Vai trò tiên phong trong hệ sinh thái số của ngành Ngân hàng

<p style="text-align: justify;">Ngành Ngân hàng đang thể hiện rõ vai trò tiên phong kiến tạo hệ sinh thái số thông minh, an toàn và bền vững trong tiến trình chuyển đổi số.</p>

Phát biểu tại Hội thảo "Một chạm vạn niềm tin - Kiến tạo tương lai thanh toán số", Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước Phạm Anh Tuấn cho biết, trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia, ngành Ngân hàng (NHNN) Việt Nam đang thể hiện vai trò tiên phong khi kiến tạo một hệ sinh thái tài chính số thông minh, lấy khách hàng làm trung tâm, bảo đảm an ninh, an toàn và phát triển bền vững.

Xây dựng hành lang pháp lý toàn diện

Trong bối cảnh cả nước đang thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về phát triển nền tảng số thống nhất và liên thông giữa các ngành, lĩnh vực, ngành ngân hàng đã chủ động và đi đầu trong việc xây dựng một hệ sinh thái số hiện đại, vận hành trên nguyên tắc "lấy khách hàng làm trung tâm". Đây không chỉ là một định hướng công nghệ, mà còn là sự chuyển đổi mang tính chiến lược, hướng đến mục tiêu cung cấp dịch vụ tài chính tiện ích, liền mạch và an toàn cho người dân, doanh nghiệp.

Định hướng này được cụ thể hóa qua chuỗi văn bản quan trọng như: Nghị quyết số 57, Nghị quyết 71, cùng Quyết định 126/QĐ-BCĐCP của Ban Chỉ đạo của Chính phủ về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06: Về việc ban hành Kế hoạch hoạt động năm 2025 của Ban Chỉ đạo phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06 - văn bản đặt nền móng cho kế hoạch hành động của toàn hệ thống ngân hàng trong những năm tới.

Từ khuôn khổ chính sách đến thực tiễn triển khai, ngành ngân hàng đã hình thành một hệ sinh thái kết nối mở, nơi dữ liệu và dịch vụ không còn bị bó hẹp trong ranh giới của từng tổ chức. Người dân có thể thanh toán điện, nước, viễn thông hay mua sắm trực tuyến chỉ với một ứng dụng duy nhất - dù đó là nền tảng của ngân hàng hay nhà cung cấp dịch vụ. Đó chính là dấu hiệu đặc trưng của một hệ sinh thái số thông minh, nơi công nghệ vận hành vì người dùng, đồng thời góp phần thúc đẩy nền kinh tế số quốc gia phát triển an toàn và bền vững.

Nhìn lại quá trình hoàn thiện pháp lý cho chuyển đổi số, càng khẳng định: Không có hành lang pháp lý đầy đủ thì không thể có chuyển đổi số bền vững.

Nhận thức rõ điều đó, NHNN đã phối hợp cùng các cơ quan liên quan xây dựng, bổ sung và sửa đổi hàng loạt văn bản pháp luật, tạo cơ sở pháp lý cho sự phát triển mạnh mẽ của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt. Các đạo luật nền tảng như Luật sửa đổi, bổ sung Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024, Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi), Luật Phát triển công nghiệp công nghệ số năm 2025 và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2025 đã mở đường cho quá trình chuyển đổi số toàn diện. Cùng với đó, các nghị định như Nghị định 52/2024/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt, Nghị định 94/2024/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm sandbox, hay chính sách Mobile Money sử dụng tài khoản viễn thông cho thanh toán nhỏ lẻ, đã tạo không gian thử nghiệm và đổi mới năng động cho thị trường.

