Hoàn thiện hành lang pháp lý cho kỷ nguyên công nghệ chiến lược
Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và các chương trình hành động, nghị quyết của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TƯ ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; ngày 12-6-2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1131/QĐ-TTg công bố danh mục 11 nhóm công nghệ và 35 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhằm định hướng ưu tiên ngành, sản phẩm chiến lược quốc gia.
Mẫu UAV cánh quạt chiến đấu cảm tử, mang đầu nổ xuyên lõm do Việt Nam sản xuất.
Tiếp đến, ngày 27-6-2025, Quốc hội thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, lần đầu tiên luật hóa các khái niệm "công nghệ chiến lược" và "sản phẩm công nghệ chiến lược", tạo cơ sở pháp lý cho việc xây dựng hành lang chính sách đặc thù và cơ chế tài chính linh hoạt để đầu tư mạnh mẽ hơn cho nghiên cứu, phát triển và thương mại hóa công nghệ.
Trên nền tảng pháp lý mới, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) khẩn trương xây dựng Đề án quốc gia phát triển công nghệ chiến lược đến năm 2030, hướng tới hình thành các ngành công nghiệp công nghệ chiến lược, gắn kết giữa hạ tầng, thể chế, nhân lực và thị trường. Đề án đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) hàng đầu khu vực vào năm 2030, đồng thời xây dựng năng lực làm chủ công nghệ lõi và phát triển các ngành công nghiệp chiến lược có sức cạnh tranh quốc tế.
Để hiện thực hóa mục tiêu, Bộ đề xuất lộ trình triển khai từng bước, trước mắt chọn một số sản phẩm tiên phong để "làm mẫu", thử nghiệm cơ chế, tạo hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng nghiên cứu và doanh nghiệp.
Song song, Bộ KH&CN thay đổi căn bản phương thức triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ, chuyển từ cơ chế "tự đề xuất" sang "chủ động đặt hàng". Thay vì chờ hồ sơ gửi lên, Bộ trực tiếp xác định nhu cầu chiến lược và giao nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể - một bước chuyển mạnh về tư duy để kết nối định hướng Nhà nước với năng lực nghiên cứu - sản xuất trong nước.
"Nhạc trưởng" dẫn dắt tiến trình làm chủ công nghệ chiến lược
Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy cho biết, việc lựa chọn sản phẩm công nghệ chiến lược luôn bám sát 3 tiêu chí: Giải quyết các bài toán lớn của đất nước, có tác động ngay đến tăng năng suất, bảo đảm an sinh, quốc phòng; có khả năng thay thế nhập khẩu, tiềm năng xuất khẩu và thương mại hóa sớm; làm chủ được công nghệ lõi để bảo đảm giá trị Việt Nam trong sản phẩm.
Trên cơ sở các tiêu chí này, Bộ KH&CN đã sàng lọc và xác định 6 sản phẩm trọng điểm để triển khai trong năm 2025, bao gồm: Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và trợ lý ảo tiếng Việt; AI camera xử lý tại biên; robot di động tự hành; hệ thống thiết bị mạng di động 5G; hạ tầng mạng blockchain cùng các ứng dụng truy xuất nguồn gốc và tài sản mã hóa; thiết bị bay không người lái (UAV). Những sản phẩm này vừa có khả năng thương mại hóa nhanh, vừa mang tính chiến lược trong việc gia tăng năng suất lao động, bảo đảm an ninh và thúc đẩy xuất khẩu công nghệ.
Ứng dụng ViGPT - phiên bản ChatGPT dựa trên mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt.
Trong quá trình triển khai, Bộ KH&CN đã làm việc với các doanh nghiệp lớn, viện nghiên cứu và trường đại học để hoàn thiện tiêu chí, xác định đầu mối thực hiện và xây dựng lộ trình chi tiết. Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng cũng yêu cầu cụ thể hóa danh mục công việc theo tinh thần "7 rõ": rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thời gian, rõ thẩm quyền, rõ sản phẩm, rõ nguồn lực. Đồng thời, bổ nhiệm "tổng công trình sư" đứng đầu mỗi nhóm nghiên cứu sản phẩm chiến lược - một mô hình tổ chức chưa từng có trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.
Không chỉ dừng ở chính sách, Bộ KH&CN đẩy mạnh bố trí nguồn lực thực nghiệm. Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia (NAFOSTED) được tái cơ cấu để rút gọn thủ tục và ưu tiên nguồn lực cho nhiệm vụ chiến lược. Bộ cũng đang xây dựng đề án hạ tầng nhằm hình thành 7–10 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia hoạt động theo mô hình mở, hợp tác công–tư, kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp để rút ngắn chu kỳ từ nghiên cứu đến thương mại hóa. Đồng thời, Bộ thúc đẩy phát triển các cụm công nghệ chiến lược tại địa phương, phát huy lợi thế vùng và tạo cơ chế đặc thù về đầu tư, đất đai, nhân lực.
Điểm mấu chốt trong chiến lược của Bộ KH&CN là huy động và ưu tiên vai trò dẫn dắt của các doanh nghiệp lớn, viện nghiên cứu đầu ngành để tạo "đầu tàu" cho từng ngành công nghệ chiến lược. Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam được kỳ vọng trở thành một trong những đơn vị đi đầu, xây dựng thương hiệu chuyên môn cho các ngành công nghệ ưu tiên.
Chánh Văn phòng Bộ KH&CN Hà Minh Hiệp thông tin, Bộ đã trình Thủ tướng Chính phủ để triển khai trước 4 sản phẩm công nghệ chiến lược từ ngày 31/10/2025 và đặt mục tiêu triển khai các sản phẩm còn lại trong tháng 12/2025.
Thúc đẩy tự động hóa trong công nghiệp sản xuất, chế biến chế tạo.
Những bước đi nhanh, mạnh và đồng bộ trong chưa đầy nửa năm qua cho thấy quyết tâm của Việt Nam không chỉ dừng ở việc "nói về công nghệ chiến lược", mà là xây dựng một cơ chế thực thi đủ lực để biến tầm nhìn thành năng lực quốc gia. Khi luật hóa khái niệm, xác định sản phẩm ưu tiên, giao người - giao việc - giao trách nhiệm đến từng nhóm "tổng công trình sư", đồng thời tái cấu trúc nguồn lực và đầu tư cho hạ tầng R&D, Việt Nam đang tạo dựng nền móng cho một giai đoạn phát triển mới: Làm chủ công nghệ lõi, làm chủ tương lai.
Con đường phía trước còn nhiều thách thức, nhưng với quyết tâm chính trị và cách làm mới, Việt Nam đang từng bước tiến gần hơn tới mục tiêu làm chủ công nghệ chiến lược, tạo nền tảng cho phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng trong thập kỷ tới.
