Sửa Luật Sở hữu trí tuệ: Đẩy mạnh chuyển đổi số và cải cách thủ tục hành chính

<p style="text-align: justify;">Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, sáng 24/11, Quốc hội tiến hành thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên thảo luận.</p>

Tại phiên thảo luận, các ý kiến cơ bản đồng tình với nhiều nội dung của Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT), đồng thời đánh giá cao những đổi mới quan trọng trong dự thảo Luật, đặc biệt trong việc hỗ trợ đổi mới sáng tạo và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, các đại biểu cũng cho ý kiến vào một số nội dung cụ thể như: cải cách thủ tục hành chính, quy định về sáng chế thuộc danh mục bí mật nhà nước, quyền liên quan của cơ quan báo chí…

Cải cách thủ tục hành chính, đẩy nhanh tiến độ thẩm định sáng chế

Cho ý kiến hoàn thiện quy định về thủ tục hành chính (TTHC), đại biểu Phạm Trọng Nghĩa – Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát các quy định về TTHC theo tinh thần của Chính phủ. Đảm bảo thực hiện mục tiêu của Thủ tướng Chính phủ là giảm 100% điều kiện kinh doanh không cần thiết và giảm 50% thời gian, chi phí tuân thủ TTHC so với năm 2024. Đại biểu nêu thực tế, hiện tại, nhiều TTHC đang được giao cho Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định chi tiết. Tuy nhiên, vẫn còn một số nội dung (như Điều 120 về thủ tục xử lý đơn đăng ký quốc tế) được giao cho Chính phủ quy định. Do đó, đại biểu đề nghị nên quy định phân quyền ngay trong Luật để giao cho Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành quy định TTHC. Điều này sẽ giúp việc bãi bỏ hoặc sửa đổi TTHC được nhanh chóng, kịp thời, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Tiếp tục góp ý về cơ chế thủ tục hành chính, đẩy nhanh tiến độ thẩm định sáng chế (tại Điều 89 và 89a), đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân – Đoàn ĐBQH thành phố Hồ Chí Minh nhận định, việc thời gian thẩm định sáng chế kéo dài (trung bình 30–36 tháng, cá biệt 4–5 năm) gây ra nhiều hệ quả nghiêm trọng. Đó là làm mất cơ hội thương mại hóa sáng chế kịp thời, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ có vòng đời ngắn, đồng thời làm giảm động lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp và nhà khoa học. Mặt khác, đại biểu nhấn mạnh, điều này đang không tương thích với Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp, vì nhà đầu tư cần tài sản trí tuệ làm tài sản huy động vốn.

Do đó, đại biểu đề xuất quy định thời hạn tối đa cho từng khâu: tiếp nhận, thẩm định hình thức, công bố đơn và thẩm định nội dung. Có cơ chế rút gọn đối với sáng chế phục vụ doanh nghiệp nhỏ và vừa, công nghệ cao hoặc sáng chế được sử dụng trong hoạt động sản xuất trong nước. Đồng thời, áp dụng chuyển đổi số triệt để và hạn chế tối đa nộp hồ sơ giấy nhằm đẩy nhanh tiến độ thẩm định sáng chế.

Đối với quy định về sáng chế thuộc danh mục bí mật Nhà nước (Điều 89a), đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân cho rằng, để tránh tình trạng tắc nghẽn đối với sáng chế, đề nghị cần quy định rõ hơn trong dự thảo Luật. Hiện tại, dự thảo Luật chưa nêu thời hạn Bộ Quốc phòng, Bộ Công an phải trả lời, dẫn đến nguy cơ mất khả năng bảo hộ quốc tế (nhiều quốc gia yêu cầu nộp trong vòng 12 tháng). Do đó, về thời hạn phản hồi, đại biểu đề xuất Bộ Quốc phòng và Bộ Công an phải phản hồi trong 30 ngày (tối đa 60 ngày nếu cần xác minh thêm). Ngoài ra, theo đại biểu, cần làm rõ tiêu chí xác định bí mật nhà nước trong lĩnh vực sáng chế để tránh sự không thống nhất giữa các Bộ, khiến doanh nghiệp bị chậm trễ khi mở rộng ra nước ngoài. Đồng thời, cần quy định cơ chế phối hợp liên thông, giao Bộ Khoa học và Công nghệ làm đầu mối tiếp nhận, các Bộ khác trả lời qua cơ chế liên thông điện tử và thực hiện nguyên tắc "im lặng là đồng ý" nếu hết thời hạn mà không có phản hồi.

