Dự án không chỉ dừng ở việc cấp giống, cấp vốn hay tập huấn kỹ thuật, mà hướng tới thay đổi tư duy sản xuất, cách chăm lo sức khỏe và dinh dưỡng, đặc biệt là với phụ nữ và trẻ em. Từ đó, giảm nghèo không chỉ là bài toán thu nhập, mà là quá trình nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển con người một cách toàn diện.
Tạo sinh kế, nâng tầm đời sống người dân vùng khó
Tiểu dự án 1 tập trung vào hỗ trợ phát triển sản xuất nông nghiệp và đã được triển khai rộng khắp với hơn sáu nghìn một trăm dự án lớn nhỏ. Trong số đó có gần chín trăm dự án trồng trọt, gần năm nghìn dự án chăn nuôi, hàng trăm mô hình lâm nghiệp, khai thác và nuôi trồng thủy sản, diêm nghiệp cùng nhiều mô hình sản xuất khác. Tổng cộng có gần một trăm nghìn hộ tham gia, trong đó phần lớn là hộ nghèo và cận nghèo, bên cạnh các hộ mới thoát nghèo và nhiều hộ chính sách, hộ đồng bào dân tộc thiểu số.
Từ trồng trọt, chăn nuôi đến lâm nghiệp, thủy sản hay diêm nghiệp, mỗi địa phương đều linh hoạt vận dụng, gắn Dự án 3 với quy hoạch phát triển sản xuất, các đề án chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi của tỉnh và huyện. Tinh thần chung là không áp đặt một mô hình cho mọi nơi, mà căn cứ vào lợi thế từng vùng, điều kiện khí hậu, tập quán canh tác và nhu cầu thị trường để lựa chọn hướng đi phù hợp.
Về kinh tế – xã hội, các mô hình hỗ trợ sản xuất đã tạo ra chuyển động rõ rệt trong tư duy và phương thức làm ăn. Nếu trước đây, phần lớn người dân canh tác manh mún, chủ yếu phục vụ nhu cầu tự cung tự cấp, thì nay nhiều nơi đã hình thành liên kết giữa hộ dân, hợp tác xã và doanh nghiệp, từng bước xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, có đầu ra ổn định hơn.
Nhiều tỉnh như Sơn La, Lào Cai, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Trà Vinh… đã nhân rộng mô hình trồng cây dược liệu, chăn nuôi luân chuyển, phát triển chăn nuôi hữu cơ, trồng rừng sản xuất gắn với bảo vệ môi trường sinh thái. Sự thay đổi dễ nhận thấy là ở tư duy: nông dân đã bắt đầu tính toán hiệu quả kinh tế, đầu tư bài bản hơn, chủ động kết nối thị trường thay vì chỉ trông chờ hỗ trợ.
Tại Sơn La, giai đoạn 2021 – 2025, việc thực hiện Dự án 3 cho thấy nguồn lực hơn mười tám nghìn một trăm triệu đồng đã được giải ngân cho phát triển sản xuất nông nghiệp và hơn bảy nghìn ba trăm triệu đồng dành cho các hoạt động cải thiện dinh dưỡng. Tỉnh triển khai nhiều hoạt động truyền thông, giáo dục dinh dưỡng, phòng chống thiếu vi chất, kết hợp tập huấn và cung cấp thực phẩm bổ sung cho bà mẹ và trẻ em. Kết quả không chỉ cải thiện tình trạng dinh dưỡng của hàng nghìn đối tượng thụ hưởng, mà còn giúp Sơn La xây dựng được hệ thống mục tiêu và chính sách phù hợp hơn cho Chương trình giảm nghèo bền vững.
Tại Hà Tĩnh, trong khuôn khổ Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, địa phương đã huy động tổng nguồn lực hơn ba trăm bảy mươi sáu tỷ đồng. Phần lớn nguồn vốn là từ ngân sách trung ương, phần còn lại là vốn đối ứng của tỉnh và sự tham gia của chính người dân trong các dự án.
