Sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ: Chuyển từ kiểm soát sang thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Tạo hành lang vững chắc, nhưng cần ngăn chặn công nghệ lạc hậu

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá cao việc Ban soạn thảo dự án Luật đã chủ động rà soát các Luật có liên quan, chú trọng đánh giá tác động, bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật và luôn bám sát thực tiễn. Điều đó cho thấy cách làm chính sách rất bài bản, khoa học, hướng tới một môi trường đổi mới sáng tạo thực sự là động lực cho sự phát triển. 

"Có những nội dung cử tri, cộng đồng doanh nghiệp rất quan tâm và thường xuyên gửi ý kiến đề xuất, đề nghị đã được Ban soạn thảo tiếp nhận, bổ sung trong quá trình hoàn thiện dự Luật như: Quy định về sàn giao dịch công nghệ; việc tiếp tục duy trì, củng cố mô hình Khu nông nghiệp công nghệ cao. Đây là lĩnh vực nhiều địa phương đang kỳ vọng được tháo gỡ cơ chế để sớm thu hút doanh nghiệp, thúc đẩy ứng dụng công nghệ vào sản xuất, nâng cao giá trị nông sản và phát triển chuỗi cung ứng hiện đại", đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân chia sẻ.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân cũng kiến nghị, ngay sau khi dự thảo Luật được Quốc hội thông qua, Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan sớm ban hành đầy đủ các văn bản hướng dẫn thi hành để địa phương và doanh nghiệp có thể nhanh chóng triển khai trên thực tế, nhất là trong các lĩnh vực đang rất cần khung chính sách rõ ràng như nông nghiệp công nghệ cao và hoạt động của các sàn giao dịch công nghệ.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân (TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, dự thảo Luật dù đã sửa đổi nhiều nhưng vẫn thiếu các nội dung then chốt để đủ mạnh bước vào kinh tế công nghệ. 

Đại biểu Phạm Trọng Nhân đề nghị thiết kế lại Luật theo hướng tích hợp bắt buộc tiêu chí công nghệ chiến lược và mức độ sẵn sàng công nghệ khi thẩm định; áp dụng ưu đãi đặc thù cho công nghệ chiến lược; thử nghiệm công nghệ theo cơ chế Sandbox; và dẫn chiếu bắt buộc danh mục công nghệ cao, công nghệ chiến lược do Nhà nước ban hành.

Về chuyển giao công nghệ trong FDI, đại biểu Phạm Trọng Nhân nhận định, dự thảo chưa có cơ chế bắt buộc, khiến chính sách lan tỏa công nghệ chưa thực chất. Đại biểu kiến nghị chỉ ưu đãi FDI khi có cam kết và lộ trình chuyển giao rõ ràng; dự án muốn hưởng ưu đãi tối đa phải có đối tác Việt Nam trong R&D hoặc làm chủ công nghệ lõi; và công nghệ chuyển giao phải đạt trình độ tiên tiến, tránh công nghệ lạc hậu.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân cũng nhấn mạnh cần bổ sung cơ chế Nhà nước mua, giải mã và phổ biến công nghệ, coi đây là công cụ quan trọng để thúc đẩy làm chủ công nghệ. Theo đại biểu, thẩm định giá công nghệ phải trở thành thủ tục bắt buộc, và cần thành lập Trung tâm giải mã chuyển giao công nghệ quốc gia.

Nhấn mạnh về sự cần thiết phải phân biệt công nghệ lõi và công nghệ thiết bị, đại biểu Phạm Trọng Nhân cảnh báo, nếu bỏ trống quy định này, Việt Nam có thể trở thành nơi nhập khẩu thiết bị lạc hậu. Đại biểu kiến nghị bổ sung tiêu chí phân định công nghệ lõi dựa trên mức độ sẵn sàng công nghệ và quyền sở hữu trí tuệ; cấm chuyển giao khi tỷ lệ công nghệ lõi dưới ngưỡng tối thiểu và áp dụng thẩm định bắt buộc đối với công nghệ rủi ro cao.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, việc bổ sung khái niệm "công nghệ mới" và "công nghệ xanh" là cần thiết nhưng định nghĩa công nghệ mới là "chưa ứng dụng phổ biến tại Việt Nam" có thể tạo kẽ hở cho việc nhập khẩu công nghệ lạc hậu. 

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị bổ sung tiêu chí định lượng, yêu cầu công nghệ mới phải đạt trình độ tiên tiến của khu vực hoặc thế giới; công nghệ xanh cần dựa trên quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hoặc tiêu chuẩn ISO để bảo đảm minh bạch và kiểm soát chất lượng công nghệ nhập khẩu.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cũng cho rằng, quy định tại điểm c Khoản 2 và Khoản 3 Điều 14 giao thẩm quyền cho cơ quan quản lý ngành cấp tỉnh cho ý kiến về công nghệ là chưa phù hợp, dễ ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định đối với công nghệ hạn chế chuyển giao hoặc có nguy cơ tác động xấu đến môi trường. Đại biểu đề nghị giao Sở KH&CN cấp tỉnh chủ trì hoặc đồng chủ trì việc thẩm định để bảo đảm tính khoa học và kiểm soát chặt chẽ công nghệ đầu tư tại địa phương.

