Chuyển mình trên hành trình giảm nghèo bền vững ở Lâm Đồng

Từ hỗ trợ hạ tầng đến chuyển đổi tư duy sản xuất

Thời gian qua, giảm nghèo ở Lâm Đồng đã có sự thay đổi về chất, chuyển từ hỗ trợ ngắn hạn sang phát triển sinh kế bền vững, trao năng lực sản xuất và nâng cao khả năng tự chủ của người dân. Sự chuyển đổi này bắt đầu từ tư duy, phương thức tổ chức sản xuất và cách tiếp nhận KH&CN của cộng đồng. Nhờ đó, nhiều địa phương miền núi, vùng dân tộc thiểu số từng đối diện khó khăn kéo dài nay đã có diện mạo phát triển mới: cơ sở hạ tầng cải thiện, sinh kế ổn định hơn, và quan trọng nhất là người dân có khả năng tự hoạch định tương lai của chính mình thay vì chỉ trông chờ vào hỗ trợ.

Xã Phan Sơn từng là một trong những địa bàn khó khăn nhất của tỉnh, địa hình đồi núi phức tạp, điều kiện khí hậu khắc nghiệt và thiếu thốn cơ sở hạ tầng. Sản xuất nông nghiệp chủ yếu nhỏ lẻ, tự cung tự cấp, phụ thuộc vào thời tiết. Trong bối cảnh đó, nghèo đói không chỉ là thiếu thu nhập, mà còn là thiếu khả năng lựa chọn và chủ động tổ chức cuộc sống. Vòng lặp nghèo kéo dài chủ yếu vì người dân không có điều kiện tiếp cận vốn, kỹ thuật canh tác, thị trường, hoặc cơ hội mở rộng sản xuất.

Sự thay đổi chỉ bắt đầu khi chương trình giảm nghèo được thực hiện theo hướng lồng ghép, đồng bộ nhiều giải pháp: đầu tư hạ tầng giao thông liên thôn, kiên cố hóa thủy lợi, đưa điện sản xuất đến từng hộ, đi kèm với chuyển giao khoa học kỹ thuật và tổ chức lại sản xuất. Khi đường được mở, nước được dẫn về đồng ruộng, điều kiện sản xuất thay đổi, cơ hội học kỹ thuật và tiếp cận thị trường mới trở nên khả thi. Đặc biệt, phương pháp tập huấn kỹ thuật gắn với thực hành tại vườn đã giúp người dân hiểu được "làm đúng quy trình" và có thể áp dụng vào từng gốc cây, từng thửa ruộng.

Mô hình trồng cây ăn quả (bưởi, quýt, xoài, chuối cấy mô…), tái canh cà phê theo quy trình bảo tồn đất và dinh dưỡng, hay chăn nuôi theo hướng an toàn đã giúp nhiều hộ gia đình nâng cao năng suất và thu nhập. Không chỉ thay đổi phương thức sản xuất, sự chuyển biến còn đến từ nâng cao giáo dục và nguồn nhân lực địa phương: trường lớp được xây dựng khang trang, đội ngũ giáo viên trẻ là con em vùng cao quay về phục vụ quê hương. Điều đó tạo ra nền tảng quan trọng để tri thức và khoa học công nghệ lan tỏa bền vững, thay vì chỉ thực hiện trong một giai đoạn dự án.

Khoa học và công nghệ trở thành động lực phát triển sinh kế

Khoa học và công nghệ giữ vai trò quan trọng trong quá trình giảm nghèo bền vững tại Lâm Đồng. Các giải pháp kỹ thuật được áp dụng theo hướng phù hợp với điều kiện sản xuất của địa phương và khả năng tiếp nhận của người dân. Hệ thống tưới nhỏ giọt và tưới phun mưa điều áp giúp sử dụng nước hiệu quả hơn trong mùa khô; phân hữu cơ vi sinh và biện pháp che phủ đất góp phần cải thiện độ màu mỡ, hạn chế xói mòn và giảm chi phí đầu vào; quy trình thu hái và sơ chế được chuẩn hóa nhằm bảo đảm chất lượng nông sản sau thu hoạch. Những bước chuyển này cho thấy việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật đã tạo tác động trực tiếp đến năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp ở nhiều địa bàn của tỉnh.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc và quản lý quy trình sản xuất đã mở ra hướng đi mới cho nông sản địa phương. Nhiều hợp tác xã bắt đầu sử dụng nhật ký điện tử, mã vùng trồng, định vị GPS thửa đất và hồ sơ sản xuất để đáp ứng các tiêu chuẩn thị trường trong nước và xuất khẩu. Nhờ đó, người dân không chỉ bán sản phẩm, mà bán sản phẩm có chứng nhận và câu chuyện về nguồn gốc. Điều này tạo giá trị gia tăng và củng cố niềm tin thị trường.

Việc lồng ghép các chương trình, dự án trên địa bàn tỉnh được xem là một trong những yếu tố tạo hiệu quả rõ rệt trong công tác giảm nghèo. Giai đoạn 2021 - 2025, Lâm Đồng bố trí hơn 1.487 tỷ đồng cho Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, đồng thời kết hợp với nguồn lực từ xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Các nguồn vốn không được triển khai tách rời, mà được tổ chức thành chuỗi thống nhất, từ đầu tư hạ tầng và chuyển giao khoa học kỹ thuật đến xây dựng tổ nhóm nông dân, hợp tác xã, ký kết liên kết tiêu thụ và phát triển thị trường. Cách tiếp cận này giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, tăng khả năng tổ chức sản xuất của cộng đồng và giảm thiểu rủi ro tái nghèo khi thị trường biến động.

