Đại biểu Nguyễn Thị Lan cho rằng, dự thảo Luật là đạo luật có tính mở đường, tạo nền tảng pháp lý cho một lĩnh vực công nghệ có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh quốc gia trong nhiều thập kỷ tới. Đại biểu cũng cho rằng, dự thảo đã tiếp cận một cách rất tiến bộ, như quản trị theo mức độ rủi ro; xây dựng hạ tầng, dữ liệu và môi trường thử nghiệm cho AI; đề cao đạo đức, trách nhiệm giải trình, đặc biệt định hình chính sách phát triển nhân lực một cách toàn diện, phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu thế quốc tế.
Đại biểu Nguyễn Thị Lan: Dự thảo Luật là đạo luật có tính mở đường cho lĩnh vực công nghệ có ý nghĩa quyết định với năng lực cạnh tranh quốc gia.
Mặc dù dự thảo Luật đã đề cập đến định hướng phát triển nhân lực AI (Điều 24) và phạm vi "nghiên cứu-đào tạo" (Điều 1), nhưng vẫn còn một số "điểm nghẽn" cần giải quyết: thủ tục mở ngành mới còn chậm, các trường đại học gặp khó khăn thu hút chuyên gia quốc tế, và chưa có chính sách mạnh mẽ để phát triển giảng viên AI.
Đại biểu đề nghị bổ sung vào Luật các cơ chế đặc thù cho giáo dục đại học, cho phép trường chủ động mở ngành mới; có chính sách thu hút chuyên gia quốc tế; và có cơ chế phát triển giảng viên, đặc biệt trong các ngành AI, dữ liệu, tự động hóa. Đồng thời, cần làm rõ phạm vi "AI phục vụ nghiên cứu, đào tạo" để bảo đảm hoạt động học thuật được thông thoáng. Đồng thời, đại biểu cũng lưu ý rằng nếu phạm vi "AI phục vụ nghiên cứu, đào tạo" không được làm rõ, có thể cản trở hợp tác giữa cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp, trong khi đây là một trong những động lực quan trọng phát triển nhân lực AI chất lượng cao.
Về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) tại Điều 22, ĐBQH Nguyễn Thị Lan đánh giá cao việc dự thảo đưa vào cơ chế sandbox bởi đây là công cụ quan trọng để thử nghiệm công nghệ mới trước khi triển khai rộng rãi. Tuy nhiên, Điều 22 hiện vẫn khá khái quát, chưa nêu rõ được đối tượng nào được tham gia; tiêu chí lựa chọn mô hình thử nghiệm; thời hạn thí điểm, trách nhiệm pháp lý khi xảy ra rủi ro và cơ chế bảo vệ dữ liệu... Vì vậy, đại biểu cho rằng nếu không làm rõ các nguyên tắc này ngay trong Luật, sandbox sẽ khó vận hành thực chất hoặc bị áp dụng thận trọng quá mức, khiến đổi mới sáng tạo bị chậm lại.
Đại biểu đề nghị, Luật cần quy định khung nguyên tắc rõ ràng loại hình AI được thử nghiệm; quyền và nghĩa vụ của đơn vị tham gia, bao gồm trường đại học, viện nghiên cứu và startup; thời hạn thử nghiệm; tiêu chí đánh giá rủi ro và cơ chế bồi thường.
Về Chiến lược quốc gia về AI (Điều 20), bà cho rằng, mặc dù dự thảo đã xây dựng khung định hướng đúng đắn, gồm phát triển công nghệ, hạ tầng, dữ liệu, nhân lực, nhưng nội dung hiện chưa xác định rõ các lĩnh vực ưu tiên chiến lược phù hợp với điều kiện Việt Nam. Đại biểu đề xuất cần xác định rõ các lĩnh vực ưu tiên như nông nghiệp, y tế, giáo dục, môi trường và quản trị công; đồng thời cần quy định nguyên tắc lựa chọn lĩnh vực trọng tâm và trách nhiệm của từng bộ, ngành trong triển khai chiến lược.
