Sự chuyển mình của loại cây trồng truyền thống này gắn liền với mô hình liên kết sản xuất của Tổ hợp tác trồng chuối lùn, nơi các tiến bộ khoa học kỹ thuật được áp dụng, vùng nguyên liệu được hình thành, và tư duy sản xuất của người dân đang thay đổi từng ngày.
Tổ hợp tác khơi dậy giống cây bản địa
Chuối lùn đã gắn bó với người Pa Kô Tà Rụt từ lâu, nhưng phần lớn được trồng manh mún trên rẫy hoặc vườn nhà. Thời gian trước, do canh tác tự phát, giống chuối dần thoái hóa, năng suất thấp và không đáp ứng được yêu cầu thị trường. Nhiều hộ bỏ mặc, khiến một loại cây bản địa dần bị lãng quên.
Nhận thấy giá trị của chuối lùn và tiềm năng tạo sinh kế từ loại cây truyền thống này, Tổ hợp tác trồng chuối lùn xã Tà Rụt được thành lập cách đây vài năm với 15 hộ tham gia. Từ đó, khoảng 20 ha chuối lùn được khôi phục theo hướng thâm canh, liên kết sản xuất bài bản hơn. Mô hình nhanh chóng tạo việc làm ổn định cho hàng chục phụ nữ đồng bào Pa Kô, những người trước đây vốn ít có cơ hội tiếp cận sản xuất hàng hóa.
Chuối lùn bản địa dễ trồng, ít sâu bệnh, thích nghi với khí hậu vùng đồi núi.
Đến nay, tổ hợp tác đã có 20 thành viên. Mỗi năm, hàng ngàn buồng chuối được thu hoạch, mang lại tổng thu nhập hơn 720 triệu đồng. Thành quả này đến từ sự thay đổi trong cách làm: các hộ đã được tập huấn kỹ thuật, học chăm sóc, thụ phấn đúng quy trình và ưu tiên phát triển giống chất lượng cao.
Từ sau các lớp tập huấn, bà con bắt đầu cày xới, mở rộng diện tích, xuống giống hàng ngàn gốc chuối lùn. Nhờ điều kiện khí hậu phù hợp và kỹ thuật canh tác mới, chuối sinh trưởng tốt, năng suất cải thiện rõ rệt. Tổ hợp tác đặt mục tiêu nâng diện tích lên 40 ha vào năm 2025, phấn đấu đưa chuối lùn trở thành sản phẩm hàng hóa chủ lực của địa phương.
Theo Hội Nông dân xã Tà Rụt, chuối lùn bản địa có nhiều ưu điểm: dễ trồng, ít sâu bệnh, thích nghi với khí hậu vùng đồi núi. Chuối cho thu hoạch sau 7-8 tháng, mỗi buồng gồm 8-10 nải, mỗi nải 12-16 quả, năng suất đạt 45-50 tấn/ha. Khi chín, vỏ và cuống chuối vẫn dày, cứng nên ít hư hỏng, thuận lợi cho vận chuyển xa.
Đem lại nguồn thu nhập bền vững cho phụ nữ Pa Kô
Với người dân Tà Rụt, chuối lùn mang lại thu nhập đáng kể. Chỉ sau một năm trồng, chuối đã cho buồng, mỗi gốc kéo dài thời gian thu hoạch từ 3 đến 5 năm. Chi phí đầu tư ban đầu dao động 50-80 triệu đồng/ha, nhưng lợi nhuận năm đạt khoảng 85 triệu đồng/ha sau khi trừ chi phí.
Những con số ấy cho thấy chuối lùn không chỉ là cây trồng truyền thống mà đang trở thành cây "xóa nghèo" ở Tà Rụt, góp phần tạo việc làm bền vững cho phụ nữ trong thôn bản.
Định hướng trong thời gian tới, xã Tà Rụt tiếp tục mở rộng diện tích chuối, xây dựng vùng nguyên liệu gắn với kinh tế hợp tác, đồng thời khôi phục nguồn giống bằng phương pháp nuôi cấy mô để đảm bảo chất lượng, phòng bệnh và ổn định năng suất. Xã cũng phối hợp huyện Đakrông mở thêm các khóa tập huấn kỹ thuật, khuyến khích hình thành thêm các tổ hợp tác để nâng cao tính liên kết và sức cạnh tranh.
Nhắc đến sự lan tỏa của mô hình chuối lùn, không thể không nói tới đóng góp của Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Tà Rụt, đã mang đến sự thay đổi nếp nghĩ, xóa bỏ định kiến giới và thúc đẩy phụ nữ mạnh dạn tham gia các mô hình kinh tế.
Từ 1.800 cây giống ban đầu, nhờ sự kết nối, hướng dẫn, đến nay toàn mô hình đã phát triển hơn 8.000 cây, trong đó hơn 6.000 cây đang cho buồng. Chuối lùn Tà Rụt đã được giới thiệu vào các cửa hàng OCOP, siêu thị Coopmart Đông Hà, tạo đầu ra ổn định và giúp các hộ dân có thêm nguồn thu bền vững. Những người từng e ngại nay đã dám nghĩ, dám làm, góp phần cải thiện kinh tế gia đình và đóng góp vào phát triển chung của xã.
Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Đakrông đánh giá mô hình chuối lùn của Tà Rụt là điểm sáng trong việc ứng dụng kỹ thuật và công nghệ vào sản xuất nông nghiệp. Không chỉ tạo giá trị kinh tế, mô hình còn thay đổi tư duy sản xuất của phụ nữ dân tộc thiểu số, tạo nền tảng để họ chủ động thoát nghèo và từng bước làm giàu.
Để sản phẩm chuối lùn có vị trí vững chắc trên thị trường, việc mở rộng kỹ năng cho người dân là yêu cầu cấp thiết. Tà Rụt đang cần thêm nhiều lớp tập huấn về thương mại điện tử: cách lập gian hàng trực tuyến miễn phí, cách quảng bá sản phẩm bản địa, quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc và kết nối các kênh tiêu thụ.
Việc tiếp cận các nền tảng số không chỉ giúp chuối lùn Tà Rụt mở rộng thị trường mà còn đưa hình ảnh sản phẩm bản địa đến gần hơn với người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh.
Ngoài ra, địa phương kỳ vọng có thêm sự hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Quảng Trị để tổ hợp tác có điều kiện phát triển chuỗi sản xuất, tạo động lực nhân rộng mô hình.
Chuối lùn trở thành cây chủ lực trong hành trình thoát nghèo của người dân Tà Rụt.
Từ một giống cây bản địa đang dần bị lãng quên, chuối lùn nay được "hồi sinh" và trở thành cây chủ lực trong hành trình thoát nghèo của người dân Tà Rụt. Sự thay đổi không chỉ đến từ đất đai hay kỹ thuật, mà còn từ tư duy của người trồng, đặc biệt là phụ nữ Pa Kô, những người đang từng bước biến chuối lùn thành sản phẩm đặc trưng của vùng cao Đakrông.
Với đà phát triển hiện tại và sự đồng hành của chính quyền, tổ chức hội, các chương trình hỗ trợ, chuối lùn bản địa Tà Rụt được kỳ vọng sẽ tiếp tục mở rộng diện tích, nâng tầm thương hiệu và mang lại thu nhập ổn định hơn cho cộng đồng.
