Hành trình trải nghiệm "Một đêm hóa sĩ tử" tại Văn Miếu Quốc Tử Giám.
Khó khăn từ vốn đến con người
Việt Nam hiện có hàng chục nghìn doanh nghiệp du lịch vừa và nhỏ, lực lượng đông đảo nhưng tiềm lực tài chính còn hạn hẹp. Ông Phạm Tiến Dũng, Tổng Giám đốc Công ty Du lịch Goldentour, Phó Chủ tịch Câu lạc bộ Lữ hành UNESCO Hà Nội, cho rằng kinh phí đầu tư là rào cản lớn nhất: "Quá trình chuyển đổi số tốn kém, trong khi các công ty trong nước chỉ có thể sử dụng phần mềm phổ biến, chưa đủ nguồn lực để xây dựng giải pháp chuyên sâu, tích hợp đa hệ thống."
Từ năm 2006, một số doanh nghiệp đã thử đặt hàng phần mềm riêng về kế toán, quản lý khách hàng, song khi đưa vào vận hành lại vướng lỗi kỹ thuật, không tương thích với hệ thống khác. Đến nay, đa số doanh nghiệp vẫn sử dụng phần mềm cơ bản như Misa hay Microsoft Office, tức mới chỉ dừng ở "ứng dụng tin học", chứ chưa đạt mức "chuyển đổi số" đúng nghĩa.
Cùng với thiếu vốn là thiếu nhân lực công nghệ. Ông Trần Trung Hiếu, Phó Giám đốc Sở Du lịch Hà Nội, thừa nhận dù các địa phương đã tổ chức tập huấn, chia sẻ ứng dụng AI, nhưng phần lớn cán bộ quản lý và nhân viên du lịch "vẫn chưa có chuyên môn sâu về chuyển đổi số".
Tỷ lệ cán bộ kỹ thuật hoặc chuyên trách CNTT còn thấp, dẫn đến việc ứng dụng công nghệ một cách hình thức, không tối ưu hóa hiệu quả đầu tư.
Thực tế cho thấy, nhiều địa phương đã có nỗ lực bước đầu. Hà Nội, Đà Nẵng, Quảng Ninh đều triển khai hệ thống vé điện tử, bản đồ số, trung tâm dữ liệu du lịch riêng. Nhưng theo Hiệp hội Du lịch Việt Nam, các nền tảng này "phát triển mạnh ai nấy làm", thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật chung và khả năng liên thông dữ liệu. Điều này không chỉ gây lãng phí mà còn khiến du khách phải cài quá nhiều ứng dụng khác nhau khi đi qua các điểm đến khác nhau.
Việt Nam vẫn chưa có nền tảng dữ liệu lớn toàn ngành du lịch - yếu tố cốt lõi để phân tích hành vi du khách, dự báo thị trường hay hoạch định chính sách. Doanh nghiệp muốn hiểu khách hàng cũng không có công cụ để khai thác thông tin tập trung, khiến hoạt động marketing và chăm sóc du khách chưa thật sự hiệu quả.
Hệ thống pháp lý cũng đang chưa theo kịp thực tế. Nhiều dịch vụ mới như chatbot, thuyết minh ảo, vé thông minh, thực tế tăng cường (AR/VR) hay nền tảng OTA nội địa chưa có quy định hoặc hướng dẫn vận hành rõ ràng. Việc thiếu chuẩn chung khiến các mô hình thử nghiệm bị "mắc kẹt" giữa ý tưởng và triển khai.
Theo ông Phạm Văn Thủy, Phó Cục trưởng Cục Du lịch quốc gia Việt Nam, để chuyển đổi số thật sự đi vào thực chất, ngành du lịch cần "đầu tư đồng bộ vào nền tảng số dùng chung toàn quốc, có khả năng tích hợp dữ liệu giữa trung ương, địa phương và doanh nghiệp."
Hệ thống này phải bao gồm dữ liệu về điểm đến, cơ sở lưu trú, vận tải, sự kiện, văn hóa, và được cập nhật theo thời gian thực, phục vụ đồng thời cho quản lý, hoạch định chính sách và nâng cao trải nghiệm du khách.
Việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho du lịch số là yêu cầu cấp thiết. Trong Luật Du lịch sửa đổi sắp tới, các chuyên gia đề xuất bổ sung quy định về quản lý và bảo vệ tài sản số, tiêu chuẩn kỹ thuật của nền tảng du lịch thông minh, cùng cơ chế chia sẻ dữ liệu giữa cơ quan quản lý và doanh nghiệp.
Ông Vũ Thế Bình, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam, nhấn mạnh: "Công nghệ 4.0 phải được đưa vào mọi khâu - từ số hóa điểm đến, vé điện tử, bản đồ tương tác đến AI, dữ liệu lớn hay VR/AR tại điểm tham quan. Đó không chỉ là xu hướng, mà là yêu cầu để Việt Nam cạnh tranh được với các nước trong khu vực."
Chuyển đổi số phải giữ được "hồn" văn hóa
Tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, nơi được xem là "trái tim" của văn hóa học thuật Việt Nam, công nghệ đang làm hồi sinh không gian truyền thống bằng những trải nghiệm số sinh động.
Từ sau đại dịch Covid-19, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu đã triển khai vé điện tử, mã QR tra cứu hiện vật, cơ sở dữ liệu số hóa và công nghệ 3D mapping.
Chương trình "Trải nghiệm đêm Văn Miếu" đưa du khách vào không gian lung linh của ánh sáng LED, nơi tòa Tiền đường trở thành màn hình khổng lồ trình chiếu câu chuyện "Tinh hoa đạo học".
Mới đây, chương trình "Một đêm hóa sĩ tử" với hành trình 5 phần từ "Ghi danh - Nhập đạo - Luận đạo - Khoa cử - Trọng đạo" đã tái hiện sống động hành trình khoa cử xưa qua công nghệ 3D, thực tế tăng cường và trí tuệ nhân tạo ngôn ngữ.
Nhờ áp dụng công nghệ, Văn Miếu đón hàng triệu lượt khách mỗi năm, tạo nguồn thu ổn định để tái đầu tư và bảo tồn di tích. Theo bà Nguyễn Liên Hương, Phó Giám đốc Trung tâm, "vấn đề không chỉ là đầu tư công nghệ mà là thay đổi cách nhìn nhận về quản lý di tích, liên tục sáng tạo để di sản luôn sống cùng thời đại."
Nhiều lễ hội lớn tại Hà Nội như gò Đống Đa, đền Hai Bà Trưng, đình Trường Lâm cũng đang áp dụng công nghệ 3D mapping để kể chuyện lịch sử theo hình thức bán thực cảnh. Ở đó, âm nhạc dân gian, hình ảnh 3D và ánh sáng hiện đại hòa quyện để truyền tải thông điệp văn hóa một cách gần gũi, hấp dẫn.
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu nhấn mạnh: chuyển đổi số trong văn hóa và du lịch không được đánh đổi bản sắc lấy công nghệ. GS.TS Từ Thị Loan, nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, cho rằng: "Mục tiêu của chuyển đổi số văn hóa không phải tự động hóa hay thương mại hóa, mà là giữ gìn và phát huy giá trị truyền thống trên nền tảng công nghệ mới. Đưa di sản lên không gian số phải đi cùng chuyển đổi tư duy bảo tồn, đảm bảo giá trị nguyên gốc không bị biến dạng."
Theo Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phan Tâm, chuyển đổi số trong văn hóa và du lịch là sự thay đổi toàn diện, trong đó con người là trung tâm. Để chuyển đổi số đi vào thực chất, cần đầu tư đồng thời cho hạ tầng, pháp lý và nguồn nhân lực số. Các trường đào tạo du lịch nên sớm đưa kỹ năng số, quản trị dữ liệu và ứng dụng công nghệ vào chương trình chính khóa; đồng thời mở rộng các lớp bồi dưỡng ngắn hạn cho cán bộ, doanh nghiệp và cộng đồng tại điểm đến.
Việc thành lập Quỹ hỗ trợ chuyển đổi số du lịch cũng được các chuyên gia đề xuất, nhằm giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn vay ưu đãi, đồng thời khuyến khích phát triển các nền tảng OTA nội địa, chiến dịch quảng bá số và sàn giao dịch du lịch trực tuyến quy mô quốc gia./.
