Mặc dù câu trả lời khiến tất cả các thành viên lớp học ồ lên cười. Nhưng đó là thực tế. Không chỉ báo chí VN hiện nay loay hoay cho câu trả lời đó mà ngay cả ở những nước có nền báo chí khá phát triển như Thụy Điển, Thụy Sĩ, thậm chí là các nước phát triển như: Anh, Mỹ…, tình hình kinh doanh báo chí ngày càng khó khăn trong sự phát triển nhanh chóng của các phương tiện, công nghệ thông tin. Nhiều tờ báo giảm lợi nhuận, thậm chí thua lỗ, phá sản.
Gia tăng giá trị
Theo vị diễn giả - Tổng Biên tập của tờ nhật báo của Thụy Điển nọ, tờ báo của bà mấy năm trước rất khó khăn, thua lỗ nhưng cho đến nay, đã bắt đầu biết cách vượt qua khó khăn. “Chúng tôi chuyển qua làm báo online, giảm lượng, kỳ phát hành báo in và đặc biệt, tăng nguồn thu từ các hoạt động dịch vụ, phục vụ bạn đọc như dịch vụ về ảnh, chuyển phát nhanh hàng hóa, thư tín, sách báo…” - diễn giả này tiết lộ.
Cách làm trên có thể là một gợi ý tốt cho hướng đi của nhiều tờ báo đang bế tắc hiện nay ở VN. Mặc dù hiện nay, báo chí VN đang có những bước chuyển mạnh, từ báo in sang làm báo online, có những tổ chức, nhà đầu tư còn đang chuẩn bị, xây dựng các đề án ra các tờ báo mới nhưng chỉ phục vụ đối tượng đọc báo trên các phương tiện: smart phone, Ipad nhưng nhìn chung, sự chuyển biến của báo chí VN còn khá chậm so với tốc độ thay đổi có thể nói là hàng tuần của các phương tiện, thiết bị công nghệ thông tin.
Theo số liệu của Bộ Thông tin và truyền thông, đến hết tháng 12/2013, cả nước có 838 cơ quan báo chí in (tăng 25 cơ quan); 92 báo, tạp chí điện tử (cấp mới 19 báo, tạp chí điện tử); 67 đài phát thanh, truyền hình; 1 hãng thông tấn quốc gia. Tại hội nghị báo chí toàn quốc đầu năm nay, ông Nguyễn Thành Hưng - Thứ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông cho biết, cả về số lượng, lợi nhuận… của khối báo in ngày càng giảm sút. Năm 2013, số bản báo in chỉ còn khoảng 836 triệu bản, trong khi đó, năm 2012, số bản phát hành của thể loại báo này trên thị trường là khoảng 850 triệu bản, giảm khoảng 14 triệu bản. Riêng với số bản tạp chí, phát thanh trên thị trường năm 2013 lại tăng 5,4% với 340,5 triệu bản.
Doanh thu quảng cáo là nguồn đem lại lợi nhuận lớn nhất cho báo chí, nhưng, theo số liệu của Bộ Thông tin và truyền thông, năm 2013, doanh thu quảng cáo của báo chí tuy có tăng nhưng với mức thấp, tập trung ở lĩnh vực truyền hình. Riêng khối báo in, tổng doanh thu của các sản phẩm báo giấy năm 2013 khoảng 4.100 tỷ đồng, giảm 0,8% so với 2012. Đối với lĩnh vực phát thanh, truyền hình, doanh thu quảng cáo tiếp tục tăng nhưng không đều, trong đó chủ yếu doanh thu lớn từ Đài Truyền hình VN và Đài Truyền hình TP HCM với doanh thu khoảng 3.000 tỷ đồng. Đáng chú ý, mặc dù chưa đưa ra con số cụ thể nhưng Bộ Thông tin và truyền thông cho biết, doanh thu quảng cáo trên báo điện tử trong năm 2013 tăng chậm nhưng Bộ này dự báo thời gian tới sẽ “rất khả quan”.
Chuyển dịch loại hình
Dù làm báo điện tử còn khó khăn nhưng đó vẫn là xu hướng không thể thay đổi.
