Đa dạng hóa sinh kế gắn với khoa học và công nghệ
Sau khi sáp nhập địa giới hành chính theo Nghị quyết của Quốc hội, tỉnh Khánh Hòa mới có diện tích hơn 8.555 km² với hơn 2,24 triệu dân. Từ ngày 01/7/2025, toàn tỉnh có 9.319 hộ nghèo, chiếm 1,74% tổng số hộ dân. Mục tiêu đặt ra là đến cuối năm 2025 giảm 4.236 hộ nghèo, đưa tổng số hộ nghèo còn khoảng 5.083 hộ, tương đương 0,94%. Đây là nhiệm vụ quan trọng trong Kế hoạch thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững năm 2025 và là bước chuẩn bị cho giai đoạn 2026-2030 khi tỉnh phấn đấu giảm trung bình 0,5- 1% hộ nghèo mỗi năm theo chuẩn nghèo đa chiều mới.
Những năm gần đây, Khánh Hòa đã triển khai hàng loạt chính sách giảm nghèo theo hướng bền vững, lồng ghép đồng bộ với xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng khó khăn. Hạ tầng thiết yếu được ưu tiên đầu tư: từ đường giao thông liên thôn, công trình điện nước, trường học, trạm y tế cho đến hạ tầng thông tin. Việc đảm bảo kết nối internet tới các thôn, xã miền núi không chỉ phục vụ học tập và tiếp cận dịch vụ công, mà còn tạo nền tảng quan trọng cho chuyển đổi số trong sản xuất và tiêu thụ nông sản.
Trên cơ sở hạ tầng ngày càng hoàn thiện, tỉnh đẩy mạnh phát triển sinh kế dựa trên lợi thế tự nhiên của từng vùng.
Ở khu vực khí hậu mát và đất phù hợp, cây ăn quả giá trị cao như sầu riêng, bơ, mít được phát triển theo hướng hàng hóa, ứng dụng hệ thống tưới nhỏ giọt, bón phân theo công thức, theo dõi độ ẩm và dinh dưỡng bằng cảm biến để kiểm soát chất lượng.
Ở vùng bán sơn địa, các mô hình nuôi dê, nuôi bò sinh sản theo nhóm hộ được triển khai, kết hợp trồng cỏ năng suất cao và sử dụng kỹ thuật thú y tiên tiến. Các vùng ven biển tiếp tục mở rộng nuôi trồng thủy sản ứng dụng quan trắc môi trường nước và công nghệ sục khí tiết kiệm năng lượng, giúp giảm rủi ro mùa vụ.
Mô hình trồng sầu riêng giúp bà con thoát nghèo.
Đáng chú ý, công nghệ sau thu hoạch và chế biến quy mô nhỏ được xem là khâu tạo giá trị gia tăng then chốt. Việc đưa vào sử dụng máy sấy nhiệt thấp, kho mát, đóng gói có truy xuất nguồn gốc đã giúp kéo dài thời gian bảo quản, nâng tiêu chuẩn hàng hóa và mở rộng thị trường tiêu thụ. Nếu trước đây, nông sản vùng miền núi chủ yếu bán tươi theo mùa, dễ bị ép giá, thì nay các sản phẩm đã bắt đầu xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử, cửa hàng nông sản sạch và chuỗi thực phẩm an toàn. Từ đó, người dân không còn phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái, giá trị sản phẩm được nâng lên rõ rệt.
Một trong những thay đổi đáng chú ý trong cách tiếp cận giảm nghèo của Khánh Hòa là đưa thương mại điện tử vào chuỗi tiêu thụ nông sản. Các hợp tác xã, tổ hợp tác và nhóm hộ nông dân không chỉ được hướng dẫn tạo mã QR để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, mà còn được tập huấn ghi chép nhật ký sản xuất trên nền tảng điện tử, quảng bá nông sản thông qua mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử, đồng thời kết nối trực tuyến với doanh nghiệp thu mua tại các đô thị lớn. Nhờ vậy, sản phẩm của người dân không còn phụ thuộc vào kênh tiêu thụ truyền thống, giảm chi phí trung gian và hạn chế tình trạng bị ép giá trong các thời điểm cao điểm thu hoạch. Quan trọng hơn, việc hiện diện trên các nền tảng số giúp nông sản địa phương từng bước tiếp cận những thị trường có tiêu chuẩn cao hơn, nâng tầm giá trị và hình thành thói quen sản xuất kinh doanh gắn với yêu cầu minh bạch, truy xuất và chất lượng ổn định.
Song hành với phát triển sinh kế, Khánh Hòa coi đào tạo nghề và nâng cao năng lực kinh tế hộ gia đình là yếu tố quyết định sự bền vững. Các lớp tập huấn được tổ chức ngay tại xã, thôn với phương pháp cầm tay chỉ việc, nội dung tập trung vào kỹ thuật canh tác, ghi chép chi phí, quản lý đầu vào đầu ra, phân tích hiệu quả sản xuất và kỹ năng tiếp cận thị trường. Việc hình thành các nhóm nông dân nòng cốt đóng vai trò chia sẻ kinh nghiệm trong cộng đồng góp phần quan trọng để thay đổi tập quán sản xuất và tạo niềm tin nội sinh.
Đặc biệt, chuyển đổi số trong tiêu thụ nông sản đang mở ra hướng đi mới cho giảm nghèo. Hợp tác xã và nhóm hộ được hướng dẫn tạo mã QR truy xuất nguồn gốc, cập nhật nhật ký sản xuất, quảng bá trên mạng xã hội và tham gia sàn thương mại điện tử. Điều này không chỉ tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp địa phương mà còn giúp người dân tiếp cận thị trường ổn định hơn, giảm thiểu rủi ro biến động giá cả.
Cùng với đó, tỉnh tiếp tục thực hiện chính sách an sinh xã hội bảo đảm 100% trẻ em thuộc hộ nghèo được đến trường đúng độ tuổi; hộ nghèo, cận nghèo được hỗ trợ tiếp cận dịch vụ y tế, nước sinh hoạt hợp vệ sinh và các dịch vụ xã hội cơ bản khác. Đây là nền tảng để giảm nghèo không chỉ về thu nhập mà về mức sống, cơ hội phát triển và khả năng tự vươn lên.
Khánh Hòa đặt mục tiêu giảm nghèo đa chiều xuống dưới 1% vào cuối năm 2025.
Cần một hệ sinh thái cùng hành động
Bốn nhóm giải pháp mà Khánh Hòa triển khai được thiết kế theo hướng liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - hợp tác xã - cộng đồng. Đây là sự thay đổi quan trọng về cách thức tổ chức thực hiện giảm nghèo, chuyển từ mô hình hỗ trợ đơn lẻ sang mô hình "chuỗi giá trị". Thay vì Nhà nước làm thay hoặc làm một mình, các chủ thể trong hệ sinh thái phát triển nông thôn cùng tham gia, bổ sung vai trò cho nhau, tạo dòng chảy giá trị liên tục từ sản xuất đến tiêu thụ.
Nhà nước giữ vai trò "kiến tạo và dẫn dắt", thông qua xây dựng cơ chế, bố trí hạ tầng và xác lập các chuẩn mực kỹ thuật. Các dự án và tiểu dự án thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia được lồng ghép theo vùng, theo sản phẩm chủ lực và theo khả năng lan tỏa. Việc lồng ghép này giúp tránh tình trạng nguồn lực bị phân tán, trùng lặp đầu tư hoặc thiếu kết nối giữa hạ tầng - sản xuất - thị trường, vốn là những điểm nghẽn thường gặp trong giảm nghèo giai đoạn trước.
Trong khi đó, doanh nghiệp được coi là xương sống của chuỗi giá trị. Sự tham gia của doanh nghiệp vào quy trình sản xuất - bao tiêu - chế biến - phân phối giúp người dân thoát nghèo. Khi doanh nghiệp cam kết tiêu thụ và hỗ trợ chuẩn hóa quy trình sản xuất, người dân có đầu ra ổn định, sản phẩm đáp ứng được yêu cầu chất lượng và có khả năng tham gia vào các kênh phân phối hiện đại. Ngược lại, doanh nghiệp cũng được hưởng lợi từ nguồn nguyên liệu ổn định, chi phí thu mua thấp và khả năng truy xuất minh bạch, phù hợp với yêu cầu thị trường.
Hợp tác xã đóng vai trò "xương sống ở cơ sở". Đây là đơn vị giúp tổ chức sản xuất thống nhất, triển khai kỹ thuật, quản lý thiết bị dùng chung, kiểm soát chất lượng và làm cầu nối giữa hộ nông dân và doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp là đầu ra và Nhà nước là nền tảng cơ chế, thì hợp tác xã chính là nơi chuyển hóa các chính sách và hỗ trợ thành năng lực sản xuất thực tế.
Cộng đồng đặc biệt là nhóm nòng cốt tại thôn, xã giữ vai trò duy trì tính bền vững. Đây là lực lượng dẫn dắt thay đổi tập quán, duy trì quy ước sản xuất an toàn, bảo vệ môi trường và lan tỏa kinh nghiệm thành công trong dân. Giảm nghèo chỉ bền vững khi cộng đồng tự vận hành được chính mô hình sinh kế của mình.
Khi bốn chủ thể này hoạt động trong cùng một cơ chế liên kết, chuỗi giảm nghèo không còn dừng ở việc cho người dân công cụ hay hỗ trợ trước mắt, mà hướng tới xây dựng năng lực tự vươn lên, sản xuất theo tiêu chuẩn và tham gia vào thị trường có giá trị cao. Chính cách tiếp cận theo chuỗi, có doanh nghiệp đồng hành và hợp tác xã đứng ở trung tâm, đã tạo ra sự thay đổi căn bản: từ hỗ trợ sang trao năng lực; từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất có tổ chức; từ tư duy "được hỗ trợ" sang tư duy "cùng tham gia và cùng hưởng lợi".
Với cách tiếp cận đồng bộ, dữ liệu hóa, dựa trên khoa học và sự đồng lòng của người dân, mục tiêu giảm nghèo đa chiều xuống dưới 1% vào cuối năm 2025 không chỉ là chỉ tiêu thống kê, mà là bước tiến quan trọng trong quá trình xây dựng một nền kinh tế nông thôn hiện đại, bền vững và giàu tính tự chủ. Thành quả này cũng là cơ sở để Khánh Hòa tự tin bước vào giai đoạn phát triển mới, hướng tới vai trò trung tâm vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên trong những năm tới.
