Làm rõ thẩm quyền thành lập, cơ chế tổ chức và hoạt động của Ủy ban Quốc gia về trí tuệ nhân tạo

Rà soát bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật

Tham gia thẩm tra dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, đại biểu Trần Văn Khải – Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình cho rằng, dự thảo nêu quan điểm xây dựng luật nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển (nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam) là chưa thật sự phù hợp. Cần làm rõ nội hàm của quan điểm tiếp cận "cân bằng", bởi quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập; quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững. Đây là vấn đề rất cốt lõi, căn bản và chi phối toàn bộ cách thiết kế các quy định, chính sách trong dự thảo Luật, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực thi và tác động kinh tế - xã hội sau khi Luật được ban hành. Nếu quản lý quá chặt sẽ có nguy cơ kìm hãm sự phát triển mạnh mẽ, hạn chế năng lực và lợi thế cạnh tranh. Nếu quản lý quá lỏng sẽ khó kiểm soát được các rủi ro, tác động bất lợi, khó lường trước hậu quả. Vì vậy, đại biểu đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu xác định quan điểm chính sách xây dựng Luật theo hướng thay cụm từ "cân bằng" thành "hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy" đối với chuỗi các chủ thể có liên quan để bảo đảm tính khả thi.

Nêu sự cần thiết và quan điểm xây dựng luật, đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cơ bản nhất trí với Báo cáo thẩm tra và Tờ trình và cho rằng, AI đã có bước phát triển vượt bậc, trở thành một trong những công nghệ nền tảng; cùng với các công nghệ số khác có tác động sâu rộng, làm thay đổi căn bản phương thức sản xuất, quản trị xã hội, cách sống, cách làm việc của con người.

Bên cạnh hiệu quả tác động tích cực, AI cũng đặt ra nhiều thách thức về kinh tế, xã hội, an ninh, an toàn; tiềm ẩn rủi ro khó dự đoán. Phát triển của AI đã đi nhanh hơn việc xây dựng hệ thống chính sách, pháp luật.

Ở Việt Nam, việc xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý về AI là rất cần thiết nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 52-NQ/TW7, Nghị quyết số 57-NQ/TW và các chủ trương lớn về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước đối với công nghệ mới, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga nhất trí quan điểm xây dựng luật này là luật khung để quản lý thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai của dự án luật liên quan đến hoạt động nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam.

Về phạm vi điều chỉnh và sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật, đại biểu đề nghị làm rõ phạm vi điều chỉnh của dự án luật liên quan đến hoạt động nghiên cứu trí tuệ nhân tạo để không trùng lặp với hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quy định tại Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đại biểu cũng đề nghị đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với Luật Công nghệ số và các luật liên quan đang trình Quốc hội tại kỳ họp này (Những nội dung liên quan đến Chương trình giáo dục phổ thông; giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp).

Cùng với đó, đại biểu đề nghị rà soát Luật Công nghiệp công nghệ số năm 2025, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ trình Quốc hội cho ý kiến và thông qua tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV để bổ sung các quy định liên quan đến sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm, dịch vụ sau khi có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) khi tham gia vào các quan hệ dân sự, lao động, như: các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể sau khi sử dụng AI để truyền bá, lưu giữ; AI do người sử dụng lao động cung cấp cho người lao động nhưng sau khi người lao động sử dụng, huấn luyện, nâng cấp AI lên một trình độ mới thì quyền sở hữu AI thuộc về người sử dụng lao động hay người lao động?...

Về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, có ý kiến khẳng định, thử nghiệm là bước tất yếu trong phát triển sản phẩm, đặc biệt với các hệ thống AI có tính mới và rủi ro cao. Việc cho phép thử nghiệm có kiểm soát là cần thiết để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, cần nghiên cứu bổ sung cơ chế miễn trừ trách nhiệm đối với rủi ro phát sinh trong quá trình thử nghiệm khi tổ chức, cá nhân đã tuân thủ đúng quy định để thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động này. Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường đề nghị rà soát với các luật có liên quan để đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát.