Các con số trên đã phản ứng khá rõ thực trạng và xu hướng báo chí trong thời gian tới. Báo in trong năm qua và 6 tháng đầu năm nay rõ ràng ngày càng khó khăn. Đã có những tờ báo in, khá có uy tín một thời như báo Sài Gòn tiếp thị đã rơi vào tình trạng phá sản mà một trong những nguyên nhân chính là do khó khăn, thua lỗ về tài chính (lưu ý, tờ Sài Gòn tiếp thị hiện nay của sở Công thương TP HCM chỉ là ấn phẩm phụ của Thời báo kinh tế Sài Gòn, tuy tên cũ nhưng là bộ mới hoàn toàn). Nhiều tờ báo giảm lượng phát hành, giảm kỳ phát hành. Có báo, gần như chuyển hoàn toàn qua làm báo online.
Tuy nhiên, cũng có những cơ quan báo chí vẫn tiếp tục muốn đi theo cách thức làm báo cũ, chỉ làm báo in, không làm báo online, với cách viết, cách tổ chức tin bài… truyền thống thì những tờ báo đó tuy cũng vẫn có lượng độc giả nhất định nhưng cơ bản, không thành công và thực tế, vẫn rơi vào tình trạng khó khăn về tài chính, chậm trả lương, nhuận bút, không đảm bảo đời sống cho cán bộ biên tập, phóng viên, nhân viên như tờ: NĐT, TGTT…
Nhận rõ xu thế hiện nay, nhiều tờ báo đã đầu tư mạnh vào các phiên bản online, nhiều tòa soạn báo in chuyển qua làm online, có tờ, người ta hầu như chỉ nhắc đến bản online của báo đó mà quên mất tờ báo này còn có báo in, điển hình như Dân trí, Vneconomy… Nhiều cơ quan báo chí chỉ làm báo online và có doanh thu, lợi nhuận lớn như Vnexpress.
Tuy nhiên, không phải tòa soạn nào, nhà đầu tư nào chuyển qua làm báo online, báo điện tử… đã có thể có doanh thu, lợi nhuận tốt. Thậm chí, nhiều tờ báo điện tử tuy đầu tư đã lâu như Datviet.vn, Thegioiphunu… nhưng cũng rất khó khăn, chỉ duy trì được số lượng người làm chưa đến 5 phóng viên, chưa nói đến những tờ báo mới được thành lập thì tình hình cũng khá khó khăn do báo mới ra, chưa nhiều người biết đến nên doanh thu, quảng cáo đều đạt thấp. Nhìn trên trang báo của các tờ này, có rất ít quảng cáo trong khi, cơ bản, báo cũng không có hoạt động, nguồn thu nào khác.
Nhưng dù làm báo điện tử còn khó khăn nhưng đó vẫn là xu hướng không thể thay đổi. Các cơ quan quản lý báo chí VN, quan chức lãnh đạo Bộ Thông tin và Truyền thông đều khẳng định, cho đến năm 2020 và sau đó, báo online sẽ là lực lượng báo chí chủ lực và cũng có những khuyến cáo cho các cơ quan báo chí khác cân nhắc trong đầu tư, thay đổi tổ chức, tái cơ cấu… để phù hợp với tình hình mới.
Kinh doanh báo chí thời @
Báo chí hiện đại đã trở nên đa dạng hơn trước rất nhiều. Từ thủa ban đầu chỉ có báo in, nay đã có ngày càng nhiều báo mạng. Báo in nào cũng đều có phiên bản báo điện tử nhưng không phải tất cả các báo điện tử cũng đều có gốc là báo in. Báo in, báo điện tử và những phương tiện truyền thông khác cạnh tranh nhau khốc liệt giành công chúng. Nếu không có nguồn tài trợ thì không có báo chí và phương tiện truyền thông nào có thể tồn tại ổn định và phát triển bền vững nếu không có công chúng. Có công chúng thì báo chí và truyền thông mới có được quảng cáo. Bài toán kinh tế đang thách thức sự tồn tại và phát triển của báo chí và truyền thông.
Báo in sa sút và báo điện tử thắng thế - đó là xu hướng phát triển của báo chí hiện đại vốn đã xuất hiện từ lâu. Sự tích hợp báo in với báo điện tử và các hoạt động truyền thông thành truyền thông đa chức năng cũng là xu hướng phát triển đã định hình rõ nét.
Để thu hút được quảng cáo, báo in cần số lượng người đọc và báo điện tử cần số lượng người truy cập càng lớn càng có lợi. Để cuốn hút người đọc và người truy cập, báo chí nào cũng đều phải coi trọng hàng đầu chất lượng báo chí và tính thời sự, gây dựng và khai thác bản sắc riêng làm lợi thế cạnh tranh, giá bán thấp ở báo in và tiện ích tra cứu ở báo điện tử. Ngoài ra, đương nhiên không thể thiếu hạ giá thành sản xuất và đáp ứng thị hiếu đa dạng và dễ biến động của độc giả.