Ở cấp độ điều hành, NHNN ban hành liên tiếp các thông tư hướng dẫn như Thông tư 15 về thanh toán không dùng tiền mặt, Thông tư 17 về tài khoản, Thông tư 18 về thẻ và Thông tư 40 về ví điện tử. Sau một năm vận hành, các quy định này nhanh chóng được rà soát, điều chỉnh theo phản hồi thực tế: Thông tư 17 được sửa đổi bằng Thông tư 25, tăng tính linh hoạt cho tổ chức cung ứng dịch vụ và bảo đảm quyền lợi người dùng; đồng thời, Thông tư 18 và 40 dự kiến sẽ tiếp tục được hoàn thiện trong năm 2025 nhằm tăng cường tiện ích và bảo mật.

Cùng với thể chế, hạ tầng công nghệ cũng được phát triển đồng bộ. Các hệ thống trọng yếu như: hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử, cùng mạng lưới ATM và POS, dịch vụ thanh toán bán lẻ xuyên biên giới và các trung tâm thông tin tín dụng đều được đầu tư, vận hành ổn định 24/7, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về tốc độ, độ an toàn và khả năng liên thông.

Tăng trưởng mạnh mẽ

Theo số liệu từ Vụ Thanh toán, chỉ trong 8 tháng đầu năm 2025, các chỉ tiêu về thanh toán và giao dịch số đều tăng trưởng mạnh mẽ. Thanh toán qua hệ thống liên ngân hàng tăng 19% về số lượng và 69,1% về giá trị, trong khi chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử tăng 17,25% về số lượng và 4,5% về giá trị, kết nối 68 tổ chức tài chính hoạt động liên tục quanh năm.

Đặc biệt, thanh toán không dùng tiền mặt đã đạt quy mô gấp 25 lần GDP năm 2024, phản ánh mức độ lan tỏa của chuyển đổi số trong đời sống kinh tế. Trong 8 tháng đầu năm, số lượng giao dịch tăng 43,53%, giá trị tăng 24,24%, cho thấy người dân và doanh nghiệp đã thực sự dịch chuyển sang phương thức thanh toán hiện đại.

Cùng với đó, hạ tầng thanh toán tiếp tục mở rộng: toàn quốc hiện có gần 21.000 máy ATM và hơn 831.000 điểm POS, song đáng chú ý, giao dịch qua ATM đang giảm dần (giảm 16,49% về số lượng và 5,67% về giá trị), trong khi giao dịch qua POS và kênh số tăng mạnh. Điều này thể hiện xu hướng tất yếu của một xã hội không tiền mặt, nơi trải nghiệm điện tử đang trở thành lựa chọn phổ biến.

Hệ sinh thái ngân hàng số hiện nay đã bao phủ hầu hết các nghiệp vụ, với tỷ lệ giao dịch trên kênh số của nhiều ngân hàng vượt 95%, vượt mục tiêu đặt ra trong Quyết định 810 về chuyển đổi số ngành Ngân hàng. Song song, các tổ chức tín dụng chủ động tích hợp hệ thống với các ngành điện, nước, viễn thông, thương mại điện tử, tạo nên không gian dịch vụ liền mạch, thuận tiện và nhất quán cho khách hàng.

Một bước tiến đáng kể khác là việc xây dựng và khai thác dữ liệu định danh sinh trắc học. Tính đến nay, 131,5 triệu hồ sơ cá nhân và 1,4 triệu hồ sơ tổ chức đã được đối chiếu sinh trắc học, bảo đảm 100% người dùng Internet/Mobile Banking được xác thực điện tử an toàn.

Cũng trong năm 2025, NHNN triển khai hệ thống chia sẻ dữ liệu các tài khoản, thẻ và ví điện tử nghi ngờ gian lận. Giai đoạn đầu thử nghiệm với BIDV, sau đó mở rộng tới Vietcombank, VietinBank, MB và Agribank. Đến nay, hệ thống đã xử lý gần 600.000 tài khoản nghi ngờ, hỗ trợ cảnh báo hơn 440.000 giao dịch đáng ngờ, giúp ngăn chặn hơn 1.600 tỷ đồng có nguy cơ thất thoát. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới mục tiêu bảo vệ khách hàng, nâng cao niềm tin vào giao dịch ngân hàng số và củng cố tính an toàn của toàn hệ thống.

