Xây dựng Luật Trí tuệ Nhân tạo: Linh hoạt để đổi mới, minh bạch để kiểm soát rủi ro

<p style="text-align: justify;">Chiều 12/11, tại Trụ sở các cơ quan của Quốc hội, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tổ chức Phiên họp toàn thể lần thứ 15, thẩm tra dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan tham dự và phát biểu tại phiên họp. Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải điều hành phiên họp.</p>

Tham dự Phiên họp có các Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tạ Đình Thi, Trần Văn Khải, Nguyễn Phương Tuấn cùng các Ủy viên là ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban, các thành viên của Ủy ban; đại diện Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội; Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cùng các Bộ, ngành hữu quan.

Theo Tờ trình của Chính phủ, việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo dựa trên quan điểm kế thừa và bãi bỏ các quy định về trí tuệ nhân tạo tại Luật Công nghiệp công nghệ số số 71/2025/QH15; bổ sung các khoảng trống pháp lý để hoàn thiện pháp luật về trí tuệ nhân tạo. Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo gồm 08 Chương với 36 điều. Quy định về Phân loại và quản lý hệ thống trí tuệ nhân tạo theo rủi ro; Phát triển hạ tầng và bảo đảm chủ quyền trí tuệ nhân tạo quốc gia; Ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực; Đạo đức và trách nhiệm trong hoạt động trí tuệ nhân tạo; Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm; Quản lý nhà nước về trí tuệ nhân tạo...

Thay mặt Cơ quan thẩm tra, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải cho biết, Ủy ban cơ bản nhất trí với sự cần thiết ban hành Luật với những lý do nêu trong Tờ trình của Chính phủ.

Về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo Luật, Ủy ban nhận thấy, các nội dung của dự thảo Luật cơ bản phù hợp với quy định của Hiến pháp; tương thích với các điều ước quốc tế có liên quan mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên. Tuy nhiên, đề nghị tiếp tục rà soát, đối chiếu kỹ lưỡng các quy định của dự thảo Luật với các luật hiện hành, một số nhóm luật cơ bản liên quan đến các lĩnh vực, đặc biệt là các dự án luật có liên quan đang được trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 10 để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban hoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải trình bày Báo cáo tóm tắt thẩm tra dự án Luật Trí tụê nhân tạo

Về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, Ủy ban KH,CN&MT nhận định, phạm vi điều chỉnh tại dự thảo Luật chưa làm rõ ranh giới giữa các lĩnh vực chịu sự điều chỉnh của Luật này với các luật có liên quan, chưa bao quát đầy đủ các thực thể và yếu tố trung gian khác. Ủy ban cơ bản tán thành với nội dung quy định về đối tượng áp dụng. Tuy nhiên, đề nghị nghiên cứu việc áp dụng pháp luật trong trường hợp có yếu tố nước ngoài, cân nhắc bổ sung một số nguyên tắc áp dụng đối với hệ thống AI sử dụng riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh, sử dụng nội bộ để kiểm soát trong các lĩnh vực nhạy cảm nhằm giảm thiểu rủi ro hệ thống.

Về phân loại và quản lý hệ thống AI theo rủi ro (từ Điều 7 đến Điều 16, Chương II), Ủy ban cho rằng, việc phân loại rủi ro vẫn là vấn đề phức tạp, còn nhiều tranh luận quốc tế. Do đó, các quy định cần nghiên cứu kỹ lưỡng để tránh áp đặt nghĩa vụ cứng nhắc gây gánh nặng cho doanh nghiệp. Đồng thời, cần xây dựng bộ tiêu chí cụ thể để đảm bảo phân loại chính xác, bổ sung làm rõ nguyên tắc quản lý và phân định trách nhiệm giữa các chủ thể liên quan đến AI. Nghiên cứu bổ sung quy định về vai trò, quyền và nghĩa vụ của người sử dụng AI; bổ sung quy định về quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả và trách nhiệm pháp lý đối với nội dung do AI tạo ra.

Ngoài ra, Báo cáo thẩm tra của Ủy ban cũng cho ý kiến vào một số vấn đề khác như: Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo, Cổng thông tin và Cơ sở dữ liệu quốc gia về hệ thống trí tuệ nhân tạo (Điều 6); Hạ tầng trí tuệ nhân tạo quốc gia và cơ sở dữ liệu phục vụ AI; Quỹ Phát triển trí tuệ nhân tạo quốc gia (Điều 23); Cắt giảm thủ tục hành chính…

Cần rà soát kỹ lưỡng để đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật

Trong phần thảo luận, đa số các đại biểu bày tỏ sự đồng tình và hoàn toàn nhất trí với những luận cứ mà Cơ quan chủ trì soạn thảo đưa ra về tính cần thiết của việc xây dựng luật, dựa trên cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn.