Dự án 3 tại Hà Tĩnh được xem là “linh hồn” của chương trình khi tác động trực tiếp đến sinh kế và đời sống người dân. Riêng Tiểu dự án 1 về hỗ trợ sản xuất nông nghiệp được triển khai với tổng vốn khoảng sáu mươi ba tỷ đồng, hình thành hơn ba trăm mô hình tại mười hai huyện, thành phố, thị xã. Phần lớn mô hình thuộc lĩnh vực chăn nuôi, như nuôi lợn, bò, gà, dê, ong; cùng một số mô hình trồng cam, bưởi tại các vùng có lợi thế.
Ở Hương Khê, người dân chuyển sang nuôi bò lai sinh sản; ở Kỳ Anh, mô hình nuôi ong lấy mật và trồng cam phát triển khá mạnh; tại Đức Thọ, phong trào nuôi gà thả vườn, trồng bưởi Phúc Trạch giúp nhiều hộ có thêm nguồn thu ổn định. Với sự hỗ trợ về vốn, con giống và kỹ thuật, người dân dần chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa, từ “được hỗ trợ” sang “chủ động sản xuất”.
Đến nay, gần hai nghìn hộ gia đình ở Hà Tĩnh đã thoát nghèo, thoát cận nghèo một cách bền vững. Nhiều hộ không chỉ tự vươn lên mà còn trở thành điểm tựa, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ cộng đồng xung quanh. Các chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản từng bước hình thành, tạo thêm việc làm và thu nhập. Mỗi mô hình vì thế không chỉ đơn thuần là câu chuyện tăng thu nhập, mà còn khơi dậy khát vọng làm giàu chính đáng ngay tại quê hương.
Kinh nghiệm thực tế cho thấy, khi người dân được trang bị kiến thức, kỹ thuật và có niềm tin, họ hoàn toàn có thể tự mình vượt qua khó khăn. Giảm nghèo trong cách tiếp cận này không còn là một phong trào ngắn hạn, mà là hành trình nâng cao năng lực tự chủ và mở rộng cơ hội phát triển cho từng hộ gia đình.
Từ sinh kế đến sức khỏe: Trụ cột phát triển con người
Trong hệ thống tiêu chí đo lường nghèo đa chiều, dinh dưỡng là một trong các chỉ số quan trọng phản ánh mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản. Nếu như hỗ trợ phát triển sản xuất tập trung vào “đầu vào” của sinh kế, thì Tiểu dự án 2 về cải thiện dinh dưỡng hướng tới “đầu ra” là chất lượng con người, từ sức khỏe thể chất đến khả năng học tập và lao động.
Trong ba năm qua, hàng trăm nghìn trẻ em dưới năm tuổi đã được bổ sung vi chất dinh dưỡng; hàng trăm nghìn bà mẹ có con nhỏ được tư vấn về chế độ ăn uống hợp lý; hàng chục nghìn phụ nữ mang thai được bổ sung vi chất; nhiều trẻ em được theo dõi, quản lý suy dinh dưỡng cấp tính ngay tại cộng đồng; một lực lượng lớn trẻ em từ năm đến mười sáu tuổi được tư vấn và bổ sung dinh dưỡng. Những con số này không chỉ cho thấy quy mô rộng của chương trình, mà còn phản ánh tính lan tỏa của các chính sách y tế cộng đồng gắn với giảm nghèo.
Điểm đáng chú ý là Tiểu dự án về dinh dưỡng gắn kết chặt chẽ chính sách an sinh xã hội với công tác y tế dự phòng. Tại nhiều huyện nghèo, chương trình cải thiện dinh dưỡng được triển khai cùng hệ thống y tế cơ sở, thông qua mạng lưới trạm y tế xã, y tế thôn bản và trường học. Nhờ đó, nhận thức của người dân về chăm sóc sức khỏe, phòng chống suy dinh dưỡng ở trẻ em từng bước được nâng lên.
