AI khiến máy móc trở nên “biết tự điều chỉnh”.
AI đang trở thành “trái tim số” trong quá trình hiện đại hóa sản xuất. Ở khâu thiết kế, các mô hình thiết kế tạo sinh giúp hệ thống tự động đề xuất nhiều phương án cấu trúc, đánh giá theo độ bền, trọng lượng hoặc chi phí, rồi lựa chọn cấu hình tối ưu. Nhờ khả năng mô phỏng nhanh và chính xác, kỹ sư có thể rút ngắn đáng kể thời gian phát triển sản phẩm, đặc biệt trong các ngành yêu cầu độ chuẩn xác cao như ô tô, hàng không, robot công nghiệp hay chế tạo thiết bị cơ khí chuyên dụng.
Trong gia công cơ khí, AI khiến máy móc trở nên “biết tự điều chỉnh”. Các trung tâm gia công CNC hiện đại được tích hợp cảm biến đo rung, nhiệt độ và độ mòn dao, từ đó truyền dữ liệu thời gian thực tới hệ thống phân tích. AI giúp tối ưu tốc độ cắt, đường chạy dao và dự đoán thời điểm cần bảo trì, hạn chế dừng máy ngoài kế hoạch và giảm chi phí sản xuất. Đây là bước tiến quan trọng đưa sản xuất cơ khí gần hơn với tiêu chuẩn “zero downtime”, hạn chế tối đa thời gian chết của thiết bị.
AI cũng thay đổi hoàn toàn cách kiểm tra chất lượng trong nhà máy. Hệ thống thị giác máy sử dụng camera độ phân giải cao và thuật toán nhận dạng hình ảnh để phát hiện vết nứt, cong vênh hoặc sai số nhỏ mà mắt thường khó nhận thấy. Công nghệ này tăng mức độ đồng đều của sản phẩm và giảm phụ thuộc vào kiểm tra thủ công, vốn dễ bị tác động bởi yếu tố con người.
Ở cấp độ quản trị, AI hỗ trợ tối ưu hóa lập lịch sản xuất, dự báo tồn kho, phân tích hiệu suất dây chuyền và điều phối vật tư. Khi dữ liệu từ máy gia công, kho nguyên liệu và cảm biến được kết nối, nhà máy vận hành trơn tru hơn, giảm lãng phí và tăng khả năng phản ứng với biến động thị trường.
Dù tiềm năng lớn, mức độ ứng dụng AI trong ngành cơ khí Việt Nam vẫn còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa có dữ liệu số hóa đồng bộ; dữ liệu phân tán, thiếu chuẩn hóa khiến mô hình AI khó đạt độ chính xác cao. Ngoài ra, ngành cơ khí đang thiếu hụt nhân lực liên ngành, những kỹ sư hiểu đồng thời về cơ khí, điện tử, tự động hóa và AI. Trong khi đó, phần lớn thiết bị cơ khí thông minh, mô-đun cảm biến và phần mềm tích hợp vẫn phải nhập khẩu với chi phí cao, khó tùy chỉnh theo thực tế sản xuất trong nước.
Trong bối cảnh đó, vai trò dẫn dắt của Bộ KH&CN được đánh giá là yếu tố then chốt.Chiến lược quốc gia về nghiên cứu và ứng dụng AI đến năm 2030, do Bộ KH&CN chủ trì tham mưu, đã đưa cơ khí, chế tạo vào nhóm lĩnh vực ưu tiên. Bên cạnh đó, hạ tầng số tại các khu công nghệ cao và những chương trình hợp tác quốc tế do Bộ KH&CN thúc đẩy đang mở ra cơ hội tiếp cận thiết bị hiện đại, công nghệ lõi và đào tạo nhân lực cho doanh nghiệp trong nước.
Để tận dụng cơ hội này, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần xây dựng kho dữ liệu cơ khí số hóa quốc gia nhằm phục vụ huấn luyện mô hình AI “Make in Vietnam”. Đồng thời, việc đào tạo kỹ sư linh hoạt trong các lĩnh vực cơ khí, điện tử, AI cần được triển khai mạnh mẽ thông qua sự kết nối giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, phát triển sản phẩm cơ khí thông minh nội địa như phần mềm điều khiển, mô hình bản sao số hay hệ thống thị giác máy sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí và tăng khả năng làm chủ công nghệ.
Sự kết hợp giữa AI và cơ khí không chỉ là đổi mới công nghệ mà còn là điều kiện tiên quyết để ngành sản xuất Việt Nam bứt phá. Với sự định hướng của Bộ KH&CN cùng nỗ lực đổi mới từ doanh nghiệp, ngành cơ khí hoàn toàn có thể tiến tới mô hình nhà máy thông minh, tự chủ và cạnh tranh mạnh mẽ trong chuỗi giá trị toàn cầu.
