Thế hệ từng quen với giấy tờ, sổ tay giờ đây lại chính là những "công dân số" tiên phong trong cộng đồng - không chỉ học để biết, mà còn học để giúp người khác cùng tiến vào kỷ nguyên số.
Vượt qua rào cản tuổi tác bằng tinh thần học hỏi
Ở tuổi 66, ông Nguyễn Như Thất, Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng khu phố 73, phường Tân Hưng (quận 7) không chỉ quản lý hơn 550 hộ dân mà còn là "hạt nhân chuyển đổi số" của địa phương. Mỗi ngày, ông vẫn điều hành nhóm Zalo của khu phố, gửi thông báo từ phường, tiếp nhận ý kiến phản ánh, rồi tổng hợp bằng AI để soạn báo cáo nhanh và chuẩn xác hơn.
Người cao tuổi được hướng dẫn cách sử dụng điện thoại thông minh, tra cứu thủ tục hành chính, đăng ký định danh điện tử.
"Lúc đầu tôi chỉ biết dùng điện thoại để nghe và gọi. Nhưng khi tham gia lớp Hành trình đến công nghệ số, tôi mới thấy chuyển đổi số không xa vời như mình tưởng. AI gợi ý, tổng hợp thông tin rất nhanh, mình học theo rồi ứng dụng dần vào công việc", ông Thất chia sẻ.
Công việc ở khu phố vốn đã nhiều, nay được hỗ trợ bởi công nghệ, giúp ông tiết kiệm thời gian mà vẫn đảm bảo tiến độ. Nhờ vậy, các văn bản, thông báo từ phường đến người dân đều được chuyển tải trong ngày qua các nhóm Zalo, một cách làm nhanh, hiệu quả và tiết kiệm hơn nhiều so với phương thức truyền thống.
"Học để lan tỏa" - hành trình số hóa trong cộng đồng
Tại phường An Phú Đông (quận 12), bà Hồ Thị Hoa, Bí thư Chi bộ khu phố 12, cũng là một tấm gương điển hình. Ở tuổi ngoài 60, bà vẫn say mê học hỏi, thường xuyên cập nhật công nghệ mới để phục vụ công tác tuyên truyền. "Trước kia viết báo cáo, tôi phải dò từng văn bản, từng nghị quyết. Giờ chỉ cần nhập vài từ khóa, AI đã giúp tổng hợp nhanh, mình chỉnh sửa lại là xong", bà Hồ Thị Hoa kể.
Không dừng ở việc tự học, bà Hồ Thị Hoa còn khuyến khích đảng viên và người dân cùng tham gia các lớp "Bình dân học vụ số", nơi người cao tuổi được hướng dẫn cách sử dụng điện thoại thông minh, tra cứu thủ tục hành chính, hay đăng ký định danh điện tử. Nhờ đó, phong trào "người cao tuổi dạy người cao tuổi" lan rộng, biến chuyển đổi số thành một phần tự nhiên trong đời sống khu dân cư.
Không chỉ những người làm công tác tại khu phố, nhiều người cao tuổi khác cũng đang tự tin bước vào "thế giới số".
Lớp học phổ cập kỹ năng số cho người cao tuổi.
Tại phường Hòa Hưng (quận 10), bà Trần Thị Thanh, 70 tuổi, từng ngại chạm vào màn hình điện thoại, giờ đã có thể tự nộp hồ sơ trực tuyến qua Cổng dịch vụ công.
"Lần đầu còn run lắm, sợ bấm sai. Nhưng được các cháu tình nguyện viên hướng dẫn vài lần là quen. Giờ tôi nộp hồ sơ, tra cứu kết quả, đặt xe đi chợ… đều trên điện thoại", bà Thanh cho biết.
Chiếc smartphone của bà giờ có đủ các ứng dụng: VNeID, VssID, Công dân số TPHCM, ứng dụng đặt vé máy bay, xe công nghệ… Thậm chí, bà còn cài vân tay để đăng nhập nhanh - tiện lợi và phù hợp với người lớn tuổi hay quên mật khẩu.
