Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định khoa học, công nghệ (KHCN) là động lực then chốt cho sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ Tổ quốc và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Đại hội XIII của Đảng đã nhấn mạnh yêu cầu "đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng và phát triển mạnh khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo" nhằm thực hiện mục tiêu phát triển đất nước nhanh và bền vững. Trên cơ sở đó, việc tự chủ CN và khai thác triệt để các thành tựu KH tiên tiến đã trở thành nhiệm vụ cấp bách trong chiến lược phát triển KH, CN quốc gia.
Tự chủ CN được hiểu là khả năng làm chủ toàn diện các CN then chốt, từ nghiên cứu, phát triển đến ứng dụng, nhằm bảo đảm tự lực, tự cường của quốc gia trước các biến động toàn cầu. Ứng dụng các thành tựu KH tiên tiến không chỉ giúp Việt Nam nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm, mà còn góp phần thực hiện các mục tiêu chiến lược, như công nghiệp hóa, hiện đại hóa và chuyển đổi số (CĐS). Đây là những yêu cầu phù hợp với quan điểm chỉ đạo của Đảng trong Nghị quyết số 57-NQ/TW.
Mặc dù nước ta đã dành được những kết quả đáng ghi nhận trong phát triển KH, CN, song năng lực tự chủ CN vẫn còn hạn chế; năng lực nghiên cứu và phát triển trong nước chưa đủ mạnh. Đa số các CN chủ lực trong các ngành kinh tế mũi nhọn vẫn phải nhập khẩu. Mối liên kết giữa Nhà nước - doanh nghiệp - cơ sở giáo dục, nghiên cứu chưa thật sự chặt chẽ. Vì thế, Việt Nam chưa khai thác được tối đa tiềm năng từ các thành tựu KH tiên tiến, làm ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng...
Trước những thách thức đó, Đảng ta đã đề ra các định hướng quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển KH, CN gắn với tự chủ CN và đổi mới sáng tạo (ĐMST). Văn kiện Đại hội XIII khẳng định: "Phát triển mạnh khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính của tăng trưởng kinh tế". Từ đó, Đảng xác định tăng trưởng kinh tế, phát triển đất nước phải dựa trên nền tảng KH, CN và ĐMST, tận dụng tốt cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để bứt phá, vươn lên trong một số ngành, lĩnh vực. Để thực hiện điều này, Việt Nam không chỉ cần tự chủ về CN, mà còn cần chủ động tiếp thu và ứng dụng những thành tựu KH tiên tiến nhất của nhân loại; qua đó, tạo đột phá trong các ngành kinh tế, bảo đảm tăng trưởng bền vững và nâng cao đời sống nhân dân.
Phát triển KH, CN với trọng tâm là tự chủ CN và ứng dụng KH tiên tiến còn là nhiệm vụ mang ý nghĩa chính trị sâu sắc, thể hiện rõ tinh thần tự lực, tự cường và ý chí xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng theo định hướng xã hội chủ nghĩa, như tư tưởng chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: "Chỉ có khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo mới nâng cao được năng suất lao động, là động lực cho tăng trưởng, là yếu tố quan trọng hàng đầu đối với sự phát triển nhanh và bền vững ở nước ta… Chỉ có khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo mới là con đường giúp chúng ta bắt kịp, tiến cùng, bứt phá và vượt lên chính chúng ta và thế giới".
Ngày 12/6/2025, Thủ tướng Chính phủ đã Ban hành danh mục Công nghệ chiến lược
Tự chủ CN, ứng dụng thành tựu KH tiên tiến là yêu cầu tất yếu để Việt Nam tự lực, tự cường, giảm thiểu phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài và tận dụng hiệu quả tiềm năng nội tại. Để hiện thực hóa mục tiêu này, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển khoa học, công nghệ; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; tăng cường đầu tư cho khoa học và công nghệ; xây dựng các mô hình phát triển khoa học, công nghệ;…
Để thúc đẩy KH, CN và ĐMST, bên cạnh tầm nhìn, chủ trương phát triển của Chính phủ, thì những hỗ trợ tài chính từ Chính phủ đóng vai trò rất quan trọng. Chính phủ có thể hỗ trợ trực tiếp thông qua các chương trình đổi mới CN của doanh nghiệp, cùng chính quyền địa phương hỗ trợ chi phí hoạt động đổi mới CN của doanh nghiệp để đổi lại tỷ lệ nhất định khoản đóng góp dưới dạng phí CN trong một thời gian khi nhiệm vụ kết thúc; cho vay, bảo lãnh tín dụng hoặc mua cổ phần của doanh nghiệp; mua sắm công nhằm thúc đẩy ĐMST (tạo nhu cầu về CN, mua sắm tiền thương mại hóa kết quả nghiên cứu); phiếu thưởng ĐMST (gồm các ưu đãi tài chính do chính quyền địa phương, vùng hoặc quốc gia tài trợ cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, doanh nghiệp nhỏ và vừa về ĐMST).
Ngoài ra Chính phủ có thể tài trợ gián tiếp thông qua những ưu đãi tài chính, như cung cấp tín dụng cho doanh nghiệp, ưu đãi thuế cho nghiên cứu và phát triển. Các ưu đãi về thuế sẽ giúp giảm chi phí hoạt động nghiên cứu và phát triển (thể hiện qua siêu khấu trừ thuế cho phép doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu được trừ thêm vào thu nhập chịu thuế của doanh nghiệp tùy theo mức chi phí của doanh nghiệp cho nghiên cứu và phát triển); tín dụng thuế (một tỷ lệ chi phí cho nghiên cứu đặc biệt được cắt giảm từ thuế thu nhập doanh nghiệp mà một doanh nghiệp phải trả); ưu đãi thuế liên quan đến bằng sáng chế và ĐMST./.