Các đại biểu Quốc hội cũng tập trung nhấn mạnh một nội dung có ý nghĩa nền tảng khi triển khai AI: xây dựng "văn hóa AI" lấy con người làm trung tâm, đảm bảo sự phát triển công nghệ luôn đi đôi với giá trị nhân văn và bản sắc văn hóa Việt Nam. Đại biểu Bùi Hoài Sơn đánh giá cao điều khoản về nguyên tắc đặt con người làm trung tâm, tôn trọng nhân phẩm, quyền con người, quyền riêng tư; bảo đảm lợi ích công cộng; đảm bảo an toàn, công bằng, minh bạch, không phân biệt đối xử; tuân thủ pháp luật, chuẩn mực đạo đức và giá trị văn hóa Việt Nam. Theo đại biểu, đây là lựa chọn hoàn toàn đúng đắn, bởi "công nghệ phải phục vụ con người chứ không thay thế con người". Đây cũng chính là nền tảng để xây dựng văn hóa AI, không chỉ là sử dụng công cụ, mà là hệ giá trị, chuẩn mực, lối sống và ứng xử trong một môi trường công nghệ ngày càng hiện đại.
Đại biểu Bùi Hoài Sơn thống nhất với nhận định của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường là nên cấu trúc lại các nguyên tắc theo nhóm: nhóm về con người và quyền, nhóm về an toàn - rủi ro, nhóm về đạo đức - pháp luật, nhóm về phát triển - hội nhập, nhằm tránh trùng lặp, tăng tính logic và dễ áp dụng cho các chủ thể triển khai. Đồng thời, nên cân nhắc bổ sung rõ nguyên tắc về trách nhiệm giải trình và khả năng truy xuất nguồn gốc đối với hệ thống AI, bảo đảm mọi hệ thống có thể được kiểm toán, giám sát trong suốt vòng đời hoạt động, nhất là trong các lĩnh vực nhạy cảm như báo chí, truyền thông, giáo dục, văn hóa.
ĐBQH Bùi Hoài Sơn cũng đề nghị, làm rõ hơn nội dung liên quan đến nhóm yếu thế: phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số… AI có thể vô tình tái tạo những định kiến giới, định kiến vùng miền, sắc tộc nếu dữ liệu huấn luyện chứa các định kiến đó. Do vậy, trong Điều 4 và các điều về bảo vệ người dùng, cần bổ sung yêu cầu đánh giá tác động văn hóa – xã hội và tác động đối với bình đẳng giới, đối với các nhóm dễ bị tổn thương trong quá trình thiết kế và vận hành hệ thống AI. Đồng thời, đại biểu bày tỏ tán thành với gợi ý của cơ quan thẩm tra về việc dự thảo Luật cần có quy định riêng về quyền của người sử dụng và người bị ảnh hưởng bởi hệ thống AI, như quyền được biết, quyền yêu cầu con người xem xét lại các quyết định tự động do AI đưa ra.
ĐBQH Bùi Hoài Sơn đề nghị dự thảo Luật cần nhấn mạnh hơn nội dung giáo dục về quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Đại biểu đề nghị dự thảo Luật cần nhấn mạnh hơn nội dung giáo dục về quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân trong môi trường AI; tôn trọng quyền tác giả, quyền liên quan và đạo đức sáng tạo khi ứng dụng AI trong lĩnh vực nghệ thuật. Đồng thời, cần chú trọng giáo dục năng lực thẩm mỹ, tư duy phản biện và khả năng phân biệt giữa nội dung do con người tạo ra với nội dung do AI tạo ra, nhằm tránh đánh đồng mọi giá trị và giữ gìn "cái hồn" của văn hóa.
Những ý kiến tại phiên thảo luận cho thấy sự đồng thuận cao về yêu cầu sớm hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo nhằm tạo dựng hành lang pháp lý đồng bộ, thúc đẩy phát triển và ứng dụng AI một cách an toàn, nhân văn và vì lợi ích chung.
Trong bối cảnh làn sóng công nghệ mới đang mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, việc chủ động chuẩn bị thể chế, nguồn lực và năng lực quản trị công nghệ sẽ giúp Việt Nam tận dụng tốt thời cơ, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và bảo đảm phát triển bền vững.
Luật Trí tuệ nhân tạo, khi được ban hành, được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng quan trọng để xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mạnh mẽ, đặt con người vào vị trí trung tâm và đưa đất nước tiến nhanh hơn trong kỷ nguyên số.