Cho ý kiến tại phiên họp, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi đề nghị, Cơ quan chủ trì soạn thảo cần rà soát kỹ lưỡng để tránh tình trạng chồng chéo và mâu thuẫn giữa Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo và các Luật có liên quan như Luật Dữ liệu (quyền sở hữu dữ liệu); Luật Sở hữu trí tuệ (quyền sở hữu trí tuệ đối với các dữ liệu huấn luyện, mô hình AI); Quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân khi áp dụng trong bối cảnh AI được xử lý theo khối lượng dữ liệu lớn của cá nhân...Đặc biệt là trách nhiệm của chủ sở hữu và chủ quản dữ liệu khi sử dụng dữ liệu để huấn luyện các hệ thống AI có mức độ rủi ro cao.

Đối với một số khái niệm chính được nêu trong dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Quang Huân - thành viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, về Thuật ngữ "AI", định nghĩa "trí tuệ nhân tạo" (Khoản 1) là rõ ràng và dễ hiểu. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị sau giải thích từ ngữ, nên "mở ngoặc" ghi rõ thuật ngữ "AI" được sử dụng, nhằm thống nhất cách gọi và tránh việc phải giải thích lại thuật ngữ viết tắt trong các văn bản sau. Về Công nghệ AI (Khoản 2), đại biểu nhận định, định nghĩa hiện tại khu trú phạm vi phục vụ cho phát triển kinh tế và xã hội, gây khó khăn cho việc áp dụng sang các lĩnh vực quan trọng khác (ví dụ như môi trường, biến đổi khí hậu, hoặc an ninh trật tự giao thông)…Do đó, cơ quan chủ trì soạn thảo cần xem xét lại.

Quy định mức độ rủi ro hệ thống AI: cần đưa ra các tiêu chí cụ thể

Một vấn đề chính được nhiều đại biểu quan tâm cho ý kiến đó là về mức độ rủi ro hệ thống AI (Điều 7), quy định Hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) được phân loại thành 4 cấp độ rủi ro để áp dụng các biện pháp quản lý tương ứng, gồm: Rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp. Đại biểu Nguyễn Quang Huân nhận định, quy định như dự thảo Luật còn mang tính định tính và rất khó xác định. Các khái niệm đưa ra quá chung chung, thiếu nội hàm rõ ràng, gây khó khăn trong việc xác định và áp dụng sau này. Do vậy, cần quy định rõ hơn định nghĩa mức độ rủi ro bằng các tiêu chí cụ thể; ví dụ: gây chết người là rủi ro cao, gây bị thương là rủi ro trung bình…để dễ hiểu, dễ áp dụng hơn.

Cùng cho ý kiến về định nghĩa Hệ thống AI rủi ro cao (Điều 7.2), Phó Tổng thư ký của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho rằng, định nghĩa hiện đang được quy định trong dự thảo Luật quá rộng, bất cứ phương tiện hay sản phẩm nào, nếu người dùng lạm dụng, cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Nếu chỉ quy định là "có thể gây thiệt hại" thì mức độ chưa đủ để coi là rủi ro cao. Do đó, ông Đậu Anh Tuấn đề xuất cần bổ sung thêm cụm từ "gây thiệt hại nghiêm trọng" để giới hạn phạm vi. Chỉ khi thiệt hại đạt mức nghiêm trọng thì hệ thống AI mới nên được phân loại vào nhóm rủi ro cao, tương xứng với tổn thất.

Cùng bày tỏ băn khoăn về quy định 4 mức rủi ro hệ thống AI như dự thảo Luật, Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Đồng Ngọc Ba cho rằng, quy định như hiện nay là chưa tương thích với Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa hiện hành (chỉ có ba mức: thấp, trung bình, cao). Do đó, đề nghị cần rà soát lại để đảm bảo tính thống nhất này.