Về cơ chế hậu kiểm tại Khoản 4 Điều 21, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cảnh báo nguy cơ bị lợi dụng trong trường hợp nhập khẩu máy móc có công nghệ hạn chế hoặc cấm chuyển giao nhưng không xác định được công nghệ kèm theo. Đại biểu đề nghị quy định rõ nghĩa vụ chứng minh của doanh nghiệp và bổ sung chế tài mạnh với các hành vi cố ý vi phạm nhằm ngăn chặn việc nhập khẩu công nghệ lạc hậu.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đánh giá việc bổ sung Điều 35A về vai trò Nhà nước mua và phổ biến công nghệ phục vụ mục tiêu công cộng là cần thiết, nhất là trong các trường hợp cấp thiết, tuy nhiên đề nghị làm rõ nguồn vốn ngân sách, cơ chế quản lý tài chính, cũng như quy trình xác định tình trạng cấp thiết. Đồng thời, cần quy định cơ chế bồi thường thỏa đáng cho chủ sở hữu công nghệ khi áp dụng biện pháp đặc biệt, bảo đảm hài hòa lợi ích công và quyền tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Về khái niệm "công nghệ xanh", đại biểu Dương Khắc Mai (tỉnh Lâm Đồng) đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu, bổ sung các tiêu chí cho việc nhận diện như: mức độ khác biệt về nguyên lý, quy trình hoặc chỉ tiêu kinh tế, kỹ thuật so với công nghệ hiện đang được sử dụng phổ biến; mức độ phổ biến trên phạm vi thế giới và trong nước.

Đại biểu Dương Khắc Mai thống nhất về nội dung của khái niệm "công nghệ xanh" như quy định tại khoản 5a Điều 2, của dự thảo với cụm từ "sử dụng hiệu quả tài nguyên, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, thân thiện với môi trường, góp phần phát triển bền vững". 

Tuy nhiên theo đại biểu Dương Khắc Mai, nếu khái niệm chỉ dừng ở việc mô tả khi áp dụng để xác định đối tượng được ưu đãi thuế, tín dụng, đất đai, hay khi thẩm định dự án thì đầu tư sẽ rất khó khăn, mỗi địa phương có thể hiểu khác nhau. Để loại trừ khả năng phát sinh vấn đề này, đại biểu kiến nghị: "Luật chỉ xác lập nguyên tắc chung về công nghệ xanh gắn với mục tiêu tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường".

Xây dựng thị trường công nghệ hiện đại, minh bạch và khả thi

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, mục tiêu trọng tâm của việc sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ là hình thành thị trường công nghệ thực chất, thúc đẩy lan tỏa và thương mại hóa công nghệ để đưa công nghệ vào sản xuất nhanh và mạnh hơn. "Chúng ta chuyển từ kiểm soát chuyển giao sang thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Luật giảm thủ tục hành chính, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tạo cơ chế thông thoáng. Luật phát triển các tổ chức trung gian để doanh nghiệp nhanh chóng nhận công nghệ mới, làm chủ và đổi mới công nghệ. Chuyển từ duy công nghệ là máy móc, thiết bị sang công nghệ là tri thức, dữ liệu, thuật toán, phần mềm, trí tuệ nhân tạo (AI). Coi tất cả đều là đối tượng chuyển giao như nhau", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự thảo mở rộng đối tượng và hình thức chuyển giao, không chỉ dừng ở quyền sở hữu và sử dụng mà còn bao gồm công nghệ phái sinh, đồng phát triển, chuyển giao tạm thời, chuyển giao theo kết quả; cho phép áp dụng sandbox trong chuyển giao công nghệ. Các đối tượng công nghệ mới như thiết kế, thuật toán, mô hình, dữ liệu, AI được bổ sung với cách tiếp cận phù hợp đặc thù công nghệ vô hình. Việc phân cấp thẩm định cho địa phương sẽ đi cùng tiêu chí thống nhất toàn quốc.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Luật lần này tăng cường phát triển các tổ chức trung gian như môi giới, tư vấn, định giá, đánh giá và kết nối cung – cầu công nghệ; đồng thời có chính sách hỗ trợ sàn giao dịch công nghệ và ngân sách cho đổi mới công nghệ. Nhà nước giữ quyền hậu kiểm với chế tài mạnh để ngăn chặn nâng khống giá hoặc đưa công nghệ lạc hậu vào Việt Nam, đảm bảo quản lý đồng bộ từ R&D đến thử nghiệm và ứng dụng, đặc biệt coi trọng giai đoạn từ công nghệ đến sản phẩm thương mại.