kiểm soát chất lượng, hỗ trợ tiêu thụ và nâng cao giá trị kinh tế.

Hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Sơn La những năm gần đây phát triển rõ nét, đặc biệt sau lần đầu tiên Sơn La tổ chức Techfest. Các Làng công nghệ quốc gia cũng hội tụ và kết nối với các Startup trên địa bàn tỉnh để hỗ trợ chuyển đổi và hoàn thiện mô hình kinh doanh. Một số ý tưởng nổi bật như sản phẩm từ hoa đu đủ đực, rượu mơ Chiềng Khừa hay mô hình trồng, tiêu thụ cam Pa Cốp đã được kết nối với chuyên gia và các hệ sinh thái công nghệ, mở rộng thị trường và nâng cao giá trị. Riêng sản phẩm cam Pa Cốp được các đơn vị phân phối cam kết tiêu thụ 40 tấn với giá trị cao gấp 3 lần so với trước khi áp dụng quy trình kỹ thuật mới, cho thấy đổi mới sáng tạo đang tạo thêm giá trị gia tăng và mở ra hướng phát triển bền vững cho nông sản chủ lực.

Những kết quả đạt được cho thấy KH,CN&ĐMST đang giữ vai trò ngày càng lớn trong sự phát triển của Sơn La. Các mô hình ứng dụng công nghệ cao, hệ thống truy xuất nguồn gốc, chương trình bảo hộ tài sản trí tuệ hay hoạt động khởi nghiệp sáng tạo đã tạo giá trị mới cho nông sản, tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp và mang lại thu nhập ổn định hơn cho người dân. 

Với định hướng tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu, chuyển giao và đổi mới sáng tạo, Sơn La còn nhiều dư địa để đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế gắn với nâng cao chất lượng đời sống và giảm nghèo một cách thực chất.