Câu chuyện sinh kế: Hỗ trợ trúng điểm nghẽn, tạo đà tự chủ
Một hộ gia đình trước đây thuộc diện cận nghèo, sinh kế chủ yếu dựa vào vài sào cây trồng có giá cả bấp bênh, nhờ được hỗ trợ cặp bò giống kèm hướng dẫn kỹ thuật chăm nuôi, cải tạo chuồng trại và trồng cỏ đã tạo ra bước chuyển quan trọng. Đàn bò không chỉ mang lại nguồn thu ổn định, mà còn cung cấp phân hữu cơ phục vụ canh tác, giúp giảm chi phí sản xuất và phân tán rủi ro mùa vụ. Từ chỗ phụ thuộc hoàn toàn vào cây trồng, hộ dân có thêm trụ đỡ kinh tế, chủ động hơn trong kế hoạch sinh kế.
Điểm đáng chú ý là hộ dân không chỉ nhận vật nuôi, mà còn được tập huấn quy trình canh tác, ứng dụng các kỹ thuật nhỏ trong chăn nuôi và tưới tiêu. Sự hỗ trợ chạm tới "cách làm", khơi gợi thay đổi tư duy từ sản xuất đơn canh sang sản xuất đa dạng, từ phụ thuộc thời tiết sang kiểm soát quy trình theo kỹ thuật.
Quan trọng hơn, chính sách được triển khai theo cách có hệ thống. Hỗ trợ sinh kế đi đôi với đầu tư hạ tầng thiết yếu như đường, điện, nước sạch, trường học, cùng chuyển giao kỹ thuật và kết nối tiêu thụ sản phẩm. Khi người dân có vốn, có kỹ thuật, có đầu ra và có hạ tầng, sinh kế có nền tảng để phát triển ổn định. Nhờ cách tiếp cận đó, tỷ lệ hộ nghèo của xã giảm còn 2,57%, thấp hơn 4,2 điểm phần trăm so với năm 2020. Đây không chỉ là kết quả thực thi chính sách, mà là minh chứng cho sự chuyển dịch trong tư duy của cộng đồng: Từ thụ động nhận hỗ trợ sang chủ động tổ chức sản xuất.
Điều cốt lõi là chương trình đã chuyển từ hỗ trợ mang tính "cho trước" sang đầu tư vào năng lực làm ăn chọn đúng con giống, đưa vào mô hình kỹ thuật phù hợp, tổ chức đào tạo nghề sát thực tế, tư vấn liên kết thị trường và bảo đảm quy trình sản xuất an toàn. Khi chính sách chạm đúng "điểm nghẽn" của từng nhóm hộ, hiệu quả không chỉ dừng ở việc tăng thu nhập, mà lan tỏa thành thay đổi tư duy và khả năng tự chủ, tạo nền tảng cho giảm nghèo bền vững.
Mô hình trồng cà phê ứng dụng công nghệ cao giúp bà con thoát nghèo.
Sau sắp xếp đơn vị hành chính, Lâm Đồng trở thành tỉnh có quy mô dân số lớn và địa bàn rộng, với nhiều khu vực vùng sâu, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Trong bối cảnh đó, tỉnh xác định giảm nghèo bền vững không chỉ là nhiệm vụ an sinh xã hội, mà là trụ cột trong chiến lược phát triển nông thôn mới và nâng cao chất lượng sống người dân. Tỷ lệ giải ngân hơn 60% nguồn vốn Chương trình Mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 cho thấy dòng lực được triển khai có trọng tâm và tính hệ thống: Đầu tư hạ tầng thiết yếu để tạo "nền sản xuất", đồng thời hỗ trợ mô hình sinh kế, đào tạo nghề và an sinh để hình thành "năng lực sản xuất" ngay tại hộ dân.
Tỉnh đã triển khai gần 300 mô hình giảm nghèo và 146 dự án phát triển sản xuất, bám sát lợi thế tự nhiên và tập quán canh tác chăn nuôi đại gia súc, trồng cây ăn quả, tái canh cà phê. Không chỉ hỗ trợ phương tiện sản xuất, địa phương đặc biệt chú trọng chuyển giao kỹ thuật, đưa vào giống cây con chất lượng cao, áp dụng quy trình canh tác bền vững và triển khai các công cụ công nghệ số trong quản lý thời tiết, sâu bệnh và chăm sóc cây trồng, vật nuôi. Hơn 5.000 hộ dân vì vậy không chỉ "được hỗ trợ", mà thật sự được trao công cụ, phương pháp và cách làm để làm chủ sinh kế của mình.
Song song với đó, các chính sách an sinh được triển khai theo hướng củng cố nền tảng lâu dài hàng nghìn trẻ em được bổ sung dinh dưỡng; hơn 300 căn nhà được xây mới; đào tạo nghề tổ chức ngay tại thôn, buôn; đài truyền thanh và hạ tầng thông tin được nâng cấp, giúp tri thức đến gần hơn với người dân.
Chỉ số nghèo đa chiều của tỉnh giảm từ 9,33% năm 2021 xuống 4,06% năm 2024, và dự kiến còn 3,33% trong năm 2025. Nhưng điều đáng chú ý nằm ở chuyển biến năng lực nhiều hộ đã biết tính toán hiệu quả sản xuất, liên kết trong tiêu thụ, chủ động nắm bắt thị trường và định hướng kế hoạch sinh kế dài hạn. Nghĩa là, giảm nghèo không chỉ thể hiện qua những con số giảm tỷ lệ, mà qua sự trưởng thành thực sự trong tư duy và khả năng tự chủ của người dân.
