Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: Động lực chính của mô hình tăng trưởng mới

Quan điểm nhất quán của Đảng: Khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu

Trong suốt tiến trình đổi mới, Đảng ta luôn khẳng định: Phát triển khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Cương lĩnh 2011, Hiến pháp năm 2013 và Văn kiện Đại hội XII, XIII đều xác định rõ vai trò của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu xây dựng chiến lược phát triển khoa học và công nghệ phù hợp với xu thế toàn cầu và thực tiễn Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững, thích ứng với Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đảng xác định cần phát triển đồng bộ các lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, khoa học xã hội và nhân văn, khoa học lý luận chính trị, nhằm tạo nền tảng tri thức và phương pháp luận toàn diện cho sự nghiệp phát triển đất nước. Đồng thời, xác định đầu tư cho nhân lực khoa học và công nghệ là đầu tư cho phát triển bền vững, trực tiếp nâng tầm trí tuệ và sức mạnh của dân tộc. Xác định phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, đồng bộ thể chế, chính sách ứng dụng, phát triển khoa học và công nghệ. Nâng cao năng lực hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, cơ cấu lại các chương trình nghiên cứu khoa học và công nghệ theo hướng lấy doanh nghiệp làm trung tâm, lấy phục vụ hiệu quả sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc làm mục tiêu. Nhà nước cần ưu tiên nguồn lực quốc gia để đầu tư, đồng thời khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển và nâng cao đồng bộ tiềm lực khoa học và công nghệ của đất nước.

40 năm đổi mới – Nền tảng vững chắc cho giai đoạn phát triển mới

Theo Dự thảo Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Từ một quốc gia nghèo, thiếu lương thực, chúng ta đã vươn lên trở thành nước đang phát triển có thu nhập trung bình, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ rệt; đất nước có cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế chưa từng có.

Đóng góp vào thành tựu đó, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo giữ vai trò trụ cột, góp phần nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia. Dự thảo Báo cáo nêu rõ: "Lĩnh vực khoa học và công nghệ và đổi mới sáng tạo đã đạt được nhiều kết quả mới. Nhận thức rõ và đã đề ra nhiều giải pháp thực hiện quan điểm "khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu", là "động lực then chốt" để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại. Hợp tác và hội nhập quốc tế về khoa học và công nghệ được tăng cường. Xác định rõ nội dung đổi mới sáng tạo trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, qua đó, thúc đẩy sự phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo".

Hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia hình thành và phát triển; Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) của Việt Nam liên tục nằm trong nhóm dẫn đầu các nước có thu nhập trung bình thấp; hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo phát triển nhanh, nhiều doanh nghiệp công nghệ Việt Nam đã vươn tầm khu vực và thế giới. Thị trường khoa học và công nghệ hình thành và phát triển tích cực, từng bước kết nối với thị trường khu vực và quốc tế, tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp, viện, trường và nhà khoa học thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Khoa học xã hội và nhân văn đã góp phần quan trọng trong hoạch định đường lối, chính sách, phát triển hệ giá trị văn hóa mới, nâng cao dân trí, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Khoa học tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ đóng góp thiết thực trong hiện đại hóa sản xuất, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp chế tạo, năng lượng, vật liệu mới, nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ thông tin và chuyển đổi số.

Đặc biệt, khoa học và công nghệ đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, là nền tảng của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và chuyển đổi số quốc gia. Các ngành công nghiệp điện tử, viễn thông, nông nghiệp công nghệ cao, logistics, năng lượng tái tạo, y sinh, vật liệu mới… đều mang đậm dấu ấn đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, dự thảo Báo cáo cũng chỉ rõ, trong phát triển khoa học và công nghệ vẫn còn nhiều nút thắt, điểm nghẽn mang tính hệ thống, đặc biệt là cơ chế quản lý, phân bổ nguồn lực và cơ chế tài chính, cần được tháo gỡ một cách đồng bộ, dứt điểm.

Tiếp tục đổi mới tư duy, phát huy sức mạnh khoa học và công nghệ trong giai đoạn mới

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV xác định rõ định hướng: "Xác lập mô hình tăng trưởng mới với mục tiêu nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nền kinh tế; lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính; tạo ra sức sản xuất và phương thức sản xuất mới chất lượng cao, trọng tâm là kinh tế dữ liệu, kinh tế số". Đây là định hướng then chốt cho giai đoạn phát triển mới, nhằm tạo đột phá về năng suất và sức cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy hình thành các cực tăng trưởng mạnh, các đặc khu kinh tế thế hệ mới ngang tầm khu vực và toàn cầu. Văn kiện cũng nhấn mạnh việc thực hiện đồng bộ bốn chuyển đổi chiến lược: chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng và chuyển đổi cơ cấu, chất lượng nguồn nhân lực.

Dự thảo Báo cáo cũng đưa ra một số dự báo tình hình trong nước, nền kinh tế Việt Nam có thể đạt tốc độ tăng trưởng bình quân hai con số giai đoạn 2026–2030; GDP bình quân đầu người đến năm 2030 dự kiến đạt khoảng 8.500 USD, quy mô GDP đạt 900 tỷ USD, đưa Việt Nam bước vào nhóm nước có thu nhập trung bình cao. Đến năm 2045 nền kinh tế phát triển nhanh và bền vững dựa chủ yếu vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Tốc độ tăng trưởng GDP giai đoạn 2030-2045 tiếp tục duy trì mức cao, quy mô GDP năm 2045 sẽ đạt khoảng 2.500 tỉ USD. Nền kinh tế vận hành theo phương thức của kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Để đạt được mục tiêu, một trong những định hướng được xác định trong giai đoạn tới là đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện địa hóa lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính. Tiếp tục đẩy mạnh phát triển kinh tế nhanh và bền vững, tăng cường thực hiện ba đột phá chiến lược và các mô hình, phương thức phát triển kinh tế mới. Tập trung thực hiện đồng bộ, hiệu quả các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030. Cùng với đó, "Phát triển mạnh khoa học và công nghệ phục vụ yêu cầu thúc đẩy đổi mới sáng tạo, để khoa học và công nghệ thực sự trở thành động lực hàng đầu, đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế nhanh và bền vững trong giai đoạn tới. Tập trung phát triển, hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng chiến lược đồng bộ, nhất là hạ tầng giao thông, hạ tầng số, hạ tầng xanh".

Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV đang được lấy ý kiến rộng rãi trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, thể hiện tầm nhìn chiến lược và khát vọng phát triển đất nước trong thời kỳ mới – thời kỳ Việt Nam bước vào quỹ đạo công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển nhanh, bền vững, với khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính của mô hình tăng trưởng mới.