An ninh, an toàn - trụ cột của chuyển đổi số ngân hàng

Song song với việc mở rộng dịch vụ, vấn đề an toàn và bảo mật luôn được coi là trụ cột trong chiến lược chuyển đổi số. NHNN thường xuyên ban hành các văn bản chỉ đạo các tổ chức tín dụng rà soát, củng cố hệ thống công nghệ, tăng cường quản trị rủi ro, đồng thời phối hợp chặt chẽ với Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) trong việc phòng, chống tội phạm mạng và gian lận số.

Hiện nay, tỷ lệ đầu tư cho an ninh, an toàn thông tin chiếm trên 16% tổng kinh phí công nghệ thông tin của các ngân hàng - con số thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của ngành trong bảo vệ hệ thống thanh toán quốc gia. Các tổ chức cung ứng dịch vụ đều đạt các chứng chỉ bảo mật quốc tế như ISO 27001, PCI DSS, đồng thời tuân thủ quy định cấp độ an toàn hệ thống do Bộ Thông tin và Truyền thông trước đây (nay là Bộ KH&CN) ban hành.

Công tác truyền thông - giáo dục tài chính cũng được đẩy mạnh. Thông qua các chương trình phối hợp với cơ quan báo chí, NHNN và các ngân hàng thương mại giúp người dân nâng cao hiểu biết, kỹ năng sử dụng dịch vụ ngân hàng số an toàn, hiệu quả. Đây là yếu tố "mềm" nhưng vô cùng quan trọng, góp phần củng cố nền tảng niềm tin cho xã hội số.

6 định hướng trọng tâm

Dù đã đạt nhiều thành tựu, ngành ngân hàng vẫn đang đối diện với không ít thách thức. Vấn đề liên thông dữ liệu giữa các ngành còn hạn chế, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ để khai thác và chia sẻ dữ liệu hiệu quả mà vẫn bảo đảm an toàn. Cơ sở hạ tầng công nghệ tuy phát triển nhanh nhưng cần tiếp tục được chuẩn hóa để đáp ứng yêu cầu kết nối và bảo mật ngày càng cao.

Bên cạnh đó, rủi ro an ninh mạng và gian lận số thế hệ mới ngày càng tinh vi, khó lường; quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân vẫn còn điểm cần đồng bộ giữa các văn bản quy phạm pháp luật. Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực ngân hàng - vừa là cơ hội, vừa là thách thức - cũng đòi hỏi dữ liệu đầu vào phải được kiểm soát chặt chẽ và tuân thủ các tiêu chuẩn bảo mật. Ngoài ra, nguồn nhân lực số vẫn chưa đáp ứng đủ về số lượng và năng lực, trở thành một điểm nghẽn trong quá trình phát triển.

Để giải quyết những thách thức đó, cần đẩy mạnh 6 định hướng trọng tâm của ngành thời gian tới là:

Tiếp tục hoàn thiện thể chế nhằm tháo gỡ vướng mắc trong thanh toán không dùng tiền mặt và chuyển đổi số;

Nâng cấp hạ tầng công nghệ, đẩy mạnh ứng dụng sáng tạo và kết nối liên thông dữ liệu;

Tăng cường phối hợp liên ngành, mở rộng chia sẻ thông tin, phát triển sản phẩm số đa dạng, hướng tới người dùng và doanh nghiệp;

Đẩy mạnh hợp tác quốc tế, học hỏi xu hướng công nghệ và kinh nghiệm tiên tiến;

Phát triển nguồn nhân lực số có chất lượng cao;

Đẩy mạnh truyền thông - giáo dục tài chính để mọi tầng lớp dân cư sử dụng dịch vụ ngân hàng số một cách an toàn, hiệu quả./.