Tại Nghệ An, Tiểu dự án 2 được triển khai với nguồn vốn ngân sách trung ương giao giai đoạn 2021 – 2025 hơn ba mươi tám tỷ đồng. Tỉnh đã tổ chức hàng chục lớp tập huấn cho cán bộ y tế xã, thôn, bản và trường học; hàng nghìn trẻ em và bà mẹ được bổ sung vi chất, tư vấn dinh dưỡng; hàng nghìn phụ nữ mang thai được hỗ trợ về chế độ dinh dưỡng trong thai kỳ; nhiều trẻ em suy dinh dưỡng cấp tính được theo dõi, quản lý ngay tại cộng đồng. Các can thiệp này góp phần cải thiện rõ rệt tình trạng dinh dưỡng trẻ em, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc.
Tại Thanh Hóa, Tiểu dự án 2 trong giai đoạn 2023 – 2024 được Trung ương giao tổng kinh phí hơn ba mươi tỷ đồng. Địa phương đã kịp thời phân bổ cho các đơn vị, địa phương để triển khai các hoạt động phòng chống suy dinh dưỡng, bổ sung vi chất cho bà mẹ và trẻ em thuộc hộ nghèo, cận nghèo, vùng đặc biệt khó khăn. Kết quả giải ngân khá tích cực, dự kiến đến cuối năm 2025 sẽ sử dụng hết nguồn vốn được giao.
Theo đánh giá, các hoạt động cải thiện dinh dưỡng đã góp phần quan trọng vào việc giảm số hộ nghèo có chiều thiếu hụt về dinh dưỡng theo chuẩn nghèo đa chiều, từng bước thu hẹp các khoảng trống về dịch vụ xã hội cơ bản và hỗ trợ tỉnh hoàn thành mục tiêu giảm nghèo giai đoạn 2021 – 2025.
Cải thiện dinh dưỡng, nói một cách ngắn gọn, chính là đầu tư cho tương lai. Người dân, đặc biệt là trẻ em, có sức khỏe tốt và được chăm sóc dinh dưỡng đầy đủ sẽ có khả năng học tập, lao động, vươn lên mạnh mẽ hơn. Đây là hai yếu tố cốt lõi để thoát nghèo một cách bền vững.
Từ kết quả Dự án 3 có thể thấy rõ một hướng đi nhất quán trong cách tiếp cận giảm nghèo của Chính phủ: giảm nghèo không chỉ dựa trên hỗ trợ tiền hay hiện vật, mà phải song song xây dựng sinh kế và đầu tư vào con người. Hỗ trợ sản xuất giúp người dân có việc làm, có thu nhập; cải thiện dinh dưỡng giúp nâng cao sức khỏe, thể lực và trí lực, tạo nền tảng để họ chủ động nắm bắt cơ hội phát triển.
Giảm nghèo vì thế không thể chỉ đo bằng mức thu nhập bình quân đầu người, mà còn phải nhìn vào khả năng tự chủ, năng lực phát triển của mỗi cá nhân, mỗi gia đình. Dưới góc nhìn này, Dự án 3 không chỉ là một chương trình kinh tế – xã hội đơn thuần, mà là một chính sách phát triển con người toàn diện, phù hợp với mục tiêu phát triển bao trùm và không để ai bị bỏ lại phía sau.
Điểm tiến bộ nổi bật của Dự án 3 “Hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng” chính là sự kết nối chặt chẽ giữa hai hợp phần tưởng như tách biệt nhưng lại bổ trợ trực tiếp cho nhau. Phát triển sản xuất nông, lâm, ngư, diêm nghiệp để tạo sinh kế bền vững và nâng cao thu nhập; đồng thời cải thiện dinh dưỡng để đầu tư cho sức khỏe và thể trạng con người. Hai hướng đi này tạo thành mối liên kết hữu cơ giữa kinh tế, xã hội và con người, thể hiện tầm nhìn dài hạn mà Việt Nam đang theo đuổi: phát triển toàn diện, bền vững và bao trùm cho cả hiện tại và tương lai.
