Sự thay đổi trong công nghệ đã buộc người làm báo cũng như giới quản lý phải xem lại những khái niệm quen thuộc. Ảnh: Thành Hoa
Trước mắt, có thể cùng nhau xác định một số nguyên tắc cơ bản nhưng lại thường bị hiểu nhầm để làm nền tảng cho việc sắp xếp báo chí.
Đầu tiên là sự thay đổi trong công nghệ đã buộc người làm báo cũng như giới quản lý phải xem lại những khái niệm quen thuộc. Ví dụ, với người đọc, đâu có ai phân biệt giữa “trang thông tin điện tử tổng hợp” và “báo điện tử” đâu. Người quản lý cứ khăng khăng bám lấy cái định nghĩa của mình trong khi cuộc sống nó vẫn diễn ra theo cách của nó thì làm sao việc quản lý đem lại hiệu quả như mong muốn.
Theo trang thống kê lưu lượng người xem Alexa, trong 10 trang web nhiều người vào xem nhất của Việt Nam chỉ có một tờ báo là VnExpress.net còn lại toàn là trang thông tin điện tử tổng hợp hay mạng xã hội. Cho dù số liệu của Alexa vẫn bị tranh cãi, bức tranh tổng thể 100 trang web nhiều người vào xem ở Việt Nam vẫn đáng lưu ý: người dùng vào đọc mà không cần biết thông tin họ thu nhận được là từ báo chí chính thống hay mạng xã hội hay trang tin tổng hợp. Đó là điều không ai tranh cãi.
Hệ lụy của tình hình này là gì? Đó là nếu chỉ loay hoay quản lý báo chí thì chỉ “quản” được một phần rất nhỏ dòng chảy thông tin của xã hội. Đó là phải xem thông tin là quan trọng; báo chí chỉ là kênh để chuyển tải thông tin.
Quản lý thông tin phải được hiểu là tạo ra thông tin kịp thời, chính xác và tạo ra sự tin cậy cao. Một khi đã có thông tin đúng thì bất kỳ kênh chuyển tải thông tin nào sai sự thật, người quản lý cứ xử phạt thật nặng hay truy tố ra tòa án.
Nếu đồng ý được điều đó thì câu chuyện báo chính, ấn bản phụ không còn quan trọng.
Khi Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ chủ trì một buổi họp báo sau phiên họp thường kỳ của Chính phủ, có lẽ ông không chú ý câu hỏi của phóng viên báo Tuổi Trẻ là tờ báo có cơ quan chủ quản là Thành Đoàn TPHCM. Ông cũng không quan tâm đến chuyện một câu hỏi khác của báo Phụ Nữ TPHCM có cơ quan chủ quản là Hội Phụ Nữ TPHCM. Nếu có ông chỉ cần biết báo Tuổi Trẻ hiện có số lượng độc giả vào loại lớn nhất nước còn báo Phụ Nữ TPHCM được nhiều bà nội trợ đọc. Đó là thực tế.
Với báo chí điện tử trên mạng Internet, sự việc còn được đẩy xa hơn một bước nữa khi với người đọc, đơn vị đọc của họ là bài báo chứ không còn là tờ báo nữa. Theo giới thiệu của bạn bè, theo dòng chảy thông tin, họ sẽ nhảy từ bài này qua bài khác mà có thể không để ý họ đang vào trang báo của ai để đọc nữa. Chính vì thế các trang tổng hợp thông tin hiện nay đang thu hút được số lượng người đọc cao hơn từng tờ báo riêng lẻ vì chúng tuyển chọn đăng các tin bài hay nhất của các báo. Nói cách khác Internet đã biến dòng chảy thông tin thành một siêu thị; kiểm soát các cửa hàng bán lẻ mà không chú ý đến các siêu thị thì chắc chắn không khả thi.
Điều thứ hai là vai trò của báo chí và từ đó, câu hỏi đặt ra là ai làm báo, ai không nên. Phải nói ngay như thế này: lãnh đạo bộ máy nào cũng mong muốn có được một phương cách để quản lý bộ máy bên dưới, không để người trong bộ máy che giấu điều xấu, và chỉ khoe lớn điều tốt. Người lãnh đạo một quốc gia lại càng cần biết điều gì đang xảy ra trên mọi miền đất nước, một cách khách quan, trung thực. Đó là chưa nói đến nhu cầu thông tin của người dân để ứng xử trong cuộc sống.
Thử hỏi ai làm tốt điều đó hơn báo chí? Nhưng nếu từng bộ phận trong bộ máy có trong tay các tờ báo, thử hỏi bức tranh tổng thể của bộ máy đó làm sao kỳ vọng trung thực và khách quan cho được. Rất dễ xảy ra tình trạng báo bộ này nói tốt cho bộ kia, che cho bộ nọ để cuối cùng tất cả đều vẽ nên bức tranh mà nhìn vào lãnh đạo nhà nước sẽ yên tâm.
Chính vì thế đã có rất nhiều ý kiến cho rằng nên giảm bớt việc các bộ, ngành ra báo, trừ các tạp chí chuyên ngành, phục vụ cho công tác chuyên môn. Nên để báo chí cho các hội đoàn, các tổ chức xã hội từ đó mới mong chúng đóng vai trò giám sát xã hội.
Từ đó mới thấy đúng là không thể dùng ngân sách bao cấp cho báo chí bởi báo chí khi đã nhận trợ cấp từ nhà nước thì làm sao kỳ vọng nó giữ vị thế khách quan. Chấm dứt trợ cấp cho báo chí đòi hỏi báo chí phải tôn trọng bạn đọc, xem bạn đọc là đối tượng để phục vụ.