Về quy định quyền Sở hữu Trí tuệ do AI tạo ra, đại biểu Đồng Ngọc Ba cho rằng, vấn đề công nhận đối tượng sở hữu trí tuệ (quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp) được tạo ra bởi AI là một vấn đề đang được rà soát trong khuôn khổ Luật Sở hữu trí tuệ. Thực tế, hiện tại, luật chưa có một ranh giới rõ ràng để xác định khi nào một tác phẩm/sáng chế do AI tạo ra (chủ thể con người chỉ cung cấp câu lệnh mà không có can thiệp đáng kể về trí tuệ) có thể được bảo hộ hay không. Do đó, đại biểu cho rằng vấn đề AI là công cụ để tạo ra quyền sở hữu trí tuệ nên được xử lý trong Luật Sở hữu trí tuệ, tránh sự chồng lấn chức năng nếu quy định tại Luật AI.

Đối với nội dung Ủy ban quốc gia về trí tuệ nhân tạo, đại biểu Đồng Ngọc Ba đồng tình với quan điểm cần làm rõ vai trò của Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo. Đại biểu nhận định, quy định Ủy ban này trong dự thảo có vẻ nặng về quản lý và điều phối hơn là nhiệm vụ nghiên cứu cốt lõi, do đó cần quy định lại nội dung này cho phù hợp.

Ở một góc nhìn khác, đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy - thành viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường lại nêu quan điểm, đề nghị không đưa nội dung Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo vào dự thảo Luật này. Đại biểu lý giải, đây là cơ quan liên ngành, có nhiệm vụ triển khai, giám sát, đánh giá, và không thuộc thẩm quyền của Quốc hội, trừ khi có tính tiền lệ đặc thù như Hội đồng quốc gia về Tài nguyên nước hay Ban Kỹ thuật Tiêu chuẩn quốc gia.

Tiếp tục cho ý kiến về mức độ rủi ro hệ thống AI, Luật phân chia rủi ro thành 4 mức độ và quản lý 4 chủ thể (nhà phát triển, nhà cung cấp, bên triển khai, người sử dụng). Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy đánh giá, việc phân định trách nhiệm trong Luật hiện còn chưa rõ ràng. Vai trò và khả năng gây ra rủi ro của người sử dụng được quy định rất mờ nhạt. Nghĩa vụ và trách nhiệm cụ thể đối với từng nhóm đối tượng (khi họ phát triển, cung cấp hoặc sử dụng) thì chưa được nêu rõ. Đồng thời, đại biểu nhận định, việc áp dụng cơ chế hậu kiểm cho tất cả các mức độ rủi ro có thể không phù hợp, do AI có thể tạo ra những rủi ro bất ngờ. Ngoài ra, đại biểu nhấn mạnh, đây là lĩnh vực mới, việc quản lý nhà nước yêu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao, trong khi tội phạm AI ngày càng phát triển nhanh, đặt ra câu hỏi về khả năng quản lý trong thực tiễn.

Tại phiên họp, các đại biểu còn cho ý kiến về một số vấn đề khác như: quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Sandbox) (Điều 22), phân định trách nhiệm pháp lý trong chuỗi giá trị AI, nghĩa vụ minh bạch gắn nhãn…

Phát biểu tại Phiên họp, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng ghi nhận và tiếp thu ý kiến của các đại biểu vào dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, đồng thời sẽ rà soát lại, làm rõ hơn các nội dung liên quan, hoàn thiện dự thảo Luật, trình Quốc hội xem xét.

Phát biểu kết luận phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cho biết, Thường trực Ủy ban thống nhất với quan điểm Luật cần được xây dựng theo mô hình Luật khung. Mục đích là để khi xây dựng các văn bản hướng dẫn dưới luật, Cơ quan soạn thảo có thể dựa vào khung này một cách rõ ràng, đảm bảo phù hợp thực tiễn, đồng thời thúc đẩy phát triển và quản lý rủi ro. Đối với các nội dung cụ thể, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát, bảo đảm dự thảo Luật thống nhất với các luật khác có liên quan; làm rõ cơ quan quản lý, thẩm quyền, trách nhiệm, ngân sách hỗ trợ đối với cơ chế thử nghiệm có kiểm soát nhằm thúc đẩy phát triển AI; tiếp tục nghiên cứu, làm rõ các chính sách ưu tiên cho doanh nghiệp AI; nghiên cứu kỹ điều khoản chuyển tiếp trong dự thảo Luật...

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhấn mạnh, các doanh nghiệp về AI đang rất mong chờ dự án Luật này và mong muốn dự thảo Luật khi được ban hành sẽ đáp ứng sự kỳ vọng của các nhà nghiên cứu, các doanh nghiệp, tạo sự thúc đẩy mạnh mẽ cho phát triển AI trong thời gian tới.