Thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ: Động lực mới cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam

<p style="text-align: justify;">Sáng 3/10/2025 tại Hà Nội, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) tổ chức Hội thảo khoa học "Khung khổ pháp lý và chính sách thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ - Động lực tăng trưởng kinh tế mới". Sự kiện quy tụ lãnh đạo các cơ quan Đảng, Nhà nước, chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp, ngân hàng và quỹ đầu tư, cùng thảo luận giải pháp biến tài sản trí tuệ (TSTT) thành động lực tăng trưởng trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.</p>

Sở hữu trí tuệ – Cầu nối từ sáng tạo tới thị trường

Tại hội thảo, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Phạm Đại Dương nhấn mạnh vai trò then chốt của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo (KHCN, ĐMST) đối với phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên số. Ông Phạm Đại Dương dẫn lại thông điệp của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia (1/10): "Quốc gia nào đi trước một bước về KHCN, ĐMST sẽ nắm lợi thế cạnh tranh chiến lược và tiến nhanh, tiến xa; ai chậm đổi mới sẽ bị bỏ lại phía sau. Không một quốc gia nào có thể 'cất cánh' với nền KHCN thấp kém, hoạt động ĐMST chậm chạp".

Theo ông Phạm Đại Dương, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị cùng Kế hoạch số 01 triển khai Nghị quyết đã nhấn mạnh vị trí của quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) trong hệ sinh thái ĐMST. Sáng kiến đột phá số 7 nêu trong Kế hoạch số 01 liên quan trực tiếp đến hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và chuyển giao tri thức và công nghệ đã khẳng định, cần tạo lập môi trường thuận lợi và cơ chế hiệu quả cho việc bảo hộ, khai thác, thương mại hóa tài sản trí tuệ và thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động chuyển giao công nghệ giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp.

Từ tinh thần đó, ông Phạm Đại Dương đề nghị hội thảo tập trung vào bốn nhóm nội dung cốt lõi: Hoàn thiện khung pháp lý, chính sách để theo kịp xu thế thương mại hóa TSTT trên thế giới;  Tháo gỡ "điểm nghẽn" thể chế - tài chính liên quan ghi nhận, định giá, kế toán, tín dụng, thuế và ưu đãi cho TSTT; Phát triển hạ tầng thị trường TSTT: sàn giao dịch, sandbox tài chính, quỹ đầu tư chuyên biệt phù hợp điều kiện Việt Nam; Cơ chế phối hợp đa chủ thể (Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp - ngân hàng - quỹ đầu tư - tổ chức trung gian) để TSTT thực sự trở thành động lực tăng trưởng của nền kinh tế.

Cần khẩn trương điều chỉnh khung pháp lý

Tham dự và phát biểu tại sự kiện, Thứ trưởng Hoàng Minh cho hay, hệ thống pháp luật về SHTTcủa Việt Nam đã được xây dựng và phát triển liên tục trong gần hai thập kỷ qua, tạo khung pháp lý quan trọng cho hoạt động bảo hộ quyền SHTT, thúc đẩy nghiên cứu và ĐMST.

Số lượng đơn sáng chế và giải pháp hữu ích của người Việt tăng trung bình 11,7% mỗi năm trong giai đoạn 2014-2024. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động thương mại hóa còn rất hạn chế, lý do từ nhiều khía cạnh khác nhau, trong đó khung pháp lý hiện hành, dù đã tạo nền tảng bảo hộ, nhưng chưa đủ mạnh để thúc đẩy ứng dụng và khai thác thương mại.

"Bộ KH&CN với vai trò cơ quan chủ trì đã phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan hữu quan tiến hành rà soát các quy định pháp luật SHTT. Qua rà soát cho thấy, nhiều quy định về xác lập, khai thác, định giá và chuyển giao TSTT chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn, còn phân tán và thiếu tính đồng bộ với các luật khác" - Thứ trưởng nêu.

Từ những bất cập này, Ban soạn thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT đã đề xuất các chính sách sửa đổi, bổ sung theo hướng mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu tài sản trí tuệ, thiết lập cơ chế minh bạch cho hoạt động góp vốn, chuyển nhượng, định giá và thế chấp, đồng thời khuyến khích hình thành và phát triển các tổ chức trung gian như các sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ, tổ chức định giá tài sản trí tuệ.