Bà con được hỗ trợ nguồn vốn đầu tư sản xuất.
Khoa học và công nghệ tạo lực bứt phá
Cách làm của Lâm Đồng cho thấy tư duy giảm nghèo đã chuyển từ hỗ trợ rời rạc sang tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị. Hỗ trợ sinh kế không dừng ở việc cấp con giống hay vật tư, mà đi kèm quy trình kỹ thuật, quản lý chất lượng, kết nối tiêu thụ và ứng dụng nền tảng số để theo dõi mùa vụ, truy xuất nguồn gốc. Khi các khâu từ sản xuất đến thị trường được liên kết chặt chẽ, sinh kế của người dân có điểm tựa ổn định hơn và khả năng ứng phó trước biến động thị trường được nâng lên rõ rệt.
Trong chuỗi đó, hợp tác xã giữ vai trò "trục liên kết" quan trọng chuẩn hóa quy trình sản xuất, tổ chức tập huấn kỹ thuật, đứng giữa hộ dân và doanh nghiệp để điều phối sản lượng, đảm bảo tiêu chuẩn và ký kết bao tiêu. Đây là bước then chốt giúp hộ dân chuyển từ sản xuất tự phát sang sản xuất theo kế hoạch và theo nhu cầu thị trường.
Đồng thời, KH&CN trở thành động lực nâng giá trị. Tỉnh thúc đẩy sử dụng giống mới, vật nuôi năng suất cao, phân hữu cơ sinh học, kỹ thuật tưới tiết kiệm và các công cụ số như bản đồ vùng trồng, hệ thống cảnh báo sâu bệnh và nền tảng truy xuất nguồn gốc đến từng lô sản xuất. Nhờ đó, sản phẩm nông nghiệp không chỉ "làm ra được", mà còn đáp ứng tiêu chuẩn, truy xuất rõ ràng và có thể tham gia vào chuỗi cung ứng lớn hơn.
Điều này cho thấy giảm nghèo ở Lâm Đồng không chỉ là nâng thu nhập, mà là xây dựng năng lực sản xuất hiện đại, để người dân có thể đứng vững trong thị trường mở.
Trong giai đoạn tới, trọng tâm của Lâm Đồng không còn dừng ở việc hỗ trợ để thoát nghèo, mà là tạo năng lực để không nghèo trở lại. Điều đó đòi hỏi các giải pháp được triển khai theo chiều sâu và có tính hệ thống.
Trước hết, cần nâng năng lực sản xuất ngay từ hộ và nhóm hộ thông qua đào tạo thực hành tại chỗ, tư vấn kỹ thuật thường xuyên và chuyển giao công nghệ phù hợp điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và tập quán canh tác. Khi người dân hiểu cách làm, biết tính toán chi phí và hiệu quả, họ trở thành chủ thể thực sự của hoạt động sản xuất.
Song song với đó, nhân rộng mô hình hiệu quả và tăng chiều sâu quản trị hợp tác xã là yêu cầu then chốt. Hợp tác xã không chỉ làm nhiệm vụ cung ứng vật tư, mà phải trở thành trung tâm điều phối sản xuất, kiểm soát chất lượng, liên kết tiêu thụ và ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý vùng trồng, mùa vụ và truy xuất nguồn gốc.
Cuối cùng, liên kết ổn định với doanh nghiệp chế biến và phân phối cần được xem là hợp phần bắt buộc trong tổ chức sản xuất. Khi doanh nghiệp tham gia ngay từ khâu giống, quy trình kỹ thuật đến tiêu thụ sản phẩm, thị trường đầu ra được bảo đảm, giá trị gia tăng được giữ lại nhiều hơn tại cộng đồng và người dân yên tâm đầu tư mở rộng sản xuất.
Khi doanh nghiệp tham gia từ đầu vào đến đầu ra, sản phẩm nông nghiệp địa phương có thị trường ổn định, giá trị gia tăng giữ được tại cộng đồng, và người dân yên tâm đầu tư mở rộng sản xuất.
Giảm nghèo bền vững ở Lâm Đồng không còn là câu chuyện hỗ trợ từng thời điểm, mà là quá trình tổ chức lại sản xuất, củng cố nội lực và mở rộng cơ hội phát triển cho người dân. Khi sinh kế được dẫn dắt bằng mô hình phù hợp, khi hợp tác xã trở thành trục liên kết và KH&CN được đưa vào tận thôn, buôn, người dân không chỉ thoát nghèo, mà đứng vững hơn trong thị trường.
Con đường giảm nghèo bền vững luôn đòi hỏi thời gian và nỗ lực kiên trì. Nhưng điều quan trọng nhất đang diễn ra ở Lâm Đồng là sự chuyển dịch trong tư duy phát triển: Người dân chủ động hơn trong sản xuất, chính quyền đóng vai trò kiến tạo, doanh nghiệp trở thành đối tác thị trường, và chính sách được thiết kế theo nhu cầu thực tế. Từ chỗ hỗ trợ để đủ sống, đến nay sinh kế được xây dựng có kế hoạch, có liên kết và có khả năng nâng giá trị. Đó không chỉ là thoát nghèo, mà là tạo thế đứng mới cho người dân.
