Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, ngày 24/11, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.
Các đại biểu Quốc hội cơ bản thống nhất với những nội dung sửa đổi trong dự thảo, đánh giá đây là bước tiến quan trọng nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc tài sản hóa, thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.
Bên cạnh đó, nhiều vấn đề nhận được sự quan tâm thảo luận như cơ chế bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo ra, quản lý và khai thác tài sản trí tuệ, cơ chế thế chấp – xử lý tài sản đảm bảo, hay hoàn thiện quy định về chỉ dẫn địa lý...
Góp ý về Điều 8a liên quan đến quản lý và khai thác tài sản trí tuệ, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP.HCM cho rằng, khoản 1 Điều này cho phép chủ sở hữu tự lập danh mục và tự xác định giá trị tài sản trí tuệ là bước tiến quan trọng nhưng "đang mở quá rộng" khi cho phép chủ sở hữu tự định giá mà không kèm theo nghĩa vụ chứng minh, công bố căn cứ hoặc chuẩn mực định giá tối thiểu.
Theo đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, đây chính là kẽ hở dễ bị lợi dụng để nâng khống giá trị, chuyển giá, gây thất thoát trong giao dịch với tài sản công và làm các tổ chức tín dụng gặp khó khăn trong thẩm định hồ sơ.
Đối với khoản 2, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân nhận định, chủ trương khuyến khích sử dụng tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm là đúng đắn nhưng sẽ khó triển khai nếu không kèm theo điều kiện đầy đủ về tiêu chuẩn định giá, hồ sơ xác lập quyền và cơ chế xử lý tài sản khi phát sinh nghĩa vụ nợ. Đại biểu đề nghị phải làm rõ trách nhiệm trong trường hợp tài sản tranh chấp, mất hiệu lực hoặc giảm giá trị, đồng thời yêu cầu mọi giao dịch, định giá và thế chấp phải tuân thủ phương pháp do Chính phủ ban hành, thay vì chỉ quy định chung chung như trong Dự thảo luật.
Toàn cảnh phiên họp
Góp ý thêm về khoản 1 và khoản 2, đại biểu Phạm Văn Hoà, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp lưu ý về tình trạng đưa tài sản trí tuệ chưa được cơ quan có thẩm quyền công nhận vào sổ sách kế toán, thổi phồng giá trị để vay vốn, phát hành chứng khoán hoặc kêu gọi đầu tư, gây rủi ro lớn cho thị trường. Đại biểu đề nghị luật phải quy định rõ: Chỉ được ghi nhận tài sản trí tuệ vào sổ sách sau khi quyền sở hữu đã được xác lập hợp pháp, nhằm bảo đảm minh bạch và bảo vệ các bên trong giao dịch.
Giải trình về các nội dung đại biểu nêu, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết: Để tài sản trí tuệ thực sự trở thành một loại tài sản kinh tế, Luật cần có quy định mang tính nguyên tắc về việc ghi nhận và quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp. Đồng thời, giao Chính phủ ban hành chi tiết các quy định liên quan đến hạch toán, thuyết minh và chuẩn mực định giá.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, hệ thống này sẽ bao gồm cả những tài sản trí tuệ chưa đủ điều kiện ghi nhận trên bảng cân đối kế toán, được theo dõi trong một sổ riêng về tài sản trí tuệ của doanh nghiệp. "Doanh nghiệp có thể tự định giá, nhưng giá trị này chỉ mang tính nội bộ, không được sử dụng để vay ngân hàng. Phải ghi chú rõ giá trị tự định giá kèm theo chi phí tạo lập tài sản. Đây là biện pháp nhằm thúc đẩy doanh nghiệp quan tâm, quản lý và phát huy giá trị các tài sản trí tuệ của mình," Bộ trưởng nhấn mạnh.
Liên quan đến khoản 5 Điều 7 về sử dụng dữ liệu đã công bố hợp pháp để nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống AI, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP.HCM đánh giá cao việc cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản, dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng cho mục đích nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống AI, song đề nghị cần làm rõ tiêu chí không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu và bổ sung tiêu chí đánh giá tác động trong trường hợp sử dụng dữ liệu ở quy mô lớn.
Đại biểu Trần Thị Thu Đông, Đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau lo ngại nguy cơ xâm hại bản quyền của cộng đồng văn học, mỹ thuật, sáng tạo nếu quy định còn chưa chặt chẽ. Theo đại biểu, nhiều quốc gia vẫn chưa thống nhất chính sách về ngoại lệ dữ liệu cho AI, trong khi thực tiễn đã xuất hiện hàng chục vụ kiện liên quan đến việc AI sử dụng dữ liệu không xin phép. Đại biểu cho rằng, việc đưa quy định này vào luật quá sớm có thể dẫn đến tình trạng thu thập dữ liệu tràn lan, làm suy giảm thu nhập của nghệ sĩ và xóa nhòa dấu ấn sáng tạo. Đại biểu đề nghị tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng, chưa nên luật hóa tại thời điểm này.
Đóng góp ý kiến về quy định quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý đối với sản phẩm do AI tạo ra, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, Đoàn Lạng Sơn đề xuất áp dụng mô hình bảo hộ có điều kiện. Trong đó, AI không phải chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, chỉ các sản phẩm có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người mới đủ điều kiện được bảo hộ. Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cũng nhấn mạnh, cần xác định rõ chủ thể sở hữu, là người trực tiếp huấn luyện, vận hành AI, giao Chính phủ quy định chi tiết nhằm từng bước xây dựng khung pháp lý đầy đủ cho sản phẩm AI, phù hợp yêu cầu phát triển khoa học công nghệ trong giai đoạn mới.
Về việc bảo hộ sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng giải thích, AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người. Bộ trưởng nhấn mạnh, sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra giống như bút vẽ, máy ảnh. Nếu con người có đóng góp sáng tạo đáng kể, như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả AI thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Với những trường hợp con người chỉ đưa yêu cầu và AI làm phần lớn công việc, người dùng có quyền sử dụng, thương mại nhưng không phải tác giả. Chính phủ sẽ được giao xác định mức độ sáng tạo của người dùng để áp dụng cơ chế bảo hộ phù hợp. Ban soạn thảo tiếp tục nghiên cứu cơ chế sử dụng dữ liệu công khai, hợp pháp cho việc huấn luyện AI, với điều kiện sản phẩm đầu ra không xâm phạm quyền tác giả.
Về mở rộng đối tượng bảo hộ sở hữu trí tuệ, kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm phi vật lý để phù hợp với xu thế công nghệ mới, nhất là công nghệ số AI, luật sẽ giao Chính phủ quy định chi tiết điều kiện bảo hộ đối với sản phẩm này.
Nhấn mạnh giải pháp nâng cao nhận thức, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, nâng cao nhận thức xã hội và doanh nghiệp về sở hữu trí tuệ là xử lý gốc, không có nhận thức đúng sẽ không có đăng ký bảo hộ, không có khai thác, không tôn trọng quyền của người khác. Có nhận thức mới sinh ra nhu cầu và áp lực cải cách các hoạt động sở hữu trí tuệ. Do vậy, cần đưa sở hữu trí tuệ vào giáo dục phổ thông và đại học, truyền thông mạnh mẽ cho doanh nghiệp và xã hội; đồng thời hoàn thiện tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ, bổ sung chế tài đủ sức răn đe và chuyển mạnh quá trình thực thi sang môi trường số.
