Phổ cập AI từ bậc tiểu học: Cần lộ trình thận trọng, an toàn và đồng bộ

Theo ông Hồ Đức Thắng, Bộ KH&CN đang xây dựng dự thảo Chiến lược quốc gia về AI, trong đó một trong những nhiệm vụ quan trọng là phổ cập AI toàn dân và toàn diện. Việc đưa AI vào giảng dạy không chỉ giới hạn ở tiểu học, mà sẽ được triển khai ở tất cả các cấp học, với mục tiêu dài hạn là xây dựng nền tảng tri thức số cho thế hệ trẻ. Tuy nhiên, AI ở bậc tiểu học không phải để biến học sinh thành "kỹ sư nhí", mà để các em làm quen, tiếp cận công nghệ một cách an toàn, có định hướng.

Một trong những thách thức lớn là học sinh tiểu học còn quá nhỏ, chưa đủ khả năng chọn lọc và đánh giá thông tin. "Không thể để các em tự do sử dụng các công cụ AI như ChatGPT, bởi các em chưa có bộ lọc thông tin. Mọi ứng dụng đưa vào trường học phải được kiểm duyệt kỹ lưỡng, bảo đảm chuẩn mực an toàn và đạo đức cao nhất", ông Hồ Đức Thắng nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, ông cho rằng, thay vì tập trung trực tiếp vào học sinh, cần ưu tiên đào tạo, trang bị kỹ năng cho giáo viên - lực lượng nòng cốt trong việc sử dụng AI để thiết kế bài giảng, định hướng học sinh tiếp cận, học tập và ứng xử đúng đắn với công nghệ. Công nghệ không thể thay thế người thầy, do đó cần sớm xây dựng chương trình bồi dưỡng chuẩn hóa và hình thành lực lượng khoảng 1.000 "giáo viên hạt nhân" về AI để dẫn dắt, lan tỏa kinh nghiệm trên cả nước - mô hình mà Estonia đã áp dụng từ năm 2025.

Một bài học nữa là phải học hỏi kinh nghiệm quốc tế một cách chọn lọc. Singapore đi theo mô-đun ngắn, gắn với tính thực tế và trách nhiệm. Estonia ưu tiên đào tạo giáo viên trước. Hàn Quốc từng chậm lại vì nóng vội thay sách giáo khoa bằng ứng dụng, gây lo ngại bất bình đẳng, nên Việt Nam có thể bắt đầu bằng học liệu bổ trợ và môn tự chọn. Mỹ thì cho thấy thành công chỉ bền vững khi có nguồn lực bảo đảm, minh chứng là chương trình E-Rate với ngân sách gần 4,9 tỷ USD/năm giúp mọi trường học, dù nông thôn hay thành thị, đều có internet chất lượng.

Ông Hồ Đức Thắng nhấn mạnh, cần một lộ trình thí điểm trong 18-24 tháng, chuẩn bị học liệu, đào tạo giáo viên, triển khai ở một số địa phương rồi mới nhân rộng toàn quốc. Đưa AI vào tiểu học là đúng thời điểm, nhưng phải đúng cách: Lấy giáo viên làm trung tâm, công cụ an toàn, từng bước vững chắc.

Song song với triển khai trong giáo dục, Việt Nam đang nghiên cứu xây dựng Luật AI. Trên thế giới, mới chỉ có một số quốc gia như Liên minh châu Âu, Hàn Quốc và Nhật Bản ban hành luật trong lĩnh vực này. Ông Hồ Đức Thắng cho biết, AI có hai mặt tốt và xấu, về rủi ro không chỉ có an ninh mạng mà gồm cả câu chuyện liên quan đến đạo đức và bình đẳng. Hiện nay, các luật đều hướng tới quản lý rủi ro mà công nghệ này gây ra và thúc đẩy sự phát triển của AI.

Theo đó, việc quản lý rủi ro cần một chiến lược 3 lớp phòng thủ nhằm bảo đảm việc phòng chống rủi ro, an ninh mạng.

Thứ nhất là "bộ lọc rủi ro", trong đó AI rủi ro thấp được tạo điều kiện tối đa cho sáng tạo, còn AI rủi ro cao phải quản lý chặt chẽ vì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, tài chính và quyền lợi con người.

Thứ hai là "an toàn từ trong trứng nước", tức yêu cầu hệ thống AI rủi ro cao phải bảo đảm an toàn ngay từ khâu thiết kế, trải qua quy trình đánh giá dữ liệu, thuật toán và biện pháp bảo vệ trước khi đưa ra thị trường.

Thứ ba là cơ chế "giám sát liên tục và chế tài nghiêm khắc", bảo đảm hệ thống AI không vận hành như "hộp đen" mà luôn chịu sự kiểm soát, giải trình, cùng với mức phạt đủ sức răn đe khi vi phạm.

"Cách tiếp cận của chúng ta là khuyến khích sáng tạo nhưng sáng tạo phải đi đôi với trách nhiệm. Luật sẽ như một bộ công cụ mạnh mẽ kèm bản hướng dẫn sử dụng rõ ràng và an toàn", ông Hồ Đức Thắng khẳng định.

Thông tin thêm về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Hoàng Phương khẳng định, AI là đột phá nhưng công nghệ rất mới, hiện chưa có nhiều quốc gia ban hành Luật về AI. Hiện nay, Bộ KH&CN đang chuẩn bị xây dựng Luật AI. Về dữ liệu và an toàn an ninh mạng thuộc phạm vi quản lý Nhà nước của Bộ Công an, trong quá trình thực hiện Bộ KH&CN sẽ trao đổi với Bộ Công an để triển khai nội dung này.