"Vàng xanh" từ vùng đất đỏ
Từng là cây mọc hoang trên triền núi, cà gai leo giờ đây đã trở thành cây chủ lực của nhiều hộ dân tại phường Trung Sơn, thành phố Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình. Nhờ định hướng đúng, áp dụng kỹ thuật chế biến hiện đại và xây dựng chuỗi giá trị khép kín, loại cây này đã được "nâng hạng" cả về chất lượng lẫn giá trị thương mại.
Hợp tác xã (HTX) sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn là một trong những đơn vị tiên phong theo hướng này. Chia sẻ về hành trình khởi nghiệp với dược liệu, ông Hoàng Viết Tiến, Giám đốc HTX, cho biết: "Trước đây bà con thu hái thủ công, phơi khô rồi bán thô nên giá trị rất thấp. Muốn thay đổi, chúng tôi buộc phải làm chủ công nghệ".
HTX đã mạnh dạn đầu tư hàng tỷ đồng vào dây chuyền chế biến hiện đại gồm: Máy rửa dược liệu, máy sấy lạnh công nghệ Nhật Bản, máy nghiền siêu mịn, dây chuyền ép viên, máy đóng gói trà túi lọc... Nhờ đó, từ nguyên liệu thô, HTX cho ra đời các sản phẩm như viên nén cà gai leo, bột hòa tan, trà túi lọc đạt tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, tiện dụng và phù hợp thị hiếu người tiêu dùng.
Người dân được hưởng lợi từ cây dược liệu.
Hiện HTX Nam Sơn đang liên kết với hơn 20 ha vùng nguyên liệu trồng cà gai leo, nghệ, hà thủ ô, đinh lăng, đàn hương… theo tiêu chuẩn hữu cơ. Việc đảm bảo nguồn đầu vào sạch, truy xuất được nguồn gốc chính là yếu tố giúp các sản phẩm của HTX khẳng định được uy tín trên thị trường.
Sản phẩm của HTX hiện đã có mặt tại nhiều siêu thị, cửa hàng đặc sản, sàn thương mại điện tử, đang được xúc tiến đăng ký OCOP và xây dựng thương hiệu vùng miền.
Nếu Nam Sơn chọn hướng đi chuyên sâu với cà gai leo, thì tại xã Đồng Thái, huyện Ba Sao, tỉnh Ninh Bình, HTX sản xuất và tiêu thụ dược liệu Thành Công lại phát triển mạnh trong phân khúc tinh dầu thiên nhiên, một lĩnh vực giàu tiềm năng trong chăm sóc sức khỏe và làm đẹp.
Tận dụng hơn 30 ha đất trũng kém hiệu quả, HTX đã chuyển đổi sang trồng các loại cây như bạc hà, sả chanh, bạch đàn chanh, húng quế... và đầu tư hệ thống chưng cất tinh dầu công nghệ cao, gồm nồi chưng inox ba lớp, hệ thống ngưng tụ tuần hoàn khép kín và máy lọc tinh dầu công suất lớn.
Trước đây người dân chưng cất thủ công nên hiệu suất thấp, chất lượng không đồng đều. Nhờ được hỗ trợ từ Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh, Liên minh HTX tỉnh và địa phương, người dân đã đầu tư máy móc hiện đại, đưa năng suất và chất lượng tinh dầu lên cao hơn.
Trung bình mỗi ngày, HTX chế biến khoảng 3 tấn nguyên liệu, cho ra gần 30 lít tinh dầu. Một số sản phẩm như tinh dầu bạch đàn chanh đã đạt OCOP 3 sao, nhiều dòng sản phẩm khác được chế biến dạng xịt phòng, tinh dầu đuổi muỗi, nước lau sàn, nhận được phản hồi tích cực từ người tiêu dùng.
Ứng dụng công nghệ giúp kiểm soát tốt hơn chất lượng sản phẩm
Nhờ ứng dụng công nghệ, các HTX không chỉ giảm phụ thuộc vào lao động thủ công hay thời tiết, mà còn kiểm soát chất lượng sản phẩm tốt hơn, giúp phát triển bền vững. So sánh về hiệu quả sản xuất, nếu như trước đây phải 5 người phơi 1 tấn cà gai leo trong 2 ngày nắng thì nay 1 máy sấy lạnh có thể xử lý cùng khối lượng chỉ trong 6 đến 8 giờ.
Ngoài ra, chế biến sâu giúp tăng giá trị sản phẩm gấp 3-4 lần so với nguyên liệu thô. Các sản phẩm hiện nay không chỉ là dược liệu mà đã trở thành hàng hóa có thương hiệu, mẫu mã, bao bì chuyên nghiệp, phù hợp tiêu chuẩn thị trường.
Dù tiềm năng lớn, nhưng việc ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất dược liệu vẫn còn nhiều rào cản. Các HTX thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn vay, thiếu tài sản thế chấp, trong khi kỹ thuật chế biến, bảo quản, thiết kế bao bì, xây dựng thương hiệu, xúc tiến tiêu thụ vẫn còn hạn chế. Người dân bày tỏ mong muốn có các chính sách tín dụng ưu đãi cho HTX dược liệu, đặc biệt là các đơn vị đi đầu trong ứng dụng công nghệ cao. Cùng với đó, các cơ quan chức năng cần hỗ trợ HTX tham gia chuỗi cung ứng, quảng bá sản phẩm để giữ chỗ đứng ổn định trên thị trường.
Thực tế cho thấy, với điều kiện khí hậu, đất đai và sự đa dạng về thảo dược, Ninh Bình có đủ cơ sở để phát triển một ngành công nghiệp dược liệu hiện đại, nơi hội tụ giữa nông nghiệp hữu cơ, công nghệ chế biến sâu và tư duy thị trường.
Việc ứng dụng khoa học kỹ thuật không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người nông dân mà còn đặt nền móng cho việc giảm nghèo phát triển nông thôn bền vững. Tuy nhiên, để khai thác hết tiềm năng, cần có sự đồng hành của chính quyền, các chính sách hỗ trợ, nguồn vốn đầu tư, cùng với tinh thần đổi mới, sáng tạo từ chính các HTX, doanh nghiệp và người dân.
Dược liệu không chỉ là cây trồng có giá trị, mà còn là "chìa khóa" phát triển vùng nông nghiệp công nghệ cao của Ninh Bình trong tương lai. Khi được đầu tư đúng hướng, ngành này hoàn toàn có thể trở thành mũi nhọn trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp hiện đại hóa, hội nhập sâu rộng.