Ở đây, báo chí phải xử lý hài hoà vấn đề cung ứng thông tin và dịch vụ thông tin, hay nói đơn giản hơn là phải kết hợp cái miễn phí với cái phải trả phí, khai thác triệt để khả năng tạo giá trị gia tăng sau khi đã tích hợp chức năng và phát triển trở thành truyền thông đa chức năng. Thách thức đối với công chuyện kinh doanh của báo chí là công chúng càng này càng có thêm nhiều sự lựa chọn về thông tin và dịch vụ, do đó trở nên "khó tính hơn" và "kiêu kỳ hơn". Bởi thế, báo chí không nên đòi hỏi công chúng "trung thành" với mình mà trước hết phải "trung thành và gắn bó" với công chúng. Chỉ như vậy, báo chí mới gây dựng và duy trì để rồi từ đó mở rộng phạm vi diện độc giả truyền thống.
Sự đa dạng của diện độc giả buộc báo chí phải đa dạng hoá nội dung thông tin, cách thức cung ứng thông tin và dịch vụ thông tin. Việc này không dễ dàng chút nào vì đồng thời với yêu cầu về duy trì và phát huy bản sắc riêng, báo chí phải dung hoà giữa tính thời sự và tính chuyên sâu, giữa tính nghiêm túc và mức độ lá cải, giữa trọng tâm trước mắt và định hướng lâu dài. Nhưng ở thời nào và ở loại hình báo chí nào cũng vậy, tính chuyên nghiệp của làm báo và chất lượng báo chí đều vẫn phải được đề cao lên trên hết và coi trọng trước hết. Ở đó cũng thể hiện báo chí thật sự coi trọng công chúng như thế nào. Muốn chinh phục được thiện cảm và lý trí của công chúng, báo chí phải thể hiện được thật sự và nhất quán sự tôn trọng công chúng ấy.
Thâu tóm lẫn nhau và hình thành những tập đoàn truyền thông mạnh về mọi phương diện cũng là một trong những xu thế phát triển của báo chí hiện đại. Bài toán về kinh doanh báo chí thời nay cũng là bài toán về gây dựng hiệu ứng cộng hưởng và thương mại hoá hiệu ứng cộng hưởng ấy.
Truyền thông thay đổi xã hội
Theo Liên minh Viễn thông Thế giới, 1/6 dân số thế giới sử dụng Internet thường xuyên và có 2,7 tỉ thuê bao dịch vụ điện thoại di động. Chỉ sau vài năm chúng ta bước vào thiên niên kỷ mới, số người sử dụng Internet và thuê bao di động đã tăng vọt. Những công nghệ này cho phép mọi người khai thác kho tàng tri thức thế giới, chia sẻ và truyền bá những tri thức
Trên toàn cầu, cả phóng viên lẫn những người không phải là phóng viên đang sử dụng các công cụ truyền thông kỹ thuật số như Internet, dịch vụ tin nhắn (SMS) và máy quay phim nhỏ gắn trên điện thoại di động để thu thập và truyền bá thông tin - một việc không thể làm được cách đây một thập kỷ.
Công nghệ này - phổ biến ở cả những nước nghèo - không chỉ tạo ra một luồng thông tin tự do hơn mà còn khuyến khích người dân, những người trước đây cảm thấy yếu thế, nay có vai trò tạo ra những thay đổi trong chính xã hội của họ.
Tuy nhiên, truyền thông kiểu mới cũng bị phê phán do chúng đăng tải các bài viết khuyết danh. Cuộc điều tra trên đây đã chỉ ra rằng 55% những người viết nhật ký mạng viết bài trực tuyến dưới một bút danh khác với tên thật của họ. Mối lo ngại xuất hiện khi những người này có thể công bố các nguồn tin sai sự thật, khi mà rất khó có thể tìm ra dấu vết của họ nếu tên thật không được kết nối với nguồn tin đưa ra những lời đồn đại sai sự thật ấy.
Chính vì vậy, việc cơ cơ quan kiểm soát, chắt lọc thông tin vẫn là điều cần thiết, nhất là trong bối cảnh báo chí sẽ còn nhiều xáo trộn, phải định hình lại, tìm hướng đi mới.
