Phiên tòa xét xử trực tuyến.
Chuyển đổi số – nhiệm vụ chính trị của nền tư pháp hiện đại
Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được ví như "bản đồ chỉ đường" cho tiến trình hiện đại hóa bộ máy Nhà nước.
Tiếp đó, ngày 18/3/2025, Đảng ủy TAND Tối cao ban hành Nghị quyết số 03, khẳng định chuyển đổi số là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài và có ý nghĩa chiến lược trong cải cách tư pháp.
Ông Ngô Hoài Thương, Phó Cục trưởng phụ trách Cục Công nghệ thông tin TAND Tối cao, cho biết: "Chuyển đổi số không chỉ là tin học hóa quy trình làm việc, mà là thay đổi cách thức vận hành của cả hệ thống, từ quản trị, điều hành đến xét xử và cung cấp dịch vụ công tư pháp".
Chỉ sau nửa năm triển khai Nghị quyết 57, ngành Tòa án đã ghi nhận hàng loạt kết quả cụ thể. Phần mềm "Trợ lý ảo Thẩm phán", ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) do Cục Công nghệ thông tin phát triển đã hỗ trợ thẩm phán tra cứu hồ sơ, đối chiếu án lệ, trích xuất văn bản pháp luật và tổng hợp dữ liệu vụ án chỉ trong vài giây.
Chiến dịch số hóa 2,5 triệu bản án và quyết định hôn nhân được triển khai trong 90 ngày đêm đã giúp đồng bộ dữ liệu với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, góp phần làm sạch thông tin hộ tịch và nâng cao hiệu quả quản lý.
Toàn ngành cũng đã hoàn thành kết nối Trục liên thông văn bản quốc gia, bảo đảm các văn bản điện tử được gửi, nhận thông suốt trong hệ thống Tòa án và giữa các cơ quan nhà nước.
TAND quận 1 – nơi công lý "chạm tay" người dân qua Zalo và mã QR
Các tòa án địa phương cũng chủ động tìm cách đưa công nghệ vào từng khâu của hoạt động xét xử. Trong đó, TAND Quận 1, TP.HCM đang được xem là hình mẫu điển hình của Tòa án điện tử cấp cơ sở.
Từ tháng 10/2023, TAND Quận 1 chính thức vận hành hệ thống số hóa toàn diện, từ quản lý hồ sơ nội bộ đến các tiện ích phục vụ người dân.
Tại đây, mọi bản án, quyết định, văn bản tố tụng đều được gắn mã định danh điện tử, cho phép người dân đối chiếu tính xác thực của văn bản ngay trên điện thoại.
Tòa cũng mở kênh "Tòa án nhân dân Quận 1" trên Zalo, nơi đương sự có thể gửi yêu cầu, tra cứu hồ sơ, theo dõi tiến độ vụ việc hay nhận bản sao, trích lục điện tử mà không cần đến trực tiếp trụ sở.
Chánh án Nguyễn Quang Huynh, Trưởng ban chuyển đổi số TAND Quận 1, cho biết: "Trung bình mỗi thẩm phán phải thụ lý 150 - 200 hồ sơ/năm, trong khi biên chế thư ký ít. Việc số hóa giúp tối ưu thời gian soạn thảo, quản lý tiến trình và truy xuất dữ liệu hồ sơ tức thì. Với một cú nhấp chuột, thẩm phán có thể xem toàn bộ quá trình tố tụng của một vụ án".
Theo ông Huynh, việc số hóa không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn tái cấu trúc toàn bộ quy trình làm việc từ khâu thụ lý, xét xử đến lưu trữ theo mô hình khép kín, thống nhất và minh bạch. Người dân không chỉ theo dõi được vụ án của mình mà còn có thể đối chiếu văn bản gốc trên hệ thống để đảm bảo tính chính xác.
Phiên tòa số hóa
Không chỉ ứng dụng công nghệ trong hành chính tư pháp, TAND Quận 1 đã bước sang giai đoạn số hóa hoạt động xét xử.
Theo Chánh án Nguyễn Quang Huynh, "tư pháp điện tử" không chỉ là chuyển đổi kỹ thuật, mà là cuộc cải cách tư duy. Khi mọi dữ kiện được số hóa, thẩm phán có điều kiện tập trung vào bản chất pháp lý của vụ án, còn người dân được tiếp cận công lý một cách nhanh chóng, công bằng hơn.
Dù đạt nhiều kết quả, hành trình chuyển đổi số của ngành Tòa án vẫn đối mặt với không ít thách thức. Hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, mạng truyền dữ liệu chưa ổn định, và đặc biệt là thiếu nhân lực công nghệ thông tin chuyên trách ở nhiều đơn vị.
Bên cạnh đó, khung pháp lý về xét xử trực tuyến và lưu trữ dữ liệu điện tử vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Một số quy định tố tụng chưa kịp điều chỉnh theo thực tế làm việc số, dẫn đến lúng túng khi triển khai đại trà.
Chánh án Nguyễn Quang Huynh cho rằng đây là "bước chuyển mang tính tất yếu nhưng cần sự kiên trì và phối hợp liên ngành". Ông khẳng định, việc xây dựng Tòa án điện tử không làm ảnh hưởng đến sự độc lập xét xử, mà ngược lại, tăng cường tính khách quan, công khai và kiểm soát được toàn bộ quá trình tố tụng.
Theo định hướng của TAND Tối cao, từ nay đến năm 2027, toàn hệ thống sẽ tiếp tục hoàn thiện mô hình Tòa án điện tử thống nhất, gắn kết với các nền tảng dữ liệu quốc gia và các cơ quan tố tụng khác.
Mục tiêu là mọi quy trình, từ nộp đơn, thụ lý, tranh tụng, đến công khai bản án đều được thực hiện trực tuyến, minh bạch, đồng thời giảm tải đáng kể khối lượng công việc cho đội ngũ cán bộ tòa án.
