Khánh Hòa giảm nghèo bền vững từ trụ cột hợp tác xã

Từ lợi thế bản địa đến mô hình sinh kế quy mô

Tỉnh Khánh Hòa đang bước vào giai đoạn tăng tốc trong công cuộc giảm nghèo bền vững với quyết tâm chính trị mạnh mẽ và định hướng triển khai rõ ràng. Với tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh hiện còn 1,74% (tương đương 9.319 hộ), mục tiêu đặt ra là giảm tối thiểu 4.236 hộ nghèo, đưa tỷ lệ này xuống dưới 1% vào cuối năm 2025. Để đạt được mục tiêu này trong bối cảnh vùng biển, miền núi, dân tộc thiểu số có điều kiện kinh tế - xã hội chênh lệch, Khánh Hòa xác định khu vực kinh tế tập thể, nòng cốt là HTX chính là lực lượng giữ vai trò dẫn dắt.

Không chỉ còn là mô hình sản xuất quy mô nhỏ, HTX ngày nay đã trở thành điểm tựa kinh tế, tổ chức sản xuất chuyên nghiệp hơn, tạo việc làm ổn định, thúc đẩy thay đổi tư duy, và đặc biệt là cầu nối quan trọng giữa người dân với doanh nghiệp, thị trường và khoa học và công nghệ hiện đại. Trong đó, sự hỗ trợ chiến lược từ Liên minh Hợp tác xã Việt Nam (VCA) và Liên minh Hợp tác xã tỉnh Khánh Hòa đóng vai trò then chốt, vừa cung cấp nguồn lực truyền thống, vừa trang bị kiến thức về KH&CN cho người dân để tham gia vào nền kinh tế thị trường một cách tự tin và chủ động.

Tại các huyện miền núi, đặc biệt là Khánh Sơn, thành quả giảm nghèo được nhìn thấy rõ nhất. Từ chỗ sản xuất manh mún, dựa nhiều vào kinh nghiệm và điều kiện tự nhiên, nhiều địa phương đã hình thành vùng chuyên canh cây ăn quả chất lượng cao. Khí hậu mát, lượng mưa ổn định và đất đỏ bazan đã tạo điều kiện để sầu riêng, măng cụt, bơ và mít trở thành cây trồng chủ lực.

Liên minh HTX tỉnh đóng vai trò thúc đẩy thành lập và phát triển các HTX cây ăn quả, liên kết các hộ trồng theo quy mô lớn hơn, đảm bảo sự đồng bộ từ giống, kỹ thuật chăm sóc, phòng trừ dịch bệnh cho đến thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm. Nhờ đó, bài toán lớn nhất của người nghèo là đầu ra sản phẩm được giải quyết từng bước.

Nhiều HTX đã trở thành lực lượng kinh tế quan trọng tại địa phương, nâng thu nhập và cải thiện đời sống của hàng trăm thành viên. Tiêu biểu như: HTX Điền Thanh, HTX cây ăn quả Sơn Bình, HTX sầu riêng hữu cơ Sơn Trung, HTX nông nghiệp xanh Thành Sơn, Tổ hợp tác Ba Cụm Bắc, Ba Cụm Nam, Tổ hợp tác sầu riêng Dốc Gạo.

Đặc biệt, vai trò của HTX trong việc giúp nông sản bước vào chuỗi giá trị toàn cầu được thể hiện rõ ràng. Trong số 15 chủ thể được cấp mã số vùng trồng để xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, có 13 chủ thể là HTX và tổ hợp tác. Điều này cho thấy, muốn bước ra thị trường quốc tế, người nông dân không thể đi một mình họ phải đi theo tổ chức kinh tế cộng đồng, có tiêu chuẩn chung, quy trình chung và thương hiệu chung.

Song song với xuất khẩu, việc đưa nông sản vào hệ thống phân phối hiện đại trong nước cũng được triển khai mạnh. Sở Công Thương và Liên minh HTX tỉnh tổ chức các phiên kết nối, trưng bày và giới thiệu sản phẩm tại siêu thị. Điển hình, bưởi da xanh của HTX Hiệu Linh đã đạt tiêu chuẩn VietGAP và OCOP, mỗi tháng cung ứng hơn 4 tấn cho siêu thị Coopmart Nha Trang, sản lượng năm 2025 tăng gấp đôi so với năm 2024. Khi sản phẩm có mặt tại siêu thị, giá trị và uy tín của HTX tăng lên, kéo theo sự thay đổi tư duy sản xuất của người dân từ tự phát sang tiêu chuẩn hóa.