Các điều khoản được đề xuất sửa đổi, bổ sung trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế và phân tích các điều kiện thực tiễn của Việt Nam. Các điều khoản được thiết kế không chỉ nhằm giải quyết bất cập trước mắt, mà còn hướng đến việc tạo dựng một khung pháp lý có khả năng thích ứng trong dài hạn, nhất là trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng. Tính khả thi, tính đồng bộ và tính ổn định của pháp luật là các nguyên tắc được quán triệt trong quá trình soạn thảo.

Để bảo đảm dự thảo luật có cơ sở khoa học và căn cứ thực tiễn vững chắc, Bộ KH&CN đã tổ chức nhiều hoạt động tham vấn các chủ thể liên quan đối với từng chính sách khác nhau.

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh, chính sách về thương mại hóa quyền SHTT là vấn đề khó và phức tạp vì liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau: Quyền lợi của chủ sở hữu, yêu cầu phát triển của doanh nghiệp, điều kiện vận hành của thị trường, cũng như trách nhiệm của cơ quan quản lý.

Các vấn đề nổi bật cần được phân tích kỹ lưỡng bao gồm phạm vi quyền định đoạt của chủ sở hữu, cơ chế định giá và góp vốn, phương thức giao dịch và chuyển nhượng, vai trò của tổ chức trung gian, và các chính sách tài chính - thuế hỗ trợ.

"Việc thảo luận các vấn đề này không chỉ có ý nghĩa đối với việc hoàn thiện dự thảo luật, mà còn góp phần hình thành nhận thức chung và tạo sự đồng thuận xã hội về định hướng chính sách trong thời gian tới. Đặc biệt là những chính sách đặc thù, thử nghiệm cần áp dụng trong lĩnh vực tài chính" - Thứ trưởng Hoàng Minh nêu rõ.

Tại hội thảo, Ông Lưu Hoàng Long, Cục trưởng Cục SHTT cũng nhấn mạnh xu hướng dịch chuyển tư duy quản trị SHTT trên thế giới: từ mục tiêu bảo hộ, phòng thủ sang coi SHTT là chiến lược quản trị, kinh doanh, tài chính của doanh nghiệp. Ở các doanh nghiệp S&P 500, tài sản vô hình hiện chiếm khoảng 90% giá trị thị trường; giai đoạn 2008 -2024, đầu tư vào tài sản vô hình tăng trung bình 4,1%/năm, nhanh gấp 3,7 lần tài sản hữu hình, trở thành động lực chủ đạo của xu hướng đầu tư toàn cầu.

Về mô hình vận hành, ông Lưu Hoàng Long cho hay, Hàn Quốc là ví dụ tiêu biểu: từ năm 2015, nước này chuyển từ hỗ trợ "cung" (quản lý sáng chế) sang hỗ trợ "cầu" (đi thẳng vào nhu cầu công nghệ của doanh nghiệp), kết nối doanh nghiệp với chủ thể quyền hoặc đặt hàng nghiên cứu với trường/viện. Kết quả: số lượng sáng chế chuyển giao tăng gấp đôi trong 7 năm; giá trị thương mại hóa từ 0,3 tỷ USD (2017) lên 6 tỷ USD (2022), tăng 20 lần chỉ trong 5 năm.

Ông Lưu Hoàng Long cũng phân tích tài chính dựa trên SHTT là mắt xích quyết định. Với giá trị TSTT toàn cầu ước gần 80 nghìn tỷ USD, nhiều quốc gia đã triển khai thế chấp quyền SHTT, chứng khoán hóa dòng tiền từ quyền SHTT, quỹ đầu tư chuyên biệt… giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn hiệu quả hơn. 

Tuy nhiên, ông Long nhận định, thách thức lớn hiện nay là bất cân xứng thông tin: ngân hàng còn hạn chế trong thẩm định, định giá, quản trị rủi ro đối với TSTT. Vì vậy, cần chuẩn hóa phương pháp định giá, cơ sở dữ liệu tham chiếu, bảo hiểm rủi ro SHTT và hướng dẫn kế toán, kiểm toán để TSTT trở thành tài sản được thừa nhận rộng rãi trên thị trường vốn.

Từ thực tiễn trên, Cục SHTT  kiến nghị việc sửa đổi Luật SHTT cần tập trung vào các trọng tâm: tăng cường bảo hộ quyền SHTT trong nước; thúc đẩy khai thác, thương mại hóa tài sản trí tuệ; biến SHTT thành công cụ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia