Chương trình đặt ra hàng loạt câu hỏi lớn: Làm thế nào để phát hiện, nuôi dưỡng và trọng dụng người tài? Làm sao để Việt Nam thật sự có "mùa vàng" KH&CN…
Ngày 06/7/2025, Văn phòng Trung ương Đảng thông báo chỉ đạo nóng của Tổng Bí thư Tô Lâm giao Bộ Nội vụ trong 2 tháng phải trình cơ chế đãi ngộ vượt khung, nhằm đưa ít nhất 100 chuyên gia KH&CN hàng đầu về nước công tác.
Ngay sau đó, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục giao Bộ Nội vụ xây dựng Đề án tuyển dụng và chế độ đãi ngộ đặc biệt cho 100 tổng công trình sư, kiến trúc sư trưởng, đóng vai trò dẫn dắt và triển khai những sáng kiến đột phá. Đồng thời, Bộ KH&CN được giao xây dựng và thực hiện chiến lược thu hút nhân tài KH&CN đến năm 2030, tầm nhìn 2050, khẳng định vai trò trung tâm của nhân lực chất lượng cao trong phát triển đất nước.
Toàn cảnh chương trình.
Đặt nhà khoa học vào vị trí "tổng công trình sư"
Trong một bài phát biểu gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, nhà khoa học không còn là đối tượng thụ động mà là tác giả của các công trình nền móng, mở ra một bước ngoặt tư duy trong chính sách trọng dụng nhân tài.
Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy, để hiện thực hóa điều đó, Nhà nước cần kiến tạo một hệ thống đặt hàng KH&CN hiệu quả, trao quyền chủ động cho các nhà khoa học đầu ngành - những "tổng công trình sư, kiến trúc sư trưởng" của các sản phẩm và công trình quốc gia. Đồng thời, cần chuyển tư duy từ nghiên cứu khoa học thuần túy sang định hướng theo sản phẩm, lấy sản phẩm làm trung tâm, qua đó khơi dậy tiềm năng sáng tạo và trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp phát triển đất nước.
Điểm đặc biệt là khái niệm "tổng công trình sư" - vốn quen thuộc ở các nền khoa học tiên tiến - lần đầu tiên được chính thức nêu trong chính sách ở cấp cao nhất. Điều này phản ánh tầm nhìn đột phá của lãnh đạo, coi KH&CN là động lực trung tâm của phát triển.
Đồng quan điểm, TS. Bùi Thanh Duyên, Giám đốc Khoa học, đồng sáng lập Công ty Genetica cho rằng, một bài toán lớn sẽ có nhiều nhóm nghiên cứu tham gia, nhưng để thành công cần có tổng công trình sư biết tập hợp, điều phối và thu hút người giỏi, giống như kiến trúc sư trưởng hợp nhất mọi ý tưởng để kiến tạo công trình. Tuy nhiên, TS. Bùi Thanh Duyên cho rằng điểm nghẽn thể chế vẫn còn "chật hẹp": "Nếu hạ tầng nghiên cứu chưa được đầu tư đúng trọng điểm, thì dù trải thảm đỏ cũng khó giữ chân nhân tài".
Từ góc độ quản lý, Thứ trưởng Bùi Thế Duy thẳng thắn chia sẻ: "Người giỏi cần niềm tin và môi trường tốt để phát huy hết tiềm năng. Nếu một viện nghiên cứu không đủ điều kiện, thì nhà khoa học dù tài năng đến đâu cũng khó cống hiến. Chúng ta phải tái cơ cấu toàn diện hệ thống nghiên cứu".
Đầu tư dài hạn và gắn kết doanh nghiệp
Thứ trưởng Bùi Thế Duy nhấn mạnh, để tăng quyền tự chủ cho nhà khoa học, trước hết cần trao quyền nhiều hơn cho các viện nghiên cứu và trường đại học. Quan trọng hơn, phải xác định rõ triết lý: "Đầu tư cho KH&CN là đầu tư dài hạn, mang lại lợi ích gián tiếp, chứ không thể chỉ nhìn vào lợi nhuận ngắn hạn. Nhà nước phải trở thành bà đỡ - tạo vốn mồi cho những nghiên cứu rủi ro. Khi Nhà nước chấp nhận rủi ro, doanh nghiệp mới dám đi theo". Cùng với đó, phải gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo, nghiên cứu và doanh nghiệp. Dù nền giáo dục phổ thông của Việt Nam đào tạo khá tốt các môn khoa học tự nhiên, nhưng từ bậc đại học trở lên, chất lượng đào tạo nhân lực KH&CN còn hạn chế, thua kém nhiều quốc gia trong khu vực.
Thứ trưởng nhận định, sự gắn kết giữa đào tạo, nghiên cứu và thực tiễn sản xuất vẫn còn lỏng lẻo. Đại học phải trở thành trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) và chỉ khi được doanh nghiệp đặt hàng mạnh mẽ thì năng lực sinh viên, học viên mới được nâng lên.
Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy chia sẻ quan điểm tại chương trình.
Một hướng đi khác được Thứ trưởng đề cập, đó là khuyến khích nhà khoa học tham gia sở hữu cổ phần trong startup, doanh nghiệp công nghệ bằng chính trí tuệ của họ. Khi lợi ích gắn liền, động lực sáng tạo sẽ bền vững. Bên cạnh đó, cần xây dựng văn hóa nghiên cứu trung thực và thực tiễn, mời CEO, bác sĩ, chuyên gia công nghệ làm giảng viên thỉnh giảng, giúp sinh viên tiếp cận tri thức thực tế, rút ngắn khoảng cách giữa học thuật và sản xuất.
Trong định hướng phát triển 2021-2030, Nghị quyết Đại hội XIII đã nhấn mạnh thu hút, trọng dụng nhân tài, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, như một giải pháp chiến lược để hiện thực hóa Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị. Đây được coi là một trong những trụ cột then chốt, hướng tới mục tiêu Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 - đúng dịp kỷ niệm 100 năm thành lập nước.
Nếu được triển khai đồng bộ, chiến lược này có thể tạo cú hích lịch sử, mở ra thời kỳ phát triển dựa trên tri thức. Khi những bộ óc hàng đầu không còn rời Việt Nam, khi thể chế, quy trình và tư duy quản trị được cải cách, Việt Nam sẽ thật sự bước vào "mùa gặt bội thu" - mùa vàng của KH&CN, tạo nền tảng vững chắc cho bước bứt phá của quốc gia.