Cùng cho ý kiến vào vấn đề này, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng – Đoàn ĐBQH thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ nhất trí cao với yêu cầu có sự cho phép của Bộ Quốc phòng hoặc Bộ Công an trước khi đăng ký sáng chế ra nước ngoài đối với sáng chế thuộc bí mật nhà nước. Đồng thời, đại biểu cũng đề xuất cần quy định cụ thể về thời hạn trả lời và cơ chế giải trình rõ ràng để tránh tình trạng kéo dài, làm chậm tiến độ đăng ký sáng chế quan trọng.

Đề xuất bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí: Phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu và giải quyết vấn đề cạnh tranh số

Nhấn mạnh sự cần thiết phải bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí, đại biểu Hoàng Minh Hiếu – Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An cho biết, Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành mới chỉ bảo vệ quyền liên quan của một số loại hình như nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, nhà phát sóng và người biểu diễn, chưa có quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí. Luật hiện chỉ bảo vệ quyền tác giả của nhà báo, nhưng không điều chỉnh hiệu quả các hành vi tổng hợp, trích đoạn, khai thác dữ liệu báo chí trên quy mô lớn.

Đại biểu phân tích, mục tiêu của quyền liên quan nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế và kiểm soát việc sử dụng lại nội dung báo chí bởi bên thứ ba (các nền tảng số). Cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn bên thứ ba sao chép, lưu trữ, lập chỉ mục, hiển thị trích đoạn, tổng hợp khai thác tin tức báo chí hoặc trích dẫn có hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh với báo chí. Đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số, phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu nhận định, việc bổ sung quyền liên quan này được đánh giá là rất cần thiết và phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật về SHTT trên thế giới. Nhiều quốc gia đã đưa quy định này vào luật (ví dụ: Liên minh châu Âu, Úc, Canada..). Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, quyền liên quan của cơ quan báo chí thường có thời hạn là 2 năm kể từ ngày tác phẩm báo chí được công bố lần đầu. Việc triển khai các quy định tương tự trong thời gian qua ở nhiều nước đã cho thấy những hiệu quả tích cực trên thực tế.

Cũng tại phiên thảo luận, một số vấn đề khác được nhiều đại biểu quan tâm cho ý kiến như: cơ chế bảo hộ quyền SHTT đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra; quản lý, khai thác quyền SHTT; cơ chế thế chấp và xử lý tài sản đảm bảo; chỉ dẫn địa lý (Điều 74)…

Phát biểu tiếp thu, giải trình ý kiến của các đại biểu tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, quan điểm chính về sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này, SHTT phải biến kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch, khi đó mới có thị trường khoa học, công nghệ. SHTT phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, được đưa vào báo cáo tài chính, có thể là tài sản đảm bảo để đi vay, góp vốn, nhất là tài sản công nghệ mới, công nghệ số, AI. Chuyển dịch quan trọng nhất của SHTT là chuyển dịch từ bảo vệ quyền sang tài sản hoá, thương mại hoá và thị trường hoá kết quả nghiên cứu. SHTT trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia. Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển và bảo vệ tài sản trí tuệ để phát triển Việt Nam thành nước thu nhập cao. Do đó, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, các sửa đổi đều xung quanh điểm mới này, đồng bộ với các Luật có liên quan: Luật Công nghệ số; Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Công nghệ cao, Luật Chuyển đổi số và Luật Trí tuệ nhân tạo (AI).

Về cải cách thủ tục hành chính, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh, yêu cầu chuyển đổi số toàn diện để giảm thời gian thẩm định nội dung sáng chế (từ 18 tháng xuống 12 tháng) và có cơ chế thẩm định nhanh trong 3 tháng, đảm bảo để không tồn hồ sơ đăng ký. Thực trạng những năm qua tồn trên 100.000 hồ sơ. Năm 2025, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tập trung, dồn lực để xử lý xong số hồ sơ tồn đọng này.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ khẳng định sẽ nghiên cứu và tiếp thu tối đa các ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội để hoàn thiện dự thảo Luật.