Công nghệ trở thành động lực mới

Trong thời đại kinh tế số, giảm nghèo không chỉ là làm ra sản phẩm mà là biết đưa sản phẩm đi đúng thị trường. Nhận thức được điều đó, Liên minh HTX tỉnh đã phối hợp với Viện Phát triển Kinh tế hợp tác tổ chức các khóa đào tạo thương mại điện tử (TMĐT) cho thành viên HTX và hộ dân vùng miền núi.

Tại các lớp tập huấn, học viên được tiếp cận những kỹ năng rất thực tế, từ việc quay video và chụp ảnh sản phẩm bằng điện thoại, viết nội dung giới thiệu sản phẩm một cách hấp dẫn, đến kỹ năng livestream bán hàng và quản lý đơn hàng, thanh toán trực tuyến. Đây chính là những công cụ giúp người dân miền núi, vốn trước đây chỉ quen bán hàng theo phương thức truyền thống, có thể chủ động quảng bá sản phẩm của mình, tiếp cận người mua trực tiếp mà không phụ thuộc vào thương lái hay chợ phiên như trước. Những kỹ năng này giúp xóa bỏ "khoảng cách địa lý" rào cản lớn nhất của vùng núi trong tiếp cận thị trường.

Một ví dụ tiêu biểu là HTX Điều hữu cơ Truecoop. Đơn vị đã áp dụng mã QR để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, sử dụng GPS để định vị vùng nguyên liệu và quản lý hồ sơ nông dân trên phần mềm số. Nhờ đó, chi phí quản lý giảm khoảng 20%, chất lượng sản phẩm ổn định và minh bạch hơn. Không dừng lại ở nguyên liệu thô, HTX đã đầu tư Nhà máy BioFactory để chế biến sâu, giúp giá trị sản phẩm tăng từ 2 đến 3 lần.

Đến nay, hàng ngàn hộ dân tộc thiểu số đã trở thành thành viên liên kết, có thu nhập ổn định hơn nhờ được bao tiêu sản phẩm hữu cơ với giá ổn định. Quan trọng hơn, người dân chuyển từ "sản xuất dựa vào kinh nghiệm" sang sản xuất dựa vào tiêu chuẩn, từ "bán nguyên liệu thô" sang "bán sản phẩm có thương hiệu".

Điều quan trọng nhất mà HTX mang lại không chỉ là đầu ra hay công nghệ, mà là chuyển đổi tư duy sản xuất của người dân. Khi tham gia HTX, người dân hiểu rằng để tồn tại trên thị trường, sản phẩm phải có chất lượng, phải có câu chuyện, phải có sự khác biệt.

HTX tạo ra môi trường học tập cộng đồng: người dân học kỹ thuật từ nhau, chia sẻ kinh nghiệm, cùng tuân thủ quy trình và cùng hưởng lợi. Đây chính là nội lực phát triển yếu tố quyết định để giảm nghèo bền vững.

Thực tiễn tại Khánh Hòa cho thấy, HTX không chỉ đơn thuần là một mô hình liên kết sản xuất, mà đã trở thành một cấu trúc xã hội có khả năng tập hợp và điều phối nguồn lực một cách hiệu quả. Đây chính là không gian mà sức mạnh của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân được kết nối theo cùng một mục tiêu: tạo sinh kế bền vững, nâng cao thu nhập và cải thiện chất lượng cuộc sống ngay từ cơ sở.

Khi mỗi thành viên trong HTX cùng tuân thủ các chuẩn mực chung về chất lượng, quy trình và minh bạch thông tin, sự liên kết trong sản xuất không còn mang tính hình thức, mà trở thành năng lực cạnh tranh thực sự của cộng đồng. Điều này giúp người dân không chỉ có đầu ra ổn định cho nông sản, mà còn hình thành thói quen sản xuất có kế hoạch, có chiến lược và có sự tính toán dài hạn.

Quan trọng hơn, khi cộng đồng cùng chia sẻ tri thức, kinh nghiệm và trách nhiệm, giảm nghèo không còn dừng lại ở việc thoát nghèo theo từng hộ, mà là nâng cao năng lực phát triển của cả cộng đồng. Lúc này, giảm nghèo không còn là nhiệm vụ phải thực hiện, mà trở thành một tiến trình tự nhiên của phát triển dựa trên nội lực và tri thức.

Khánh Hòa đang đi đúng hướng. Nếu mô hình HTX tiếp tục được duy trì nhất quán và mở rộng theo nguyên tắc liên kết, chuẩn hóa, sáng tạo, HTX sẽ không chỉ là trụ cột hỗ trợ giảm nghèo, mà còn là hạt nhân của một nền kinh tế nông thôn thông minh, có khả năng thích ứng với biến động thị trường, cạnh tranh công bằng và hội nhập bền vững với các chuỗi giá trị khu vực và quốc tế. Đây chính là nền tảng quan trọng để Khánh Hòa trở thành điểm sáng về phát triển nông thôn mới trong giai đoạn tới.