Khoa học và công nghệ - trụ cột của chuyển dịch năng lượng
Hơn một thập niên qua, ngành năng lượng Việt Nam đã có bước phát triển đáng kể: công suất điện được mở rộng nhanh, năng lượng tái tạo tăng trưởng mạnh, hiệu quả sử dụng năng lượng được cải thiện, độ tin cậy của lưới điện quốc gia nâng cao. Tuy nhiên, ngành vẫn đối mặt với nhiều thách thức: Phụ thuộc lớn vào nhiên liệu hóa thạch, tổn thất truyền tải - phân phối cao, công nghệ khai thác và sử dụng năng lượng tái tạo chưa đồng đều, trong khi áp lực giảm phát thải và bảo vệ môi trường ngày càng gia tăng.
Trước yêu cầu đó, Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác định phát triển năng lượng "nhanh và bền vững, đi trước một bước", gắn với bảo vệ môi trường, bảo đảm quốc phòng, an ninh, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả. KH&CN vì thế trở thành một trong những mũi nhọn chiến lược trong quá trình chuyển dịch năng lượng, từ nền kinh tế phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch sang nền kinh tế năng lượng sạch, thông minh và bền vững.
Chiến lược phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 (Quyết định 569/QĐ-TTg, ngày 11/5/2022) đã đưa "công nghệ năng lượng" vào nhóm 10 định hướng nghiên cứu chủ yếu của quốc gia, tập trung vào các hướng như năng lượng tái tạo, năng lượng thông minh, công nghệ tích trữ năng lượng tiên tiến và pin nhiên liệu.
Nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ năng lượng.
KC.05/21-30: Động lực thúc đẩy đổi mới công nghệ năng lượng
Trên cơ sở đó, Bộ KH&CN đã phê duyệt Chương trình KC.05/21-30 tại Quyết định 1217/QĐ-BKHCN ngày 01/7/2022. Mục tiêu của chương trình là ứng dụng và làm chủ các công nghệ tiên tiến trong khai thác, sản xuất và sử dụng năng lượng, hướng tới nâng cao chất lượng, độ an toàn, độ tin cậy và hiệu quả trong toàn chuỗi giá trị năng lượng, từ khai thác đến tiêu dùng.
Các hướng nghiên cứu trọng tâm bao gồm:
Ứng dụng công nghệ tiên tiến trong thăm dò, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng sơ cấp (than, dầu khí, khí tự nhiên) nhằm giảm phát thải và tăng hiệu suất;
Phát triển công nghệ khai thác và sử dụng năng lượng tái tạo (mặt trời, gió, sinh khối, hydro);
Nghiên cứu công nghệ lưu trữ năng lượng và lưới điện thông minh nhằm tăng độ ổn định, giảm tổn thất và thúc đẩy điện hóa nền kinh tế;
Ứng dụng chuyển đổi số và thiết bị giám sát thông minh trong sản xuất, phân phối và tiêu thụ năng lượng;
Nghiên cứu, thiết kế và vận hành an toàn lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu, cùng các ứng dụng công nghệ bức xạ và đồng vị phóng xạ trong công nghiệp, nông nghiệp, y tế và môi trường.
Về mục tiêu định lượng, chương trình đặt ra các chỉ tiêu cụ thể: Ít nhất 50% kết quả nghiên cứu được ứng dụng thực tiễn, trong đó 20% có khả năng thương mại hóa; 70% công nghệ, thiết bị, sản phẩm đạt trình độ tương đương khu vực và quốc tế; 50% nhiệm vụ có doanh nghiệp tham gia, gắn nghiên cứu với nhu cầu thị trường; 50% nhiệm vụ tham gia đào tạo sau đại học, đóng góp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.
Theo các nhà khoa học, để chương trình KC.05/21-30 đạt hiệu quả, cần tiếp tục: Tăng cường liên kết "4 nhà" (Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp); Tập trung làm chủ các công nghệ then chốt: năng lượng tái tạo, lưu trữ năng lượng, lưới điện thông minh, công nghệ số hóa năng lượng; Xây dựng mô hình năng lượng xanh tại địa phương, phù hợp điều kiện Việt Nam để nhân rộng; Hoàn thiện chính sách và thể chế khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu; Đẩy mạnh đào tạo và truyền thông về chuyển dịch năng lượng, tạo nền tảng cho xã hội xanh và tiết kiệm năng lượng.
Giai đoạn 2021 - 2030 được xem là thập kỷ bản lề để Việt Nam nâng cao năng lực KH&CN và thực hiện chuyển dịch năng lượng một cách toàn diện. Với việc triển khai đồng bộ chương trình KC.05/21-30, Việt Nam đang từng bước khẳng định quyết tâm làm chủ công nghệ năng lượng mới, hướng tới tương lai xanh, tự chủ và bền vững.