Đồng tình với sự cần thiết ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo, nhưng đại biểu Nguyễn Mạnh Cường – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị băn khoăn về thời điểm ban hành, bởi Quốc hội mới thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số năm 2025, trong đó có một chương về trí tuệ nhân tạo, đến 01/01/2026 có hiệu lực thi hành; do đó cần cân nhắc thời điểm ban hành để luật đảm bảo tính ổn định, lâu dài.

Trong khi đó, hiện đã có Nghị quyết số 206 năm 2025 của Quốc hội về cơ chế tháo gỡ khó khăn, vướng mắc quy định của pháp luật đã cho phép được sửa đổi các quy định chưa có quy định, hoặc có quy định nhưng hạn chế đổi mới, sáng tạo, phát triển động lực tăng trưởng mới, khơi thông nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hội nhập quốc tế. Vì vậy, đại biểu cho rằng, trong trường hợp pháp luật hiện hành chưa phù hợp, hoặc chưa có quy định có thể giao Chính phủ ban hành quy định, trong thời hạn 2-3 năm sẽ tổng kết xây dựng luật trình Quốc hội.

"Nếu quy định về trí tuệ nhân tạo trong Luật Công nghiệp công nghệ số chưa phù hợp, có thể áp dụng Nghị quyết của Quốc hội, giao Chính phủ sửa đổi, ban hành", như vậy đảm bảo tính linh hoạt", đại biểu Nguyễn Mạnh Cường nêu quan điểm.

Làm rõ thẩm quyền thành lập, cơ chế tổ chức và hoạt động của Ủy ban Quốc gia về trí tuệ nhân tạo.

Cho ý kiến về Ủy ban Quốc gia về trí tuệ nhân tạo, đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga cho biết, dự thảo Luật chỉ có duy nhất một khoản (khoản 1 Điều 6) quy định về Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo. Theo đó, quy định "Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo là cơ quan liên ngành, chỉ đạo, điều phối chiến lược, chính sách và hoạt động phát triển trí tuệ nhân tạo. Bộ Khoa học và Công nghệ là cơ quan đầu mối triển khai, giám sát và đánh giá". Theo đại biểu, quy định này chưa đủ rõ về vị trí pháp lý, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức và hoạt động của cơ quan này; đồng thời cũng không giao Chính phủ quy định chi tiết những nội dung này.

Đại biểu đề nghị làm rõ sự cần thiết thành lập cơ quan này trong dự thảo Luật; làm rõ mô hình tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ, cơ chế hoạt động và đặc biệt là vị trí pháp lý của Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo; đánh giá sự phù hợp của quy định này với các văn bản chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương Đảng về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy làm căn cứ, cơ sở để Quốc hội xem xét, quyết định.

Cơ bản nhất trí với việc thành lập Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo, với các lý do như đã nêu trong Tờ trình, tuy nhiên, đại biểu Trần Văn Khải - Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình đề nghị làm rõ thẩm quyền thành lập, cơ chế tổ chức và hoạt động của Ủy ban.

Về cơ sở dữ liệu quốc gia về hệ thống trí tuệ nhân tạo, cơ sở dữ liệu phục vụ trí tuệ nhân tạo, đại biểu Trần Văn Khải cho rằng, các quy định chung về dữ liệu trong dự thảo Luật còn chưa đầy đủ, chưa có những nguyên tắc cốt lõi để bảo đảm chất lượng và an toàn cho việc phát triển AI. Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung yêu cầu và cơ chế bảo đảm chất lượng dữ liệu phải "đúng - đủ - sạch - sống". Bởi thực tiễn cho thấy nhiều mô hình AI thất bại hoặc sai lệch do dữ liệu không cập nhật, bị nhiễu hoặc thiếu tính đại diện; Đồng thời bổ sung cơ chế kết nối liên thông, chia sẻ dữ liệu và quy định nguyên tắc bắt buộc về an ninh mạng, bảo mật dữ liệu và biện pháp phòng vệ đối với hạ tầng AI quốc gia.

