Khơi dậy tiềm năng giống lúa mùa đặc sản
Huyết rồng, giống lúa mùa truyền thống nức tiếng một thời ở Đồng Tháp Mười vốn sinh trưởng tốt trên những vùng đất ngập lũ, nhiễm phèn. Đây là giống lúa có khả năng chịu khắc nghiệt bậc nhất, gắn bó lâu đời với cư dân khu vực biên giới Tây Ninh. Tuy nhiên, sau hàng chục năm canh tác liên tục mà không có cải tiến, giống lúa này ngày càng bị thoái hóa, năng suất giảm, chất lượng gạo không ổn định, cơm khô và cứng hơn trước. Diện tích trồng huyết rồng tại Tây Ninh vì thế thu hẹp nhanh chóng.
Cánh đồng lúa huyết rồng ứng dụng công nghệ cao.
Trong bối cảnh phần lớn nông dân chuyển sang các giống lúa cao sản, nhiều huyện vùng biên như Tân Hưng, Vĩnh Hưng không có điều kiện nước tưới ổn định lại buộc phải quay về phát triển những giống lúa mùa truyền thống. Thế nhưng nguồn lúa huyết rồng thuần chủng gần như không còn, khiến việc giữ giống gặp nhiều khó khăn.
Để cứu một giống lúa đặc sản đang dần biến mất, năm 2023, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Long An cũ phối hợp với Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) triển khai đề tài "Chọn lọc và thử nghiệm sản xuất giống lúa huyết rồng đạt tiêu chuẩn chất lượng cao, theo hướng hữu cơ". Dự án được thực hiện tại hai huyện Vĩnh Hưng và Tân Hưng trong giai đoạn 2023 - 2025.
Vụ đầu tiên (2023-2024), nhóm nghiên cứu triển khai mô hình với diện tích 0,5ha; sang vụ thứ hai (2024-2025), quy mô tăng lên 3ha. Điểm đặc biệt của dự án là việc xây dựng mô hình trồng lúa huyết rồng ứng dụng công nghệ cao trên diện tích 2ha. Toàn bộ các khâu gieo sạ, bón phân, phun thuốc đều được thực hiện bằng thiết bị bay không người lái (drone), nhằm đánh giá mức độ thích nghi của giống lúa mùa với công nghệ canh tác hiện đại.
Phục tráng giống lúa huyết rồng là bảo tồn, phát huy nguồn gen lúa mùa quý hiếm của quốc gia.
Nhóm nghiên cứu cho biết, từ tổng cộng 800 dòng lúa được thu thập tại địa phương và ngân hàng giống của Trường Nông nghiệp, nhóm nghiên cứu tiến hành khảo sát thực địa, loại bỏ các dòng không đáp ứng yêu cầu. Cuối cùng, chỉ 200 dòng ưu tú được giữ lại để khảo nghiệm sâu. Gạo của các dòng này cho cơm mềm, dẻo hơn rõ rệt, hàm lượng amylose chỉ 17%, thấp hơn nhiều so với gạo huyết rồng trước phục tráng (20-22%). Đây là ngưỡng amylose đặc biệt phù hợp cho gạo thơm mềm, không quá dính nhưng vẫn giữ độ dẻo tự nhiên.
Nhờ quá trình chọn lọc nghiêm ngặt và cải tiến kỹ thuật canh tác, năng suất giống huyết rồng sau phục tráng đã tăng đáng kể, đạt trung bình 4 tấn/ha - cao hơn mức 3-3,5 tấn/ha trước đây. Ứng dụng drone cũng giúp giảm lượng giống gieo sạ từ 70kg/ha xuống còn 50kg/ha, lượng phân bón hóa học giảm chỉ còn 25-30% so với lúa cao sản. Việc sử dụng chủ yếu phân hữu cơ giúp cây cứng hơn, hạn chế đổ ngã và cải thiện sức khỏe đất.
Kết quả phân tích cho thấy giống lúa sau phục tráng sở hữu nhiều đặc tính nông học nổi bật: thời gian sinh trưởng 4-5,5 tháng; chiều cao cây 120-130 cm; 1.000 hạt nặng 23-24g; gạo lức dài 7-7,2mm; năng suất dao động 3,5-4,5 tấn/ha. Hàm lượng protein đạt 8,5-9,5%, cao hơn nhiều giống lúa thương mại khác. Giống có mức kháng rầy nâu trung bình nhưng chống chịu mạnh với bệnh cháy lá - một lợi thế lớn trong điều kiện biến đổi khí hậu.
