Tăng cường chủ quyền số với chiến lược AI mở

<p style="text-align: justify;">Trí tuệ nhân tạo đang trở thành động lực quan trọng trong quá trình chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, mở ra cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. </p><p style="text-align: justify;">Việt Nam xác định phát triển AI theo hướng mở, an toàn và có chủ quyền, gắn với mục tiêu chiến lược đến năm 2030 thuộc nhóm ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI. Chủ trương này được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và Quyết định 1131/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục công nghệ và sản phẩm chiến lược, trong đó AI được ưu tiên hàng đầu.</p>

Việc phát triển AI Make in Vietnam đòi hỏi hình thành đồng bộ hạ tầng tính toán, hạ tầng dữ liệu an toàn có chủ quyền và tiếp cận công nghệ mở để xây dựng hệ sinh thái AI bền vững. 

Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đang hoàn thiện Luật Trí tuệ nhân tạo nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho hoạt động nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI; đồng thời kiểm soát rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Trên phương diện hạ tầng, Bộ KH&CN đang triển khai xây dựng hạ tầng siêu tính toán AI quốc gia dùng chung, cùng với hệ thống dữ liệu mở phục vụ việc huấn luyện và triển khai mô hình AI tiếng Việt. Dữ liệu này được làm sạch, chuẩn hóa trên quy mô lớn thông qua mô hình hợp tác công – tư, trong đó Nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện gán nhãn và tạo lập kho dữ liệu mở chất lượng cao. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để hình thành các mô hình AI phù hợp đặc thù ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam.

Song song với phát triển hạ tầng, Chính phủ đang thúc đẩy thị trường AI trong nước thông qua cơ chế mua sắm công theo tinh thần “AI First”, ưu tiên các sản phẩm AI mở do doanh nghiệp Việt Nam phát triển. Các bài toán quốc gia sẽ được công khai để doanh nghiệp tham gia giải quyết bằng công nghệ AI, đồng thời doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ được cấp voucher dùng thử sản phẩm AI trong nước. Những chính sách này tạo đòn bẩy để đẩy nhanh ứng dụng AI, mở rộng thị trường và tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.

Theo phân tích của Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia, AI đang dần trở thành một dạng hạ tầng trí tuệ quốc gia, tương đương điện, viễn thông và internet. Việc lựa chọn cách tiếp cận AI mở giúp Việt Nam tận dụng được nguồn tri thức chung của nhân loại, tiết kiệm nguồn lực và tập trung vào thế mạnh cốt lõi của mình: dữ liệu bản địa và sức sáng tạo của người Việt. Ba trụ cột của hệ sinh thái AI mở được xác định gồm hạ tầng tính toán và trung tâm dữ liệu Make in Vietnam; dữ liệu mở tiếng Việt và dữ liệu chuyên ngành; cộng đồng AI mở quy tụ doanh nghiệp – chuyên gia – viện trường – cơ quan quản lý.

Dù vậy, phát triển AI mở vẫn còn đối mặt nhiều thách thức. Đại diện doanh nghiệp công nghệ đánh giá rằng Việt Nam đang chịu tác động của ba rào cản lớn, được tóm tắt trong “3P”: Nền tảng công nghệ, nhân lực và quy trình. Chi phí đầu tư hạ tầng và xử lý dữ liệu còn cao; nguồn nhân lực AI, đặc biệt trong lĩnh vực AI mã nguồn mở, chưa đáp ứng nhu cầu cả về số lượng và trình độ; các quy trình chia sẻ dữ liệu và mã nguồn theo chuẩn quốc tế còn hạn chế khiến nhiều kỹ sư e ngại khi đóng góp.

Từ góc độ cộng đồng doanh nghiệp, yêu cầu cấp thiết là tăng cường liên kết để cùng làm chủ các mô hình và công nghệ cốt lõi của AI. Việc thành lập Liên minh AI Âu Lạc, với sự tham gia của hơn 20 doanh nghiệp công nghệ, tổ chức nghiên cứu và cơ sở đào tạo lớn, là một bước đi quan trọng. Liên minh hướng tới phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn xử lý tiếng Việt chính xác – tự nhiên – phù hợp văn hóa; đồng thời xây dựng một không gian AI mở và minh bạch, nơi mã nguồn, dữ liệu và mô hình được chia sẻ rộng rãi, kể cả phục vụ mục đích thương mại. Liên minh cũng cam kết bảo đảm nguyên tắc phát triển AI an toàn, trách nhiệm và tuân thủ pháp luật Việt Nam.

Với hành lang pháp lý mới, hạ tầng tính toán quốc gia, dữ liệu mở và sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp – viện trường, Việt Nam đang từng bước kiến tạo chủ quyền số thông qua chiến lược AI mở. Đây không chỉ là một định hướng công nghệ, mà còn là nền tảng để xây dựng năng lực trí tuệ quốc gia, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và định hình vị thế mới của Việt Nam trong kỷ nguyên số.