Đối với Quỹ phát triển trí tuệ nhân tạo quốc gia (Điều 23), một số đại biểu đề nghị Chính phủ rà soát các văn bản chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban Chấp hành Trung ương Đảng liên quan đến việc thành lập các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, cơ chế tài chính đặc thù để bảo đảm dự thảo Luật quy định về Quỹ phát triển trí tuệ nhân tạo quốc gia phù hợp với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước. Trường hợp cần thiết, đề nghị Chính phủ, cơ quan chủ trì soạn thảo báo cáo, xin ý kiến các cấp có thẩm quyền theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị đề nghị bổ sung đánh giá tác động về việc thành lập Quỹ đối với ngân sách nhà nước để bảo đảm tính khả thi, không trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ, nội dung chi với Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia được thành lập theo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo và Nghị quyết số 193/2025/QH15 ngày 19/02/2025 của Quốc hội.

Cũng nhất trí với chủ trương hình thành Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia, phù hợp với định hướng tại Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, đại biểu Trần Văn Khải – Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình đề nghị đánh giá kỹ về kinh nghiệm quản lý, vận hành và hiệu quả của các Quỹ quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách thời gian qua; tham khảo thêm ý kiến của Kiểm toán Nhà nước để bảo đảm tính khả thi.

Bổ sung hành vi bị nghiêm cấm, tăng tính răn đe, minh bạch và thống nhất

Cho ý kiến về các hành vi bị nghiêm cấm, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo có 36 Điều, tuy nhiên chưa có điều nào quy định về các hành vi bị nghiêm cấm. Trong khi đó, quy định hành vi cấm trong Luật AI là "lá chắn pháp lý" để ngăn AI trở thành công cụ gây hại, bảo vệ quyền con người, thúc đẩy cạnh tranh công bằng và đồng bộ quốc tế, thay vì kìm hãm, sẽ định hướng AI phát triển có trách nhiệm. Các đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung một Điều quy định về các hành vi bị nghiêm cấm trong dự thảo Luật.

Đại biểu Trần Văn Khải – Đoàn ĐBQH tỉnh Ninh Bình đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung một điều riêng về "Các hành vi bị nghiêm cấm trong lĩnh vực AI", như các Luật chuyên ngành An ninh mạng, Luật Giao dịch điện tử,... để nhận diện rõ và sớm đối với các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và sử dụng AI. Việc bổ sung quy định này sẽ góp phần tăng tính răn đe, minh bạch và thống nhất trong áp dụng pháp luật. Cụ thể, đại biểu đề nghị quy định cấm một số hành vi như: Cấm sử dụng AI để thao túng bầu cử hoặc gây rối, kích động chính trị, xâm phạm an ninh quốc gia; cấm sử dụng AI để tạo dựng những nội dung giả mạo, tạo dựng hình ảnh, video clip, thông tin giả mạo phục vụ hành vi lừa đảo, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, gây chia rẽ và các mục đích xấu khác,…

Tại phiên họp, các đại biểu cũng đánh giá cao quy định về phát triển nguồn nhân lực tại Điều 24 của dự thảo Luật, đã thể hiện sự quan tâm toàn diện và chiến lược của Nhà nước đối với việc phát triển nguồn nhân lực AI, bao gồm các cấp độ từ phổ thông đến đại học, nghiên cứu và vai trò của các bên liên quan (Nhà nước, cơ sở giáo dục, doanh nghiệp). Tuy nhiên, đại biểu đề nghị bổ sung quy định về thu hút chuyên gia AI trong và ngoài nước tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại các cơ sở giáo dục đại học cũng như chính sách luân chuyển, cộng tác viên giữa doanh nghiệp và nhà trường.