Cần đơn vị phát triển sản phẩm
Không chỉ dừng lại ở việc phục tráng thành công, nhóm nghiên cứu còn đánh giá chất lượng dinh dưỡng của gạo huyết rồng sau cải tiến. Mẫu gạo được gửi đến Tập đoàn Lộc Trời để kiểm tra chỉ số đường huyết (GI). Kết quả cho thấy GI chỉ ở mức 52-53, thấp hơn nhiều so với gạo trắng (60-80). Điều này khiến gạo huyết rồng trở thành lựa chọn lý tưởng cho người bị tiểu đường hoặc có nhu cầu kiểm soát đường huyết.
Từ nền tảng này, nhóm nghiên cứu đang định hướng phát triển gạo huyết rồng thành gạo mầm GABA - dòng gạo giàu axit gamma-aminobutyric, có lợi cho thần kinh, giấc ngủ và tim mạch. Đây là sản phẩm gạo dinh dưỡng có giá trị cao trên thị trường, mở ra cơ hội lớn để nâng tầm thương hiệu gạo đặc sản Tây Ninh.
Ngoài tiêu thụ trực tiếp, gạo huyết rồng còn có thể chế biến thành nhiều sản phẩm giá trị gia tăng như bún khô, bánh phở, nui, rượu vang… hoặc kết hợp với du lịch trải nghiệm vùng lúa mùa truyền thống. Tuy nhiên, thực tế sản xuất hiện nay cho thấy khâu tiêu thụ vẫn là điểm nghẽn quan trọng.
Theo nhóm nghiên cứu, thị trường lúa huyết rồng hiện chủ yếu do thương lái nhỏ lẻ thu mua. Còn một phần lúa mang tên "huyết rồng" trên thị trường lại được nhập từ Campuchia, sau đó xay xát và bán lại, gây nhiễu loạn thông tin và ảnh hưởng giá trị thương hiệu.
Nhiều loại gạo màu khác cũng "mượn danh" huyết rồng để tăng sức tiêu thụ, khiến người tiêu dùng khó phân biệt nguồn gốc, chất lượng thật. Chất lượng gạo huyết rồng sau phục tráng được đánh giá vượt trội hơn nhiều so với các loại gạo màu nhập khẩu.
Các phân tích của nhóm nghiên cứu cho thấy hàm lượng vi chất dinh dưỡng trong gạo huyết rồng cao vượt trội; độ dẻo và mềm cơm cũng thuộc hàng tốt nhất. Nhóm nghiên cứu đã phân tích hơn 1.000 giống trong ngân hàng giống của trường, nhưng chưa có giống nào vượt qua huyết rồng về độ dẻo. Nhiều người dân địa phương từ lâu vẫn xem huyết rồng như "lúa thảo dược".
Dù vậy, để xây dựng thương hiệu và nâng tầm giá trị kinh tế, giống lúa này cần sự tham gia của doanh nghiệp có năng lực dẫn dắt chuỗi giá trị. Một doanh nghiệp đủ mạnh có thể xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, áp dụng quy trình sản xuất hữu cơ, công nghệ cao, đầu tư dây chuyền chế biến sâu và đưa sản phẩm ra thị trường trong nước lẫn quốc tế với tiêu chuẩn rõ ràng.
Hiện Tây Ninh vẫn thiếu những doanh nghiệp như vậy, khiến gạo huyết rồng dù giàu tiềm năng nhưng chưa có đầu ra bền vững. Nông dân vì thế vẫn dè dặt mở rộng diện tích, còn các sản phẩm chế biến sâu thì gần như chưa hình thành.
Sự thành công của dự án phục tráng lúa huyết rồng đang mở ra cơ hội mới cho Tây Ninh. Nếu có sự vào cuộc của doanh nghiệp và sự đồng hành của Nhà nước trong xây dựng thương hiệu, gạo huyết rồng hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm chủ lực, mang bản sắc vùng đất ngập lũ, góp phần bảo tồn nguồn gen quý và nâng cao thu nhập cho người nông dân biên giới