Sự thay đổi ấy không chỉ giúp bà chủ động trong cuộc sống mà còn khiến con cháu an tâm hơn, bởi bà đã thực sự hòa nhập vào thế giới công nghệ theo cách riêng của mình.
Khi cộng đồng trở thành "bạn đồng hành số"
Theo bà Lê Thị Ngọc Hiền, Chủ tịch UBND phường Hòa Hưng, địa phương có hơn 16.000 người cao tuổi, chiếm gần 17,3% dân số. "Chúng tôi luôn coi NCT là lực lượng đặc biệt trong tiến trình chuyển đổi số. Họ có ảnh hưởng lớn trong cộng đồng, nên nếu họ thay đổi, cả khu phố sẽ chuyển mình theo," bà Hiền nói.
Phường đã phối hợp với Trung tâm Chuyển đổi số TPHCM để mở các lớp tập huấn định kỳ, lập tổ công nghệ cộng đồng và bố trí tình nguyện viên trẻ hỗ trợ người dân - nhất là NCT - trong quá trình nộp hồ sơ, tra cứu dịch vụ công. Mô hình "cầm tay chỉ việc" này đang giúp thu hẹp đáng kể khoảng cách số giữa các thế hệ.
Tại phường Bến Thành (quận 1), các Bí thư chi bộ và Trưởng khu phố - nhiều người trong số đó đã ngoài 60 – đang trở thành "cầu nối chuyển đổi số" giữa chính quyền và người dân. Họ không chỉ cài đặt ứng dụng, thực hành các thao tác cơ bản mà còn trực tiếp hướng dẫn người dân khác.
"Có bác lớn tuổi hơn mình đến hỏi cách tra cứu thông tin trên VNeID, tôi chỉ lại luôn. Thế là hôm sau bác lại giúp người khác. Cứ thế, phong trào lan đi rất nhanh," một cán bộ khu phố chia sẻ.
"Bình dân học vụ số" - sáng kiến nhỏ, hiệu quả lớn
Lấy cảm hứng từ phong trào "bình dân học vụ" sau Cách mạng Tháng Tám, nhiều địa phương ở TPHCM đang phát động chiến dịch "Bình dân học vụ số", coi đây là "chìa khóa" mở cánh cửa công nghệ cho người cao tuổi.
Nội dung giảng dạy đơn giản, thiết thực: cách sử dụng VNeID, đăng ký khám bệnh trực tuyến, nộp hồ sơ dịch vụ công, thanh toán không tiền mặt… Mỗi lớp chỉ từ 10 - 15 học viên, do đoàn viên thanh niên và cán bộ phường trực tiếp hướng dẫn.
Ông Nguyễn Thanh Phong, Chủ tịch UBND xã Tân An Hội (TPHCM), cho biết: "Từ khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, người cao tuổi ở các ấp đóng vai trò rất tích cực. Họ là người trực tiếp hướng dẫn người dân thực hiện thủ tục trực tuyến, đăng ký định danh điện tử, thậm chí hỗ trợ nhau xử lý tình huống khi gặp lỗi."
Từ người học đến người truyền cảm hứng
Không chỉ học cho mình, nhiều người cao tuổi còn trở thành "người thầy" trong hành trình số hóa. Ở phường Tân Hưng, khu phố 73 nay có đến hơn 90% hộ dân tham gia nhóm Zalo khu phố, thường xuyên trao đổi và cập nhật thông tin. Các cụ lớn tuổi là những người hoạt động tích cực nhất, nhắc nhở người dân nộp hồ sơ đúng hạn, chia sẻ hướng dẫn sử dụng dịch vụ công.
Phong trào này tạo nên sự gắn kết giữa các thế hệ, thanh niên giúp người già về kỹ thuật, còn người già lại truyền kinh nghiệm, bài học cuộc sống cho thế hệ trẻ.
Chuyển đổi số không chỉ dành cho người trẻ. Ở TPHCM hôm nay, hình ảnh những cụ ông, cụ bà chủ động dùng AI, nộp hồ sơ điện tử, hay hướng dẫn người dân cài ứng dụng đang chứng minh rằng tuổi tác không phải rào cản, mà là động lực để học hỏi và thích ứng trong kỷ nguyên số.
