Hệ sinh thái AI bước vào giai đoạn tăng tốc
Báo cáo Đổi mới sáng tạo và Đầu tư vốn tư nhân Việt Nam 2025 ghi nhận các startup AI đang xuất hiện trong hầu hết lĩnh vực, từ y tế, tài chính, giáo dục đến sản xuất và logistics. Tốc độ lan tỏa nhanh của công nghệ cho thấy năng lực ứng dụng ngày càng rộng, đặc biệt trong xử lý dữ liệu, tự động hóa và tối ưu vận hành.
Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cũng đang phát triển theo hướng đa tầng. Các viện nghiên cứu, trường đại học, cơ quan nhà nước, doanh nghiệp lớn, startup và tổ chức quốc tế đều hiện diện trong chuỗi giá trị AI, tạo điều kiện để hình thành hệ sinh thái tương đối hoàn chỉnh từ nghiên cứu, thử nghiệm đến thương mại hóa.
Hoạt động nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam.
Theo báo cáo Vietnam’s AI Economy 2025, thị trường AI của Việt Nam tăng tốc nhờ sự kết hợp giữa nhu cầu lớn và lực lượng nhân lực trẻ trong lĩnh vực công nghệ. Việt Nam có lợi thế trong các bài toán bản địa hóa như xử lý tiếng Việt, thị giác máy tính, tự động hóa quy trình cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng như ứng dụng AI trong sản xuất.
AI được dự báo tạo ra tác động rất lớn đối với tăng trưởng kinh tế. Toàn cầu có thể ghi nhận tới 5 nghìn tỷ USD từ AI vào năm 2030; riêng Việt Nam có thể hưởng lợi khoảng 130 tỷ USD vào năm 2040 nếu triển khai đúng chiến lược và quy mô.
Cơ hội để Việt Nam dẫn dắt công nghệ mới
Dù hệ sinh thái có nhiều tiến triển, thị trường đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của AI. Tài liệu phân tích cho thấy thị trường này chưa thực sự hình thành, quy mô còn nhỏ và thiếu các nhà đầu tư dẫn dắt. Quy mô vốn có dấu hiệu thu hẹp, trong khi quỹ đầu tư chuyên nghiệp vẫn khan hiếm. Sự phối hợp giữa khu vực nhà nước và tư nhân còn hạn chế, và các nhà đầu tư quốc tế vẫn thận trọng với lĩnh vực công nghệ sâu tại Việt Nam.
Đặc thù của AI khiến những hạn chế này càng rõ rệt hơn. Các dự án AI cần vốn đầu tư lớn, thời gian phát triển dài và tỉ lệ rủi ro cao. Startup phải vượt qua một "vùng đệm" gồm thử nghiệm, hoàn thiện công nghệ, mở rộng quy mô, xây dựng hạ tầng tính toán. Nếu không có nguồn vốn mạo hiểm đủ mạnh, nhiều dự án khó đi tới giai đoạn thương mại hóa.
AI đang mở ra cơ hội tăng trưởng mới cho startup Việt Nam.
Đặc biệt vai trò của Nhà nước cần chia sẻ rủi ro với doanh nghiệp, lấp khoảng trống thị trường, thúc đẩy phát triển công nghệ chiến lược và thu hút dòng vốn tư nhân quốc tế. Đây là cách nhiều quốc gia như Israel, Hàn Quốc hay Singapore đã làm để phát triển hệ sinh thái công nghệ.
Một số mô hình hợp tác có thể triển khai gồm quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia phối hợp với quỹ địa phương; quỹ tư nhân đầu tư cùng cơ quan nhà nước để chia sẻ rủi ro; và hợp tác với các tổ chức quốc tế nhằm tận dụng nguồn lực tài chính, công nghệ và kinh nghiệm vận hành trên phạm vi toàn cầu.
Nếu tháo gỡ được các rào cản này, Việt Nam có thể đưa quy mô đầu tư mạo hiểm lên 3 tỷ USD vào năm 2030, vào nhóm 40 quốc gia dẫn đầu về đổi mới sáng tạo (GII) và top 45 hệ sinh thái khởi nghiệp (StartupBlink). Đây là những chỉ số quan trọng phản ánh sức hút của thị trường đối với nhà đầu tư và khả năng cạnh tranh của nền kinh tế số.
Việt Nam cũng có nhiều lợi thế để vươn lên trong chuỗi giá trị AI toàn cầu, lực lượng kỹ sư trẻ, khả năng tiếp nhận công nghệ nhanh, chi phí triển khai thấp và nhu cầu ứng dụng lớn trong doanh nghiệp vừa và nhỏ. Sự hình thành hệ sinh thái AI với sự tham gia của viện, trường, doanh nghiệp, startup tổ chức quốc tế tạo nền tảng quan trọng để phát triển từ nghiên cứu đến ứng dụng.
Để tận dụng cơ hội, Việt Nam cần sớm vận hành hiệu quả cơ chế đầu tư mạo hiểm có tính dẫn dắt. Nghị định 264/NĐ-CP quy định về quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và quỹ đầu tư mạo hiểm địa phương đã được ban hành, tạo nền tảng pháp lý để Nhà nước tham gia vai trò "vốn mồi", chia sẻ rủi ro và khơi thông nguồn lực cho các dự án công nghệ. Khi được triển khai đúng cách, các quỹ này không chỉ bổ sung nguồn vốn dài hạn cho startup AI mà còn có khả năng kéo theo dòng vốn tư nhân và quốc tế, tạo hiệu ứng lan tỏa cho toàn bộ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
Trong bối cảnh làn sóng AI toàn cầu đang diễn ra mạnh mẽ, việc hình thành hệ sinh thái đầu tư mạo hiểm đủ độ sâu và quy mô không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc. Việt Nam có lợi thế về nhân lực, thị trường và tốc độ tiếp cận công nghệ; điều quan trọng lúc này là biến các lợi thế đó thành năng lực cạnh tranh. Cơ chế đầu tư mạo hiểm, đặc biệt với vai trò chủ động của Nhà nước nếu được vận hành quyết liệt và minh bạch, sẽ trở thành động lực để startup Việt Nam phát triển những sản phẩm AI mang dấu ấn Việt, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và khẳng định vị thế quốc gia trong kỷ nguyên số.
