Sự bùng nổ của công nghệ số và thương mại điện tử đang khiến vi phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) trở thành bài toán nan giải. Không chỉ sao chép nội dung, làm giả nhãn hiệu hay xâm phạm bản quyền, mà các hành vi này ngày càng tinh vi, lan nhanh và khó kiểm soát hơn. Đây là cảnh báo được đưa ra tại Hội thảo khoa học do Cục Sở hữu trí tuệ tổ chức ngày 14.11 tại TP.Cần Thơ.
Phát biểu mở đầu hội thảo, ông Phạm Trường Giang, Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.Cần Thơ cho biết sự phát triển mạnh của công nghệ, đặc biệt là AI và thương mại điện tử, đang kéo theo hàng loạt hành vi xâm phạm quyền SHTT. Các sản phẩm sáng tạo, vốn được hình thành từ nhiều năm nghiên cứu, có thể bị sao chép chỉ bằng vài thao tác. Điều này gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp, người tiêu dùng, đồng thời làm giảm niềm tin vào môi trường đầu tư.
Ông Giang cho rằng hội thảo nhằm thúc đẩy các cơ chế, chính sách pháp luật về SHTT đi vào thực tế, khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân chủ động đăng ký và khai thác quyền SHTT như một công cụ cạnh tranh quan trọng trong bối cảnh mới.
Tại hội thảo, ông Nguyễn Đức Dũng, Trưởng phòng Thanh tra và Giải quyết khiếu nại, Cục Sở hữu trí tuệ – đưa ra bức tranh tổng quan về vi phạm quyền SHTT tại Việt Nam và quốc tế. Ông cho biết pháp luật đã quy định khá đầy đủ, song tốc độ vi phạm luôn cao hơn tốc độ thực thi. “Sáng tạo đã khó, nhưng bảo vệ thành quả sáng tạo trước nguy cơ bị sao chép, làm giả hay đánh cắp quyền sở hữu trí tuệ còn khó gấp nhiều lần,” ông Dũng nhấn mạnh.
Theo ông Dũng, từ lúc phát hiện hành vi vi phạm đến khi có thể xử lý theo pháp luật là một quá trình dài và đòi hỏi nguồn lực lớn. Việc thu thập chứng cứ, theo đuổi thủ tục tố tụng hay giám định chuyên môn đều tốn thời gian và chi phí. Đặc biệt, với những vụ vi phạm xuyên biên giới, khó khăn càng nhân lên gấp bội.
Không ít doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ, phải “buông xuôi” vì không đủ nhân lực và tài chính theo đuổi vụ kiện kéo dài nhiều năm. Điều này tạo ra khoảng cách lớn giữa quy định của pháp luật và khả năng thực thi thực tế.
Ở góc độ doanh nghiệp công nghệ, ông Trương Hoàng Khải – Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Công nghệ Katec – cho rằng quyền SHTT là “lá chắn sống còn” đối với doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh khốc liệt. Nếu thờ ơ với bảo hộ, doanh nghiệp có thể đánh mất lợi thế chỉ sau một đêm, khi sản phẩm bị sao chép hoặc bị chiếm đoạt quyền trên nền tảng số.
Doanh nghiệp phải tự tăng sức đề kháng
Ông Khải khẳng định Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật, nhưng doanh nghiệp cũng phải chủ động hơn: “Không ai bảo vệ tài sản trí tuệ của doanh nghiệp tốt hơn chính doanh nghiệp.” Những hỗ trợ từ cơ quan chức năng, theo ông, sẽ phát huy hiệu quả khi doanh nghiệp biết cách nhận diện rủi ro, xây dựng chiến lược bảo vệ ngay từ đầu.
Ở khía cạnh pháp lý, ông Dương Thành Long – Tổng giám đốc Công ty luật ALIAT – cho rằng trách nhiệm bảo vệ quyền SHTT trước hết nằm ở chính người sáng tạo. “Không thể sáng tạo trong sự vô tư pháp lý,” ông nói. Nhiều doanh nghiệp vẫn xem nhẹ việc đăng ký bản quyền, sáng chế, nhãn hiệu; đến khi xảy ra tranh chấp mới loay hoay xin bảo hộ thì đã quá muộn.
Ông Long khuyến nghị doanh nghiệp và cá nhân sáng tạo cần thường xuyên cập nhật quy định pháp lý, chủ động đăng ký quyền SHTT trong nước và quốc tế, đồng thời xây dựng chiến lược bảo vệ bài bản, coi đây là một phần bắt buộc trong hành trình phát triển dài hạn.
Hội thảo thống nhất nhận định rằng trong bối cảnh kinh tế số, bảo vệ quyền SHTT không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Khi tài sản trí tuệ trở thành yếu tố cốt lõi quyết định năng lực cạnh tranh, người sáng tạo và doanh nghiệp phải chủ động “tự phòng vệ”, bởi chỉ một phút lơ là có thể đánh mất thành quả của nhiều năm lao động trí tuệ.
Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ hiệu quả sẽ tạo nền tảng để đổi mới sáng tạo phát triển bền vững, thúc đẩy kinh tế, và bảo vệ lợi ích chính đáng của người tiêu dùng trong thời đại số hóa.