Kết quả giảm nghèo ở Lâm Đồng không chỉ được phản ánh qua tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 9,33% năm 2021 xuống còn khoảng 4,06% vào cuối năm 2024 và dự kiến còn 3,33% trong năm 2025, mà quan trọng hơn là sự chuyển biến về chất trong đời sống kinh tế của người dân. Nhiều hộ sau khi thoát nghèo đã tiếp tục nâng thu nhập, có tích lũy và chủ động lập kế hoạch phát triển sản xuất cho các vụ tiếp theo, hạn chế nguy cơ rơi trở lại nghèo khi gặp biến động. Điều này có được khi người dân giữ vai trò trung tâm trong quá trình thực hiện chương trình: tham gia đối ứng nguồn vốn, lựa chọn mô hình sinh kế phù hợp, sản xuất theo nhu cầu thị trường, tham gia tổ nhóm liên kết hoặc hợp tác xã và từng bước mở rộng quy mô theo khả năng của mình. Đây chính là nền tảng cho giảm nghèo bền vững, hướng tới hình thành cộng đồng có năng lực phát triển độc lập và lâu dài.

Giai đoạn 2026 - 2035, định hướng giảm nghèo tại Lâm Đồng không chỉ tiếp tục hỗ trợ sinh kế, mà chuyển mạnh sang xây dựng nền tảng phát triển kinh tế nông thôn tự chủ. Trước hết, tỉnh xác định việc lựa chọn mô hình sinh kế phải dựa trên đặc điểm sinh thái kinh tế của từng vùng, tránh áp dụng dàn trải hoặc theo phong trào. Ở những vùng đất dốc và khan hiếm nước sẽ ưu tiên các mô hình nông nghiệp hữu cơ kết hợp cây trồng che phủ; trong khi vùng có lợi thế khí hậu và hạ tầng lại tập trung phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn, gắn với chế biến và thương mại.

Cùng với đó, tỉnh nhấn mạnh ứng dụng nông nghiệp thông minh, từ công nghệ tưới tiết kiệm, cảm biến theo dõi độ ẩm đất, quản lý dinh dưỡng đến nhật ký điện tử và mã vùng trồng. Điều này không chỉ nhằm nâng năng suất, mà còn hướng tới đáp ứng yêu cầu minh bạch và truy xuất nguồn gốc tiêu chuẩn bắt buộc khi tham gia các thị trường khó tính và hệ thống phân phối lớn. Như vậy, khoa học công nghệ trở thành công cụ để nâng "chất lượng" của hộ nông dân, đưa sản phẩm từ quy mô hộ gia đình vào chuỗi giá trị rộng hơn.

Một trọng tâm nữa là phát triển hợp tác xã kiểu mới, coi đây là hạt nhân tổ chức sản xuất. Khác với mô hình hợp tác xã truyền thống chỉ làm dịch vụ đầu vào, hợp tác xã trong giai đoạn mới được yêu cầu phải có năng lực quản trị, tiếp thị, đàm phán và ứng dụng nền tảng số. Khi hợp tác xã đứng ra làm cầu nối, nông dân không còn bán sản phẩm đơn lẻ, mà tham gia các chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ ổn định, từ đó giảm rủi ro giá cả và thị trường.

Liên kết với doanh nghiệp tiếp tục được xác định là yếu tố quyết định. Doanh nghiệp tham gia từ đầu giúp chuẩn hóa quy trình kỹ thuật, định hình sản phẩm theo nhu cầu thị trường, bao tiêu sản phẩm và phát triển thương hiệu. Đây là cơ sở để nông dân "sản xuất có kế hoạch", thay vì phụ thuộc vào giá thị trường theo từng mùa vụ.

Giảm nghèo bền vững, là hành trình nâng năng lực. Khi người dân nắm được kỹ thuật, có tổ chức sản xuất, có liên kết thị trường và có niềm tin vào khả năng của chính mình, họ có thể tự đứng vững. Ở Lâm Đồng, sự chuyển đổi đó đang diễn ra từng ngày âm thầm nhưng mạnh mẽ từ chính những nương rẫy, khu vườn và cộng đồng nơi vùng cao nguyên.

Giảm nghèo bền vững ở Lâm Đồng là quá trình xây dựng năng lực phát triển ngay bên trong cộng đồng. Khi mô hình sinh kế phù hợp được lựa chọn đúng theo điều kiện từng vùng; khi khoa học kỹ thuật trở thành công cụ quen thuộc trong canh tác; khi hợp tác xã và doanh nghiệp hình thành chuỗi liên kết ổn định; và khi người dân giữ vai trò chủ thể trong tổ chức sản xuất, thì giảm nghèo không còn là hỗ trợ ngắn hạn, mà là tạo nền kinh tế tự chủ ở nông thôn. Sự chuyển đổi này diễn ra từng bước rõ ràng và vững chắc qua từng vụ mùa, từng hộ gia đình và từng cộng đồng. Đó cũng chính là nền tảng để Lâm Đồng hướng đến mục tiêu lâu dài: Tăng chất lượng sống, củng cố sức chống chịu trước biến động và hình thành động lực phát triển bền vững từ chính người dân trên vùng đất cao nguyên.