Văn Yên – vùng đất được mệnh danh là “thủ phủ quế của Việt Nam”, nơi có rừng quế xanh ngát trải dài khắp những triền đồi, ẩn chứa trong mình hơi thở đặc trưng của núi rừng Tây Bắc. Quế không chỉ là cây trồng kinh tế mà còn là linh hồn của đất, là nếp sống, là bản sắc văn hóa của cộng đồng các dân tộc Dao, Tày, Mông đã gắn bó qua nhiều thế hệ.
Văn Yên có hơn 55.000 ha diện tích trồng quế, trong đó trên 30.000 ha là vùng quế tập trung, hơn 7.000 ha đạt chứng nhận quế hữu cơ quốc tế. Toàn huyện có gần 200 cơ sở chế biến và kinh doanh sản phẩm từ quế, tạo nên một chuỗi giá trị liên hoàn từ trồng trọt, thu hái đến chế biến, tiêu thụ. Quế Văn Yên đã thực sự trở thành “mạch sống xanh” góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao thu nhập cho hàng nghìn hộ dân miền núi.
Từ năm 2010, “Quế Văn Yên” được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00018, UBND huyện Văn Yên là cơ quan quản lý. Đây là một dấu mốc khẳng định giá trị và danh tiếng của sản phẩm đặc hữu vùng Tây Bắc. Chỉ dẫn địa lý này được bảo hộ không chỉ nhờ điều kiện tự nhiên đặc biệt – khí hậu mát mẻ, độ ẩm cao, tầng đất feralit giàu dinh dưỡng, mà còn bởi hàm lượng tinh dầu quế vượt trội, chỉ số khúc xạ cao, hương thơm nồng đượm và vị cay dịu hiếm có.
Mỗi năm, Văn Yên cung cấp cho thị trường hàng nghìn tấn sản phẩm quế ở nhiều dạng khác nhau: Vỏ quế khô, lá quế, gỗ quế, tinh dầu quế, cùng các sản phẩm thủ công mỹ nghệ và đồ lưu niệm tinh xảo. Nhiều sản phẩm quế Văn Yên đã vươn ra thị trường quốc tế, có mặt tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ, Bắc Mỹ và châu Âu, không chỉ như nguyên liệu, mà còn trong hình thức thức uống, trà, tinh dầu, sản phẩm trang trí và thực phẩm chức năng.
Nhờ cây quế, đời sống người dân Văn Yên ngày càng khởi sắc. Từ những hộ nông dân canh tác manh mún, nay nhiều gia đình đã phát triển thành doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã trồng quế hữu cơ gắn với chế biến sâu. Những ngôi nhà kiên cố, những con đường bê tông len lỏi giữa đồi quế, những chiếc xe tải chở đầy vỏ quế tươi là minh chứng cho một cuộc sống đang thay da đổi thịt. Quế không chỉ mang lại sinh kế, mà còn mang lại niềm tự hào về tri thức bản địa và sự vươn lên bền vững của người dân miền cao.
Tuy nhiên, hành trình phát triển của quế Văn Yên vẫn còn nhiều thách thức. Thị trường xuất khẩu còn phụ thuộc vào các đơn hàng trung gian, giá cả chưa ổn định; công nghệ chế biến ở nhiều cơ sở còn hạn chế; việc tận dụng nguồn phụ phẩm như lá, cành, gỗ quế còn chưa hiệu quả. Một số doanh nghiệp tinh dầu quế vẫn gặp khó trong tiêu thụ do biến động thị trường, khiến hiệu quả sản xuất chưa đạt như kỳ vọng.
Để vượt qua những khó khăn này, huyện Văn Yên đang đẩy mạnh liên kết chuỗi giá trị quế – từ hộ dân, hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến đến các đơn vị phân phối và xuất khẩu. Song song, huyện tập trung phát triển vùng nguyên liệu quế hữu cơ, nâng cao ứng dụng khoa học công nghệ trong chế biến, đa dạng hóa sản phẩm (tinh dầu, mỹ phẩm, đồ thủ công, trà thảo mộc, gia vị cao cấp), tăng cường xúc tiến thương mại và quảng bá thương hiệu tại các hội chợ, triển lãm trong và ngoài nước.
Một hướng đi bền vững khác là xây dựng thương hiệu “Quế Văn Yên” gắn với du lịch sinh thái và văn hóa bản địa, đưa du khách về trải nghiệm hương quế, tham quan làng nghề, tìm hiểu quy trình chế biến, thưởng thức những sản vật đặc trưng của rừng quế Tây Bắc.
Hôm nay, Quế Văn Yên không chỉ là một cây trồng, không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp, mà là biểu tượng văn hóa của vùng Tây Bắc, là thương hiệu quốc gia đang khẳng định vị thế trên bản đồ sản phẩm nông sản Việt Nam. Từng lát quế, từng giọt tinh dầu là kết tinh của thiên nhiên, trí tuệ và bàn tay người dân. Mỗi sản phẩm quế được xuất khẩu là một hương vị của đất trời Tây Bắc lan tỏa khắp năm châu.
Với nỗ lực không ngừng của chính quyền, doanh nghiệp và người dân, Quế Văn Yên đang từng bước chinh phục thị trường quốc tế, xứng đáng là niềm tự hào của Yên Bái nói riêng và Việt Nam nói chung — một thương hiệu xanh, bền vững và đậm đà bản sắc dân tộc.
