Ứng dụng trí tuệ nhân tạo nâng cao dự báo và cảnh báo thiên tai

<p style="text-align: justify;"><b>Những năm gần đây, Việt Nam chịu ảnh hưởng nặng nề từ thiên tai và biến đổi khí hậu. Bão, lũ lụt, hạn hán, sạt lở đất diễn ra ngày càng thường xuyên và nghiêm trọng, đặt ra thách thức lớn cho công tác dự báo và ứng phó. Trong bối cảnh đó, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành công cụ đắc lực, giúp nâng cao hiệu quả dự báo, giảm thiểu thiệt hại và hỗ trợ ứng phó kịp thời.</b></p>

Cảnh báo sớm được coi là biện pháp hiệu quả nhất để hạn chế thiệt hại do thiên tai. Nghiên cứu cho thấy, nếu có cảnh báo trước 24 giờ, thiệt hại có thể giảm khoảng 30% so với không cảnh báo. Khi biến đổi khí hậu làm gia tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của bão, mưa lớn, lũ lụt, lũ quét, sạt lở hay giông, sét, vai trò của cảnh báo sớm càng trở nên quan trọng.

Tại Việt Nam, theo định hướng của Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, ngành Khí tượng Thủy văn đã từng bước ứng dụng AI, dữ liệu lớn (Big Data) và chuyển đổi số trong công tác quan trắc và dự báo. Từ đầu năm 2025, Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) triển khai ứng dụng AI vào một số khâu của quá trình dự báo. Thuật toán học máy được huấn luyện từ dữ liệu radar, ảnh vệ tinh và quan trắc tự động, giúp đưa ra dự báo mưa ngắn hạn với độ phản hồi nhanh và chi tiết cao.

Đối với dự báo bão trên Biển Đông, AI hỗ trợ phân tích ảnh vệ tinh để nhận diện trung tâm xoáy, đánh giá cường độ và xu thế phát triển của bão, cung cấp thông tin quan trọng cho dự báo viên. Các hệ thống này đang trong quá trình hoàn thiện, mở rộng huấn luyện và tích hợp vào nghiệp vụ dự báo. Nhờ vậy, cơ quan chức năng có thể theo dõi thời tiết và môi trường liên tục, từ đó đưa ra cảnh báo sớm và biện pháp ứng phó kịp thời, bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của người dân.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, cho biết: “Trong mùa bão, lũ năm nay, AI đã được sử dụng trong quan trắc và dự báo, đạt độ chính xác cao hơn các công cụ truyền thống. Sai số vị trí tâm bão 24 giờ khoảng 90-110 km, phù hợp với mức trung bình khu vực. AI giúp tổ hợp đánh giá xác suất và độ bất định, hỗ trợ ra quyết định phòng chống thiên tai.”

Với dự báo mưa lớn, mô hình WRF và tổ hợp khu vực cho kết quả khá tốt với mưa diện rộng, nhưng vẫn gặp thách thức với các trận mưa cục bộ ngắn hạn ở địa hình phức tạp. Trong khi đó, cảnh báo giông, lốc, sét kết hợp radar thời tiết, ảnh vệ tinh và thuật toán nowcasting đã giúp phát cảnh báo trước 30 phút đến 3 giờ ở nhiều khu vực trọng điểm.

Tuy nhiên, theo lãnh đạo Cục Khí tượng Thủy văn, năng lực dự báo và hệ thống quan trắc của Việt Nam vẫn còn hạn chế so với Nhật Bản, Trung Quốc hay Hàn Quốc. Nguồn ngân sách còn khó khăn, hệ thống hạ tầng CNTT chưa đồng bộ, trạm quan trắc chưa nhiều, trong khi xử lý AI đòi hỏi hạ tầng tính toán lớn, chip xử lý nhanh và đội ngũ chuyên gia chất lượng cao.

Trước tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, việc hiện đại hóa công tác khí tượng thủy văn, nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm là rất cần thiết. Đây được xem là tuyến phòng thủ đầu tiên trong phòng chống và giảm nhẹ rủi ro thiên tai.

Trong thời gian tới, ngành Khí tượng Thủy văn tập trung triển khai kế hoạch đổi mới toàn diện, nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo, phục vụ hiệu quả công tác phòng chống thiên tai và phát triển bền vững. Trọng tâm là tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW, làm chủ công nghệ AI, xây dựng hệ thống dự báo khí tượng thủy văn đa quy mô, tự động hóa nghiệp vụ, nâng cao độ chính xác và tính kịp thời trong cảnh báo.

Cục Khí tượng Thủy văn sẽ ưu tiên ứng dụng AI, Big Data, Internet vạn vật (IoT) vào toàn bộ quy trình từ quan trắc, thu nhận, xử lý dữ liệu đến phân tích, dự báo và truyền tin. Đồng thời, nâng cao năng lực dự báo các hiện tượng cực đoan, xây dựng hệ thống cảnh báo đa thiên tai, phát triển đội ngũ chuyên gia, đào tạo nhân lực trẻ, tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy hợp tác quốc tế về kỹ thuật, công nghệ và đào tạo.

Nhờ những nỗ lực này, Việt Nam hướng tới xây dựng một hệ thống dự báo thông minh, đa quy mô, đáp ứng kịp thời yêu cầu của người dân, chính quyền và các ngành kinh tế trong bối cảnh thiên tai và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.